در بازار فرش ماشینی، تشخیص فرش اصل از نمونههای تقلبی مستلزم شناخت سه شاخص کلیدی: «شانه»، «تراکم» و «جنس» است. این مولفهها نه تنها تعیینکننده قیمت، بلکه تضمینکننده دوام و ظرافت محصول نهایی هستند.
شانه در فرش ماشینی به تعداد گرههای بافتهشده در هر متر از عرض فرش گفته میشود و هرچه این عدد بالاتر باشد، ظرافت طرح و شباهت آن به فرش دستباف افزایش پیدا میکند؛ به همین دلیل فرش ۱۲۰۰ شانه در مقایسه با نمونههای ۷۰۰ شانه، جزئیات دقیقتر و وضوح بالاتری دارد. در بازار فرش تهران، تقریباً تمامی فرشهای ۱۲۰۰ شانه بهصورت فرش گل برجسته عرضه میشوند و بهدلیل همین ویژگی، قیمت بالاتری نسبت به فرشهای ۷۰۰ شانه دارند. از سوی دیگر، فرشهای ۷۰۰ شانه نیز میتوانند به شکل فرش گل برجسته تولید شوند و همین شباهت ظاهری باعث شده در برخی موارد، فرش ۷۰۰ شانه گل برجسته بهجای فرش ۱۲۰۰ شانه به فروش برسد؛ موضوعی که تشخیص آن برای خریداران غیرمتخصص چندان آسان نیست.
روش ارزیابی: دقیقترین راه برای تایید ادعای تولیدکننده، شمارش گرهها از پشت فرش است. با استفاده از یک خطکش در قسمت عرضی، تعداد گرهها را در ۱۰ سانتیمتر بشمارید؛ در یک فرش ۷۰۰ شانه واقعی، باید دقیقاً ۷۰ گره و در فرش ۱۲۰۰ شانه تراکم ، ۱۲۰ گره در این فاصله وجود داشته باشد. هرگونه مغایرت عددی نشاندهنده استفاده از دستگاههای با تکنولوژی پایینتر است.
تراکم به تعداد گرهها در یک متر از «طول» فرش گفته میشود و مستقیماً با فشردگی و وزن فرش در ارتباط است. هرچه تراکم بالاتر باشد، مقاومت فرش در برابر کوبیدگی و نفوذ ذرات گرد و غبار بیشتر خواهد بود.
روش ارزیابی: فرشهای ۷۰۰ شانه استاندارد معمولاً با تراکم ۲۵۵۰ تولید میشوند. برای راستیآزمایی، در طول فرش ۱۰ سانتیمتر را جدا کرده و گرهها را بشمارید؛ وجود ۲۵۵ گره در این مقیاس، تاییدکننده تراکم ۲۵۵۰ است. همچنین، فرشهای با تراکم استاندارد در برابر فشار دست مقاومت نشان داده و پس از خم شدن، به سرعت به حالت اولیه بازمیگردند.
جنس نخ خاب، تعیینکننده عمر مفید فرش است. در حال حاضر، نخ «اکریلیک هیتست شده» به عنوان بهترین الیاف فرش در جهان شناخته میشود. این الیاف برخلاف نمونههای پلاستیکی (Bcf) یا پلیاستر، در برابر حرارتهای غیرمستقیم مقاوم بوده و به دلیل فرآیند بخاردهی، فاقد پرزدهی حساسیتزا هستند. فرش اکریلیک، دارای رنگهای زنده و لمسی پنبهمانند هستند و بوی مواد نفتی یا پلاستیکی نمیدهند.
جنس نخ یکی از مهمترین نشانههای فرش ماشینی اصل است. نخ آکریلیک هیتست شده بهترین و باکیفیتترین نخ برای فرش ماشینی محسوب میشود. این نوع نخ پرزدهی کمی دارد، بوی نامطبوع ندارد و در برابر حرارت و شستوشو مقاوم است.
با لمس فرش میتوان تا حدی جنس نخ را تشخیص داد؛ نخ آکریلیک نرم، لطیف و در عین حال مقاوم است. همچنین فرشهایی با نخ بیکیفیت معمولاً بوی پلاستیک میدهند یا پس از مدتی دچار پرزدهی و تغییر رنگ میشوند.
جنس الیاف مصرفی، کلیدیترین فاکتور در تعیین عمر مفید و اصالت یک فرش ماشینی است. در میان انواع مواد اولیه، نخ اکریلیک هیتست شده (Heat-set Acrylic) به عنوان استاندارد برتر شناخته میشود که از نظر ویژگیهای فیزیکی، بیشترین شباهت را به پشم طبیعی دارد.
نخ خاب که بدنه اصلی و لمسشونده فرش را تشکیل میدهد، عمدتاً در چهار نوع دستهبندی میشود:
از نظر دوام و طول عمر، فرشهای با نخ اکریلیک خالص کیفیت بسیار بالاتری نسبت به فرشهای BCF، مخلوط یا پلیاستر دارند. این فرشها در صورت نگهداری صحیح، حتی تا چندین دهه و در منابع تخصصی تا بیش از ۳۰۰ سال نیز قابل استفاده هستند. در مقابل، فرشهای BCF و پلیاستر عمر کوتاهتری دارند و در مدتزمان نسبتاً کوتاهی نرمی و لطافت خود را از دست میدهند.
یکی از چالشهای فرشهای بیکیفیت، تغییر ابعاد یا اصطلاحاً «آبرفتگی» پس از شستوشو و پاخوردگی است. فرشهای اکریلیک به دلیل خاصیت ارتجاعی بالا، در درازمدت دچار کاهش عرض یا طول (کجشدگی) نمیشوند. این الیاف در برابر نور مستقیم خورشید و سایش روزمره، ثبات رنگ و بافت خود را حفظ کرده و برخلاف الیاف پلیاستر، با گذشت زمان دچار کوبیدگی و از دست دادن لطافت نمیشوند.
فرشهای اکریلیک در برابر شستوشو و نور مستقیم خورشید مقاومت بالایی دارند و دچار تغییر رنگ یا کاهش کیفیت نمیشوند. در حالی که فرشهای BCF، مخلوط و پلیاستر پس از مدتی شستوشو یا قرار گرفتن در معرض نور، جلوه و زیبایی اولیه خود را از دست میدهند.
برای تشخیص اصالت فرش در هنگام خرید، دو روش کاربردی و فنی توصیه میشود:
یکی از مهمترین ویژگیهای فرش اکریلیک که یک فرش اصل است، مقاومت بالا در برابر گرما است. در فرش ماشینی اصل با نخ اکریلیک، میتوان اتوی داغ را برای چند لحظه روی فرش قرار داد بدون اینکه تغییری در الیاف ایجاد شود.
اما در فرشهای تقلبی که جنس نخشان با نخ پلاستیکی مانند BCF یا پلیاستر، گرما باعث ذوب شدن الیاف، سوختگی و فرورفتگی فرش میشود. به همین دلیل میتوانید هنگام خرید، از فروشنده بخواهید این تست را انجام دهد.
روش دیگر شناخت فرش اصل و تقلبی، لمس فرش با دست است. هنگام کشیدن دست روی فرش اکریلیک، دست بهراحتی حرکت میکند و حالت لیز دارد، الیاف کاملاً از هم جدا هستند و حالت چسبندگی ندارند. اما در فرشهایی با نخ پلاستیکی، الیاف به هم چسبیدهاند و هنگام لمس، حس خشکی یا چسبندگی ایجاد میشود.
برای افرادی که آشنایی تخصصی با صنعت فرش ماشینی ندارند، بهترین راه اطمینان از اصالت و کیفیت فرش، کمی مطالعه، انتخاب برند معتبر و خرید از فروشنده صادق و مطمئن است. شناخت جنس نخ خاب، بهویژه تشخیص نخ اکریلیک، نقش کلیدی در خرید فرش ماشینی اصل دارد.