صفحه نخست

عصرايران دو

فیلم

ورزشی

بین الملل

فرهنگ و هنر

علم و دانش

گوناگون

صفحات داخلی

کد خبر ۹۰۳۴۵۲
تعداد نظرات: ۱۵ نظر
تاریخ انتشار: ۱۱:۲۹ - ۲۶ مرداد ۱۴۰۲ - 17 August 2023
هفتادمین سال‌گرد کودتا؛ پاسخ به سؤالات و ابهامات- 1

آیا مصدق پیشنهاد آمریکا (شراکت ۵۰-۵۰) را رد کرد؟

در آستانۀ هفتادمین سال‌گرد کودتای 28 مرداد 1332 در چند بخش برخی از مهم‌ترین نکات و ابهامات درباره کودتا را برمی‌رسیم و در بخش نخست به ادعای رد پیشنهاد شراکت ۵۰-۵۰ آمریکا از جانب مصدق پرداخته شده است.

   عصر ایران؛ مهرداد خدیر- در آستانۀ هفتادمین سال‌گرد کودتای 28 مرداد 1332 در چند بخش برخی از مهم‌ترین نکات و ابهامات در رد کودتا بودن کودتا یا در نکوهش دکتر محمد مصدق  به سبب رد پیشنهادهای میانجی‌گرانه آمریکا را برمی‌رسیم:

  برخی انتقاد می‌کنند که دکتر مصدق لجاجت کرد وگرنه می‌توانست پیشنهاد آمریکایی‌ها برای مشارکت 50-50 را بپذیرد ولی به خاطر اصرار بر مالکیت کل شرکت نفت همه را از دست داد.  این ادعا - که دو سه بار هم دکتر صادق زیبا‌کلام مطرح کرده - اما درست نیست چرا که مصدق اگر اهل مذاکره نبود راهی آمریکا نمی‌شد. 

   او از هر سفر غیر ضرور پرهیز داشت و اهل سخنرانی و افتتاحیه به سبک امروز و سفرهای طولانی هم نبود اما به آمریکا رفت و روزها و ساعت‌ها مذاکره کرد.  اتفاقا مصدق بود که پیشنهاد کرد یک شرکت بی‌طرف و ترجیحا یا مثلا هلندی مدیریت نفت را برای دوره انتقال بر عهده گیرد و آمریکایی‌ها هم پیشنهاد شراکت 50- 50 را مطرح کردند.

  شاید بگویید، خوب منتقدان و زیباکلام نیز همین را می‌گویند. بله، اما این نصف واقعیت است و همه واقعیت نیست. زیرا همه واقعیت این است که اگرچه پیشنهاد از آمریکا بود اما آن که نپذیرفت مصدق نبود، بلکه انگلستان بود!

   شگفتا که بخش اول را که راست است (‌پیشنهاد شراکت 50-50) می‌گویند ولی بخش دوم را که رد پیشنهاد از جانب انگلیسی‌ها‌ست نمی‌گویند و به مصدق نسبت می‌دهند و می‌گویند او با 50-50 مخالف و خواستار صندوق مشترک و فرمول موقت مدیریت بانک جهانی بود.

 بله، با چند گزینه رفته بود اما آنچه امریکا به عنوان میانجی اختلاف ایران و بریتانیا پیشنهاد داد همان شراکت 50-50 بود. منتها مصدق نبود که رد کرد. بریتانیا رد کرد.  بهترین سند همان است که آقای علی مرادی مراغه‌ای تاریخ‌پژوه به آن دست یافته است. سند محرمانه یا فوق سری یا تازه آزاد شده هم نیست. کتاب خاطرات دین آچسون وزیر خارجه دولت هری ترومن است. کتابی 850 صفحه‌ای که متاسفانه به فارسی ترجمه نشده است با ‌عنوان: « ‌حضور از آغاز/ خاطرات من از دوران وزارت خارجه».

   حسب اظهارات و تحقیقات پژوهش‌گر پیش‌گفته در صفحه 500 متن انگلیسی به صراحت آمده است: «مصدق با تأسیس شرکت بی‌طرف --مثلا هلندی- برای مدیریت موافقت کرد. پیشنهاد ما شراکت 50-50 بود و قرار شد به انگلستان منتقل کنیم».

   ملاحظه می‌کنید که نگفته مصدق مخالفت کرد یا چنان که برخی در داخل می‌گویند لجوج بود. اتفاقا مصدق به آمریکایی‌ها سوء ظن نداشت و رهبران جمهوری اسلامی هم انتقاد می‌کنند که چرا به آمریکا اعتماد کرد اما آقای زیباکلام می‌گوید در مقابل پیشنهاد آمریکا لجاجت کرد!

   اما کدام لجاجت؟ او که در حال مذاکره با  آمریکا بر سر چند گزینه بود که سایه انگلستان را با سپردن به صندوق یا شرکت دیگر یا بانک جهانی کوتاه کند. در صفحه 501 کتاب - متن انگلیسی- وزیر خارجه وقت آمریکا با صراحت و بی هیچ ابهامی می‌نویسد:

   «با وزیر خزانه‌داری بریتانیا شراکت 50-50 را مطرح کردم اما او در پاسخ گفت: چرا به دزد نفت ما اجازه دادید به آمریکا بیاید و با او گفت‌و‌گو کردید؟ او باید نابود شود. این سخن وزیر خزانه‌داری بریتانیا راه حل هر گونه توافق و مصالحه و یک فرمول آبرومندانه برای حل مسأله را از بین برد».    آن قدر این عبارت واضح است که هر توضیحی زیاده است.

 در بخش دوم به این ادعا خواهیم پرداخت که در توجیه می‌گویند شاه قانونا حق داشته در غیاب مجلس نخست‌وزیر را عزل کند و عزل قانونی را نباید کودتا دانست. در بخش بعدی گفته خواهد شد:

  اول: کرمیت روزولت ۲۸ تیر وارد ایران شده و در تدارک کودتا بود و شاه هم اگر می‌خواست مقاومت کند کنار زده می‌شد.  پس طراح کودتا شاه نبوده کما این که اگر خود طراح بود در کودتای اول (۲۵ مرداد) باید در تهران می‌بود نه شمال.

  دوم:  انحلال مجلس در تاریخ 25 مرداد 1332 در روزنامه باختر امروز اعلام شده حال آن که تاریخ دستخط عزل 22 مرداد است و بعد شده 23 مرداد.

  سوم:  شاه به درخواست مصدق برای امصای فرمان انحلال پاسخ نداده بود. اگر انحلال بدون امضای او رسمیت نداشته پس از نظر او مجلس وجود داشته و نمی توانسته به غیاب آن استناد کند.

  چهارم: در متمم قانون اساسی مشروطه نیامده شاه در غیاب مجلس می‌تواند نخست‌وزیر را برکنار کند.

  پنجم: انحلال مجلس در پی رفراندوم بوده و در رفراندوم مردم هم به انحلال رای داده بودند و هم به ادامه کار دولت تا تشکیل مجلس جدید و اگر مجلس به خاطر رفراندوم منحل شده بود و شاه در دوره فترت بود طبق همان رفراندوم دولت هم باید ادامه می‌یافت.

  ششم: اگر این ادعا که چون رفراندوم در قانون اساسی مشروطه نیامده پس رفراندوم (انحلال مجلس ۱۷ و ادامه کار دولت تا تشکیل مجلس ۱۸) غیرقانونی است پذیرفتنی باشد قاعدتا باید شامل رفراندوم ۱۰ سال بعد که خود شاه برگزار کرد هم باید بشود. یک پادشاه نمی تواند یک رفراندوم را به موجب قانون اساسی مشروطه غیرقانونی بداند و خود ۱۰ سال بعد برای آنچه انقلاب شاه و ملت می‌نامید رفراندوم برگزار کند. 

 هفتم: چرا فرمان عزل نخست‌وزیر را وزیر دربار و روز روشن به خانه مصدق نبرد و شبانه سرهنگ نصیری فرمانده گارد شاهنشاهی برد؟ چون اصلا فرمان عزل نبود. بلکه توجیه بازداشت دکتر مصدق بود بر اساس کودتای ۲۵ مرداد بود زیرا نمی‌توانستند نخست‌وزیر مستقر را دستگیر کنند. کما این‌که قبل از آن برای دستگیری دکتر فاطمی و مهندس زیرک‌زاده رفته بودند. اگر عزل عادی و قانونی باشد نیاز به بازداشت نیست.

 هشتم:  نصیری در رامسر از شاه نامه سفید‌امضا گرفته و کودتاچیان 25 مرداد به قصد توجیه بازداشت مصدق آن را عجولانه پر کرده بودند. کنار امضا کلمات با فشردگی قرار گرفته‌اند و معلوم است اول امضا شده بعد نوشته‌اند.  همچنین هیچ یک از دستخط های رسمی دربار غلط  ندارد ولی در این دستخط کلمه «مرداد» را نادرست نوشته و اصلا کدام دستخط؟ هیچ‌جا هم اصل فرمان ثبت و ضبط نشده است. در حالی که در کشوری با سنت بسیار دیرپای پادشاهی و دربار فرمان پادشاه ثبت و ضبط می‌شود و حساب و کتاب و تشریفات دارد. 

نهم: همان نیمه شب ۲۵ مرداد به فرمان مصدق نصیری بازداشت می‌شود و فردای آن روز هم مصدق و فاطمی به کار خود ادامه می‌دهند. چون کودتای ۲۵ مرداد شکست خورده بود. اگر نصیری تنها حامل نامه عزل بوده فردای آن روز شاه باید واکنش نشان می‌داده و عزل مصدق را از رادیو یا به موجب فرمانی دیگر اعلام می‌کرده یا وزیر دربار را برای تسلیم نامه می فرستاده است. کدام عزل کننده‌ای صحنه را ترک می‌کند و آماده خروج از کشور می‌شود؟ مگر ناصر الدین شاه بعد از عزل امیر کبیر از ایران رفت؟!

 به این موارد و ادعاهای دیگر در بخش دوم با توضیح بیشتر می‌پردازم. با این تاکید که این اشارات تنها جنبه تاریخی دارد و قرار نیست در یک مقطع زمانی بمانیم.

ارسال به تلگرام
انتشار یافته: ۱۵
در انتظار بررسی: ۴۲
غیر قابل انتشار: ۰
محمدرضا نوربخش
۲۱:۵۴ - ۱۴۰۲/۰۵/۲۶
با سلام. من یک سوال دارم؟ چرا مصدق توافقنامه گس- گلشائیان را نپذیرفت؟ آیا در این موافقت نامه شراکت 50-50 بیان نشده بود؟ این توافقنامه قبل از ملی شدن صنعت نفت است و بعد از ملی شدن هم در اثر تهدیدات انگلیس، بیش از دو سال صنعت نفت و صادرات ما راکد ماند که ضرر هنگفتی به مملکت زد. حتی شاه بعد از کودتا و دوره نخست وزیری جدید که من منجر به توافقنامه جدید با دول خارجی شد، به صراحت گفت که توافقنامه گس- گلشائیان بهتر از این توافق بوده است و ایران از این بابت خیلی ضرر کرد. (متن این سخنان موجود است)
ناشناس
۲۱:۱۴ - ۱۴۰۲/۰۵/۲۶
قانون مشروطه و انجمن های ایالتی ولایتی بسیار مترقی بود و اگر رضاخان آن را نابود نمی کرد الان ما کشوری بسیار پیشرفته داشتیم
ناشناس
۲۰:۵۱ - ۱۴۰۲/۰۵/۲۶
نویسنده محترم از اینکه تاریخ پژوهی می کنید ممنونیم،برای درس گرفتن از تاریخ باید تاریخ تحریف نشده را خواند نه تاریخی که بسود تغییر داده شده باشد. البته امروز نمی توان نفت را ملی دانست
امینی
۱۸:۰۴ - ۱۴۰۲/۰۵/۲۶
انحلال مجلس تصمیم کمیته حل اختلاف متشکل از نمایندگان دولت و دربار و مجلس شورای ملی بود این موضوع به دلیل اختلاف بین دولت و مجلس و نتیجه کارشکنیهای عده ای از مخالفین دولت بود که عملا دولت را از انجام وظایف باز داشته بودند.
سوران شیرزاد
۱۷:۴۴ - ۱۴۰۲/۰۵/۲۶
خود جناب مصدق در خاطراتشون بارها پاسخ امثال زیباکلام رو از منظری دیگر هم داده اند که اگر قرار بر سی درصد و چهل درصد و غیر ذلک بود پس اونهمه زحمات امثال شهید فاطمی در مجلس پانزدهم و مجاهدت مردم کوچه و خیابان و شهادت عده ای از هموطنان برای ملی شدن صنعت نفت و تشکیل دولتی بر همین پایه و بر اساس پاسداشت همین دستاورد عظیم ملی برای چه بود ؟ نظر دکتر مصدق بیشتر کاری بود که همان ایام دولت مکزیک با انگلیس انجام داد و گرنه اگر قرار بر عمل دیگری بود همان قرارداد گس و گلشائیان قبل از کودتا و یا قرارداد بعداز کودتای شاه با کنسرسیوم نتیجه اش میشد حرف ونظر آدمهایی مثل غنی نژاد و زیبا کلام و مجتهد زاده
امینی
۱۵:۴۴ - ۱۴۰۲/۰۵/۲۶
با درود
جناب یرواند آبراهامیان در کتاب کودتا که در ایران هم منتشر شده به نحو مستدل توضیح داده اند که موضوع
پیشنهاد پنجاه پنجاه دروغی بیش نیست.و اساسا انگلیس در پی مصالحه نبود.
ناشناس
۱۵:۳۳ - ۱۴۰۲/۰۵/۲۶
کودتایی رخ نداد یه عزل قانونی بود. البته نون شما توی جا انداختن کودتا ست
ناشناس
۱۴:۱۷ - ۱۴۰۲/۰۵/۲۶
باتشکز از جناب خدیر بابت تحلیل های مستند .در جایی نوشته بود که بانک جهانی هم پیشنهاد ی داده بود که بر مبنای آن در امد انفت ایران به سه قسمت تقسیم شود یک قسمت ایران ویک قسمت انگلستان ویک قسمت هم به طور امانت نزد بانک جهانی تا تعیین تکلیف ورفع اختلاف بین دوکشور در بانک نگهداری شود که مرحوم مصدق با وجود نیاز مالی شدید کشور با این پیشنهاد هم مخالفت کرده.ایا این مطلب مستند است؟
عصر ایران در یکی از بخش های اینده به این موضوع هم پرداخته خواهد شد.
ناشناس
۱۴:۰۰ - ۱۴۰۲/۰۵/۲۶
با تشکر از جناب خدیر، باید تاریخ را خواند و بررسی کرد . بدون دانش تاریخی اشتباه ها تکرار شده اند و خواهند شد. ایران شانس دموکراتیک شدن را با شکست مصدق از دست داد و در مسیر پر فراز و نشیبی قرار گرفت.
ناشناس
۱۳:۳۳ - ۱۴۰۲/۰۵/۲۶
مصدق نخست وزیر نظام مشروطه پادشاهی عامدانه یا غیر عامدانه در حال از میان بردن نظم حاکم بود.
آسمان ریسمان چیه می‌بافید‌.
ناشناس
۱۳:۳۱ - ۱۴۰۲/۰۵/۲۶
و ما هم‌چنان نفهمیدم عزل کردن وزیر از سوی شاه( که بنا بر متمم قانون اساسی حق پادشاه است) کجایش کودتا است. اینکه شاه از کشور برود یا بماند ربطی به تعریف واژه‌ی سیاسی کودتا ندارد
عصر ایران در مطلب دیگر -بخش دوم- به این موضوع پرداخته شده است.
ناشناس
۱۳:۱۱ - ۱۴۰۲/۰۵/۲۶
آقای خدیر در کتاب نگاهی به شاه به قلم آقای میلانی به تفصیل در این مورد صحبت شده و نتیجه گرفتند گویا شاه حق برکناری مصدق را داشته. فرار شاه را هم از بزدلی ایشان دانسته اند. در ضمن زنده یاد صدیقی که حقوق دان قابلی بوده در مورد خطر برکناری به مصدق هشدار داده اند.
ناشناس
۱۳:۰۳ - ۱۴۰۲/۰۵/۲۶
سلام و عرض ادب.
ممنون از عصر ایران و جناب خدیر
ناشناس
۱۲:۴۷ - ۱۴۰۲/۰۵/۲۶
در جایی خواندم که هاری ترومن حتی پیشنهاد 70-30 به نفع ایران داده بود که آنهم مقبول نیفتاد؟!
ناشناس
۱۲:۰۲ - ۱۴۰۲/۰۵/۲۶
خامسا و ششم، جالب بود.
عصر ایران البته به جای خامسا و ششم ترتیب را اول و دوم و سوم کردیم!
تعداد کاراکترهای مجاز:1200