صفحه نخست

عصرايران دو

فیلم

ورزشی

بین الملل

فرهنگ و هنر

علم و دانش

گوناگون

صفحات داخلی

کد خبر ۳۴۷۴۸۷
تعداد نظرات: ۳۷ نظر
تاریخ انتشار: ۱۲:۲۵ - ۰۲ مرداد ۱۳۹۳ - 24 July 2014
گفتاری غیر احساسی در چهاردهمین سالمرگ «الف. بامداد»

راز ماندگاری شاملو

مهرداد خدیر

عصر ایران - دوم مرداد ماه یاد آور چهاردهمین سالگرد خاموشی احمد شاملو - شاعر، نویسنده، مترجم، روزنامه نگار و پژوهشگر ایرانی- است که بدون تحصیلات آکادمیک و کلاسیک، خود را به قله رساند.

نویسنده این سطور به رغم آن که دیر زمانی است با شعر و سخن «الف. بامداد» - نام شاعرانه او - دمخور است اما این گفتار بهانه ای دیگر دارد؛ نه یادکرد ادبی در میان است چرا که به رغم تصور عمومی، «ادیب» به مفهوم رایج کلمه نبود و نه بحث شعر و شاعری است که باز بر خلاف تصور رایج، شعر تنها بخشی از دغدغه او بوده است و خود می گفت شباهنگام سخنی را به الهام یا وصفی دیگر حس می کند و روی کاغذ می آورد و شعر، دلمشغولی و حرفه او نیست.

پس راز این ماندگاری چیست؟ وقتی در رسانه های رسمی و خصوصا صدا و سیما هیچ یادی نمی شود (مگرپخش ترانه های سروده او- بی ذکر نام- با صدای فرهاد مهراد یا خشایار اعتمادی و یاد غیر مستقیم در برنامه رادیو هفت شبکه آموزش سیما که بیشتر بسته به علایق شخصی گویندگان و نویسندگان است) و هیچ نسبتی با ادبیات رسمی و باورهای غالب نداشته چگونه این توفیق را کسب کرد که در اوج شهرت از این دنیا برود در حالی که بسیاری از شاعران و نویسندگان معاصر- پیش و پس از انقلاب 57- در گمنامی جان باختند؟

چگونه این بخت را داشت که 10 هزار نفر در مرداد گرم سال 1379 تهران پیکر او را از مقابل بیمارستان ایرانمهر تا خیابان میرداماد تشییع کنند و دو هزار نفری هم تا امام زاده طاهر کرج بروند؟

چگونه لقب «شاعر ملی» گرفت حال آن که هیچ علقه ناسیونالیستی نداشت و وابستگی های جغرافیایی و نژادی را هم به سُخره می گرفت و خود نیز از این لقب در شگفت بود و طعنه به مردم در نوشته ها و شعرهای او هم کم نیست و با مردمان عادی نیز سر و کاری نداشت؟
 
چگونه از آسیب هایی که متوجه روشنفکران و چپ اندیشان بود تا اندازه زیادی در امان بود؟

پاسخ این پرسش از زبان دکتر محمد رضا شفیعی کدکنی- از نامه ای خصوصی و نقل شده در کتاب «با چراغ و آینه»- چنین است:

« از صد جزء شخصیت او چهل پنجاه درصدش مربوط به شعر اوست. آن 60 یا 50 درصد دیگر عبارت است از سردبیر ده ها نشریه داخل و خارج مملکت بودن، از سخن نو در 50 سال پیش تا آشنا و خوشه و کتاب هفته و کتاب جمعه و ایرانشهر و از نویسنده کتاب کوچه بودن تا از مترجم پابرهنه ها و شعرهای لورکا و آراگون بودن تا آن صدای گرم و سوخته ای که شعرهای خودش را و نیما و مولوی و خیام و حافظ را بخواند تا درگیری های ادبی او با خانلری و نادرپور و ...»

شفیعی کدکنی در جای دیگری آورده است:« شاملو مختلف الاضلاعی است که جوان ها فقط ضلع شعری او را می بینند و باز از مختلف الاضلاع شعر او هم فقط ضلع بی وزنی را و این ضلع چون امری عدمی است دسترسی به آن را آسان می پندارند...» و به طعنه می گوید: جوانان خیال می کنند با کنار گذاشتن وزن می توانند شاملو شوند و او بی آن که قصد سوئی داشته باشد دو سه نسل از جوانان مملکت را سترون (عقیم) کرده چندان که نتوانسته اند یک شعر درخشان بسرایند.»

نویسنده این صلاحیت را در خود نمی بیند که درباره نظر استاد و خصوصا تعبیر پر سر و صدای «نوزاد زنا زاده شعر» که البته از خود شاعر وام گرفته بود، داوری کند و تنها بر همان وجه « مختلف الاضلاع» بودن می توان بیشتر درنگ کرد و این نکات را هم افزود:

1- احمد شاملو به رغم تفکرات چپ اسیر تشکیلات نشد و رندانه زیست. یکی از رموز ماندگاری او این است که به رغم آن که میانه ای با شعر کلاسیک نداشت حافظ و خیام را واننهاد و مانند حافظ، رندانه زیست و همین رندی به کار او آمد تا شرایط مختلف را تاب آورد. تعریف «رند» در این گفتار نمی گنجد و خواننده این سطور را به آثار بزرگانی چون زرین کوب و خرمشاهی ارجاع می دهم.

2- همان گونه که دکتر شفیعی کدکنی هم یادآور شده او یک چهره کاملا رسانه ای بود. یک روزنامه نگار حرفه ای و مانند گابریل گارسیا مارکز اسیر دنیای خیال نشد و بیشتر در میدان واقعیت در تردد بود. بخشی از شهرت مارکز هم ناشی از روزنامه نگار بودن اوست. چندان که بر خلاف نویسندگان دیگر که پس از شهرت در نویسندگی روزنامه نگاری را وانهادند یا دیگرانی که حتی تحقیر کردند روزنامه نگاری را می ستود و حود را نه نویسنده که روزنامه نگار معرفی می کرد و این گونه بود که رسانه ها نیز این عشق را بی پاسخ نگذاشتند و همواره او را در صحنه نگاه داشتند.

شاملو هم شاعری نبود که در خیال، غرقه شود که درگیر واقعیت ها بود. با این همه، وجه روزنامه نگاری اش تحت الشعاع شهرت شاعرانه او قرار گرفته حال آن که باید یادآور شد در این کار بسیار حرفه ای بود و هنوز می توان کتاب جمعه و کتاب هفته را مثال زد و این دومی در سال 58 به تیراژ بالای 30 هزار هم رسید.

مرگ شاعر در شرایطی رخ داد که بسیاری از مطبوعات اصلاح طلب در توقیف بودند و تنها یک روزنامه اصلاح طلب (بهار) باقی مانده بود که به این خبر به شکل شایسته بپردازد. اگر غیر این بود جمعیت تشییع کننده چند برابر می بود. با این حال همان گونه که او هیچ گاه از رسانه ها غافل نبود رسانه ها نیز هیچ گاه او را ترک نکردند و اگر دو سال آخر کمتر به او پرداختند به خاطر رنجی بود که از قطع یک پا از زانو به پایین به خاطر ابتلا به دیابت تحمل می کرد و خُلقش تنگ شده بود.
 
3- با این که «وهن» انسان را برنمی تافت و گاه، تلخ می اندیشید و تلخ هم می سرود زندگی را اما بسیار دوست می داشت و عشق را با یاخته های وجود خود درک می کرد. چندان که در سال های آخر می گفت:« زندگی بی شرمانه کوتاه است و موقت.» عشق به زندگی موجب می شد هیچ گاه دچار یاس نشود.

وقتی نتوانست سردبیر یک مجله مستقل باشد که بی مجوز رسمی در سال 58 منتشر می شد و وقتی نیاز به استجازه افتاد به عرصه های دیگر روی آورد. فضای سیاسی که تنگ شد نوار شعر کودک منتشر کرد. خاطره رباعیات خیام با صدای شاملو –  با ساز شهبازیان و نوای شجریان- که پرفروش ترین اثر صوتی تمام تاریخ ایران شد کافی بود تا از آثار او در زمینه کودک استقبال شود و بسیار هم استقبال شد.

مجله آدینه که درآمد، شاملو یک تریبون مرتب و اختصاصی پیدا کرد. مرد رسانه ای به رسانه دست پیدا کرد و مجله هم با شعر شاملو شناخته می شد.

4- وجه دیگر شخصیت او سر به سر گذاشتن دیگران بود. چه دکتر مهدی حمیدی باشد که «بر دار شعر خود آونگ کرده بود» و چه حتی فردوسی بزرگ و تشکیک در انقلابی بودن «کاوه» با هدف واداشتن خلایق به تدبیر در آنچه عین حقیقت می پندارند اما این بازی به سود او تمام نشد و به مسیری دیگر افتاد یا مجادله با محمد رضا لطفی که صدای دوستداران موسیقی سنتی را درآورد.

5- هیچ گاه دوست نداشت منزوی و مظلوم جلوه کند. از این رو از ستیهندگی و گاهی پرخاش ابا نداشت. همین روحیه، او را از شاعران و نویسندگان دیگر که غالبا خانه نشین شده بودند و آرام و زیر کرسی غُر می زدند متمایز می ساخت و نظر می داد بی آن که دُم به تله بدهد و همان رندی به کار او آمد تا هیچ گاه گرفتارنشود. البته به مفهوم فیزیکی کلمه و گرنه روحاً آزرده بود.

6-  او در این خاک ماند و نرفت. هیچ گاه بهانه ای برای رفتن پیدا نکرد و در این باره سخنی گفت که ضرب المثل شده است: « من، چراغم در این خانه می سوزد. آبم از این کوزه ایاز می خورد

حتی گفت: آن یکی دو سالی را که مجموعا در خارج از کشور به سر برده در شمار سالیان عمر خود برنمی شمرد. این در حالی بود که شیفته ایران و وطن پرست و باستان گرا به مفهوم مصطلح کلمه نبود که اگر بود فردوسی برای او قداست داشت.

7- نگاه شاملو به زن با غالب شاعران و روشنفکران دیگر متفاوت است. حتی گاه سنتی می اندیشد و این بیشتر به خاطر نقش آیدا در زندگی اوست. زنی که او را «جمع و جور» می کند و همواره مراقب اوست و بی سبب نیست که در وصف او از لفظ «پرستار» استفاده می کند که هم شدت علاقه در حد «پرستش» در آن نهفته و هم مادرانگی او را باز می گوید.
شاملو کسی را داشته که نزدیک به 40 سال او را تر و خشک کرده و دیگران کمتر از این امتیاز برخوردار بوده اند. نگویید مگر سیمین کنار جلال نبود و عالیه خانم همراه نیما و دیگران. بپذیرید که آیدا با همه متفاوت بود و شاملو را از هر دغدغه دیگر نجات داد و به تمام معنی او را درک می کرد.
 
این ویژگی ها سبب شد که بیش از شاعران و نویسندگان دیگر عمر کند و در شهرت و رفاه نسبی و نه فقر و دوری و گمنامی جهان را ترک کند. به یاد آوریم که بسیاری چگونه در سنین زیر 50 سال یا در فقر یا دور از وطن، جان باختند و چندان هم از آنان یادی نشد.
 
روحیه خیامی سبب شد که با طعنه و طنز به جهان بنگرد و در عین حال برای خود «خویش کاری» های مشخصی قایل شود و زندگی را «تجسد وظیفه» بداند.
 
راز ماندگاری شاملو چه بسا در شعر او نباشد. نخست در «مختلف الاضلاع» بودن اوست که به کارنامه او تنوع و گستردگی داده و کاستی های ادبی را با کار رسانه ای می پوشاند و باورهای ایدیولوژیک را تحت الشعاع نگاه انسانی قرار می دهد و دومی که مهم تر است «رندی» اوست  و اگر به حافظ تشبیه می شود از این وجه است و گرنه کیست که بتواند در سخن سر به آستان حافظ  بساید و چون او بسُراید؟

بگذارید صریح بگویم که او بختیار زیست و بختیار مُرد. چون این بخت را یافت که از انکار به قبول این باور در «در آستانه» برسد که «قضاوتی در کار خواهد بود» و هر گاه ضلعی از اضلاع او در نگاه مخاطب جذابیت گذشته را از دست می دهد ضلع دیگر به یاری می آید وچشم را خیره می کند... .

ارسال به تلگرام
انتشار یافته: ۳۷
در انتظار بررسی: ۵۹
غیر قابل انتشار: ۳
پیام
۰۹:۴۳ - ۱۳۹۳/۰۵/۰۴
و آنجا که می گفت :
اگرت مجال آن هست
که به آزادی
ناله ای کنی
فریادی درافکن
و جانت را به تمامی
پشتوانه پرتاب آن کن
ناشناس
۰۹:۳۲ - ۱۳۹۳/۰۵/۰۴
درود برهمه شاعران و عارفان و ادیبان آزاده و حق طلب و وارسته باد . احمدشاملو ، شاعری آزاده و وارسته بود و اهل تملق و چاپلوسی و کاسه لیسی نبود و آزاده و وراسته زیست .
احسان
۰۷:۰۲ - ۱۳۹۳/۰۵/۰۴
حرف بسیاره در مورد این مقاله همون طور که در مورد شاملو، اما بد نیست نگارنده به نکاتی توجه داشته باشند:
1. اینکه هیچ شاعری و بهتر بگوییم هیچ خالقی مسئول مقلدین خودش نیست! مگر این که معتقد باشیم مسئول گناهان بشر خداوند باشد! پس اگر بعد از شاملو دیگرانی نتوانستند شعری به بلندای او بگویند مقصری وجود ندارد جز ناتوانی رهروان شعر سپید.
2. اینکه علاوه بر نظر دکتر کدکنی دیگران هم حرف هایی در این موضوع دارند چرا هیچ اشاره ای به آنها نشد؟ آن بزرگانی که وقت گذاشتند و تحقیق و پژوهش کردند در کارهای شاملو تا این اندازه مقبول نبودند؟ مثال هم که بخواهید: مجابی و پاشایی!
3. نگارنده بجای اصرار بر این که خواننده ها بپذیرند که آیدا با سیمین و عالیه خانم فرق داشت، بهتر بود به شرح حال این دو عزیز با همسرانشون (جلال و نیما) توجهی می کرد، در اون صورت همه متوجه می شدند که تفاوت از زمین تا آسمان ست! (به عنوان مثال خواندن یاد داشت های روزانه ی نیما خالی از لطف نیست و حتا حرف های سیمین در مورد عالیه خانم) اما گویا خود حضرت نویسنده هم هنوز به این باور نرسیده اند!
4. شاعر بزرگ ما در هیچ کدام از نظرات جنجالی حکم صادر نکرد بلکه تشکیک کرد و طرح سوال تا ذهن امثال ما با پرسشگری و جستجوی حقیقت آشنا شود. بعد از گذشت این همه سال آیا هنوز هم نیاز به توضیح است؟!
5. بد نبود که نگارنده لطف می کردند و این اصطلاح پر طمطراق " ادیب به مفهوم رایج کلمه" را برای ما تعریف می کردند تا ما بدانیم شاملو اگر ادیب نبود پس چه بود!!!
6. اینکه لازم نیست برای مقبول نشان دادن خود از دیوار حافظ بالا روند و با مداحی های نخ نما از این شاعر بزرگ و بی همتایی او خود را بی طرف نان دهند. حافظ را بخوانید و شاملو را تا به شباهت عمیق ذهن و زبانشان پی برید، گیرم لحجه ی سرایش شان متفاوت!
7. آیا نگارنده آن شعری که در پاراگراف آخر بیان شده را خوانده و چنین نتیجه گیری ای می کند؟
8. در آخر بد نیست همه مان بدانیم نقد بی طرفانه به معنای یکی به میخ و یکی نعل زدن نیست، نقد درست و بی طرفانه به معنای دقت و صداقت در بیان ست. گفتن از شاملو به تنهایی آفرین ندارد بلکه صادقانه از او گفتن پر ارزش ست!
مرتضی
۰۱:۱۴ - ۱۳۹۳/۰۵/۰۴
علت مرگش چه بوده؟
ناشناس
۰۰:۰۱ - ۱۳۹۳/۰۵/۰۴
می دانستند که دندان برای تبسم نیز هست و تنها بردریدند
"تقدیم به کسی که تمام استعدادش تقدیم به جامعه و انسان شد"
مهدی
۲۰:۲۵ - ۱۳۹۳/۰۵/۰۳
زنده باشید که از آزاده ها یاد کردید,در دوره ای که به قول اخوان:
نه تنها بال و پر بال نظر بسته است
سلام
۱۹:۲۳ - ۱۳۹۳/۰۵/۰۳
مرحبا عصر ایران
بهیار
۱۶:۳۴ - ۱۳۹۳/۰۵/۰۳
آفرین به مهرداد خان
آفرین به عصر ایران !

هراس من باری
همه از مردن در سرزمیتی است
که مزد گورکن
از آزادی انسان
افزون یاشد
ناشناس
۱۶:۲۰ - ۱۳۹۳/۰۵/۰۳
روحش شاد و یادش ماندگار!
ناشناس
۱۴:۰۵ - ۱۳۹۳/۰۵/۰۳
اقاى خديرمتاسفم که هنوزباديدسنتى مردراموجودضعيفى مى دانيدکه نيازبه تروخشک شدن وجمع وجورشدن داردومازنهابايدعلاوه براشتغال درمحيط بيرون وتروخشک کردن بچه هامردهاراهم جمع وجورکنيم.
ناشناس
۱۱:۱۶ - ۱۳۹۳/۰۵/۰۳
مگر بزرگتر ازشاملو هم بود (روحش شاد)
ناشناس
۱۱:۱۴ - ۱۳۹۳/۰۵/۰۳
والا ما نمیدونیم عکسهای کلاس شفیعی کدکنی رو باور کنیم یا این حرفاشو. وقتی شاملو در حد شاطر عباس صبوحی تشبیه بشه، اونم از طرف آقای کدکنی...
محمدمراد
۰۳:۵۷ - ۱۳۹۳/۰۵/۰۳
آه اسفندیار مغموم تو را آن به ...
حمید
۰۲:۵۸ - ۱۳۹۳/۰۵/۰۳
ممنون جناب خدیر ! سه سالی هست که از نوشته هاتون تو " آیینه ی هفته " ی امید جوان لذت می برم . گهگاهی نسیم بیداری و شرقم که جای خودشو داره.فضای مجازی که با همه ی بدی هاش ما رو نزدیک تر کرده انگار. پاینده و بختیار باشد ...
حمید
۰۰:۴۳ - ۱۳۹۳/۰۵/۰۳
عالی بود این مقاله
و البته جای این نکته خالی است که اگر شاملو در حدی که لیاقتش را داشت به او پرداخته میشد، بسیار بسیار شناخته شده تر بود امروز برای عوام مردم.
متاسفانه [یکی از] بزرگترین شاعران ایران(و تنها شاعر نامزد نوبل ادبی) جای حتی کوچکترین شعرش در کتب درسی خالیست، در صدا و سیما خالیست، در دروس دانشگاهها تقریبا خالیست و چه بسیار شاعریانی(یا به ظاهر شاعرانی) که بی آنکه لایق باشند در کتب درسی و صدا و سیما و... جاخوش کرده اند
ناشناس
۰۰:۳۰ - ۱۳۹۳/۰۵/۰۳
شاملو شاعر عصر خود بود
ناشناس
۲۰:۵۰ - ۱۳۹۳/۰۵/۰۲
شاملو والاترین و بزرگ ترین شاعر ایران است و تلاش مخالفانش در نفی این واقعیت به جایی نمی رسد . شاملو عصاره ی شعر است و مضمون شعرهایش در متن زندکی و مبارزه است .
ناشناس
۱۹:۴۰ - ۱۳۹۳/۰۵/۰۲
عالی بود
امیدفردا
۱۹:۲۹ - ۱۳۹۳/۰۵/۰۲
استادشاملو بزرگ مردادبیات ایران، روحش شادویادش گرامی باد
مقصودی
۱۹:۰۶ - ۱۳۹۳/۰۵/۰۲
دست مریزاد.... عالی بود
سیاوش
۱۸:۳۷ - ۱۳۹۳/۰۵/۰۲
با تشکر از تحقیق بعمل آمده، میشه توضیح بدید که این نتیجه گیری بر چه اساسی صورت گرفته؟!!!
"که از انکار به قبول این باور در «در آستانه» برسد که «قضاوتی در کار خواهد بود»"
ناشناس
۱۸:۰۴ - ۱۳۹۳/۰۵/۰۲
اگر فردوسی بزرگ نبود شاملو از کجا با زبان پارسی سخن می گفت - خدایش بیامرزد
ناشناس
۱۷:۴۹ - ۱۳۹۳/۰۵/۰۲
حیات; رحمت سنگین یک تبلور عشق است...
ناشناس
۱۷:۴۱ - ۱۳۹۳/۰۵/۰۲
شاملو هم شد آدم؟
جمال
۱۶:۲۴ - ۱۳۹۳/۰۵/۰۲
ای شمایان
حکایت شادکامی خویش را من
رنجمایه جان ناباورتان میخواهم
MEHDI
۱۶:۲۱ - ۱۳۹۳/۰۵/۰۲
کدام ماندگاري؟
ناشناس
۱۵:۵۹ - ۱۳۹۳/۰۵/۰۲
دلیل اصلی اینه که شعر شاملو با فاصله بسیار از رقیبانش زیباترین است به کمال است گاهی فکر میکنم بعد از شاملو چطور میشود شعر فارسی گفت؟
آریا
۱۵:۴۳ - ۱۳۹۳/۰۵/۰۲
برایم جالب بود در نظرات ناشناس های محترم نبودند که بر خلاف مطالب ساسی هی منفی حرف بزنند. حتی منفی هم نداریم . معلوم است اینجا برایشان نان و آبی ندارد . خب چه بهتر !!
حمید
۱۵:۲۴ - ۱۳۹۳/۰۵/۰۲
آقای خدیری قلم زیبائی دارید. انگار شما هم کم مختلف الاضلاع نیستید.!
ناشناس
۱۵:۲۳ - ۱۳۹۳/۰۵/۰۲
نمردیم و معنای جاودانگی را هم فهمیدیم!

کی گفته است که شاملو جاودانه است؟!!

این جماعت هم عوالمی دارند...

جاودانگی شخصیتی می خواهد که این بنده خدا نداشت!
پاسخ ها
ناشناس
| |
۲۳:۱۹ - ۱۳۹۳/۰۵/۰۳
الان نیم ساعت منتظرم یه نفر + بده بفهمم این بنده خدا دیدگاهش موافق هم داره!
ناشناس
۱۴:۴۱ - ۱۳۹۳/۰۵/۰۲
شعر برای هنر شعری یا شعر برای معنی

استاد کدکنی متاسفانه در متن کامل نظرشون در خصوص استاد شاملو، وی را محکوم به سرودن شعر نیمایی و معنایی کرده اند.
حال آنکه هر دو قالب در جای خود نکوست
ناشناس
۱۳:۱۹ - ۱۳۹۳/۰۵/۰۲
من بینوا بندگکی سر به راه نبودم
ناشناس
۱۳:۱۱ - ۱۳۹۳/۰۵/۰۲
درود بر روان پاکش
حامد
۱۳:۰۷ - ۱۳۹۳/۰۵/۰۲
خداییش خیلی با شعوره این عصرایران
لذت بردم
ممنون :)
پاسخ ها
ناشناس
| |
۱۵:۲۱ - ۱۳۹۳/۰۵/۰۲
خوشبختانه عصر ایران هم داره مختلف الاضلاع میشه و انشاالله بتونه تبدیل به یکی از قطبهای رسانه ای فارسی زبان بشه. همین حالا هم قطبه.
در هر حال هر روز چیزی آموختن و سیاسی نشدن را از عصر ایران داریم
اگر بذارن
خدا آقایان خدیر و محمدی و بامداد و .... رو برای ما نگهداره
اما این مقاله کاش مفصلتر میبود و از شازده کوچولو میگفت و کتاب کوچه و .... که کم هستند اینهمه وسیع و عمیق و .... مغضوب
ریلکه
| |
۰۲:۵۸ - ۱۳۹۳/۰۵/۰۳
آنگاه یک مرد بار عصر خویش را به دوش می کشد
و آن را به درون مغاک قلبش پرتاب می کند
تنها حجاب خداوند برایش نشکافته می ماند:
و با این حال براستی به او عشق می ورزد ،
با والاترین خصومتها
نسبت بدان تعالی دور از دسترس .
تعداد کاراکترهای مجاز:1200