تقابل طبيعت و تربيت يکي از اسرار بزرگ ذهن است و پژوهش هاي زيادي بر نقش نسبي ژن ها و محيط در تعيين ويژگي هاي فردي از توانايي هاي ورزشي گرفته تا شخصيت يا استعداد چاقي بر آن متمرکز بوده اند.
پژوهش هاي هوشمندانهبيش از يک قرن پيش «سر فرانسيس گالتون» پژوهش درباره نقش ژن ها در تعيين هوش را آغاز کرد. وي چنين فرض کرد که والدين هوش را به فرزندان شان انتقال مي دهند و آنها نيز ژن هاي تقويت کننده هوش را به فرزندان خويش منتقل مي کنند. او به منظور آزمايش انديشه هاي خود از روشي استفاده کرد که امروزه هم کاربرد گسترده يي دارد؛ بررسي دوقلوها. دوقلوهاي همسان علاوه بر اينکه شبيه يکديگر به نظر مي رسند، ژن هاي دقيقاً يکساني را حمل مي کنند. براي مثال دانشمندان با بررسي تفاوت هاي بين دوقلوهاي همسان و غيرهمسان که در يک محيط پرورش يافته اند، اما ژن هاي متفاوتي دارند، مي توانند اثرات محيط را در برابر وراثت ارزيابي کنند.
با پيشرفت ژنتيک مولکولي و نقشه برداري ژنوم انسان در سال 2000 دانشمندان همچنين توانسته اند نقشه هر يک از سلول هاي بدن انسان را بررسي کنند. هم اکنون پژوهشگران در تلاش هستند ژن هاي خاصي را بيابند که مي توانند مسوول رفتارهايي چون اعتياد، توانايي ورزشي، افسردگي و تمايلات خشونت بار باشند.
نقش تربيت در کجاستمحققان ژن هاي خاصي را شناسايي کرده اند که با رفتارها و بيماري هاي ويژه يي مرتبط هستند. برخي يافته هاي اخير از اين قرارند؛
- نسخه هاي متفاوت ژن CYP2A6 تعداد سيگارهايي را که يک فرد در طول روز دود مي کند، تعيين مي کنند. کساني که يک نسخه از اين ژن را داشته باشند، نيکوتين را متابوليزه مي کنند و بنابراين به تعداد بيشتري سيگار نياز دارند.
- حدود 80 درصد خطر ابتلا به بيماري آلزايمر، ژنتيک است.- احتمال دارا بودن ژني که سبب انقباض قدرتمندتر عضلات در سرعت هاي بالا مي شود، در بين دوندگان دو سرعت بيشتر از دوندگان دو استقامت است.
نقش ژن ها در ابتلا به الکليسم از سال هاي 1970 يعني زماني که بررسي دوقلوها براي اولين بار اين ارتباط را نشان داد، مورد توجه بوده است. در آوريل همين سال گروهي به سرپرستي «سوزان برگسون» از دانشگاه تگزاس در آستين 20 ژن را به عنوان کانديداي ايفاي اين نقش پيدا کردند. «هانري کرنزلر» استاد روانپزشکي در دانشکده پزشکي دانشگاه کنکتيکت مي گويد؛ «هم اکنون پس از بررسي هاي متعدد، چهار ژن شناسايي شده اند که در ابتلاي فرد به الکليسم نقش دارند.»
حالت بينابينيپيشرفت علم بررسي ژن هاي انسان به معناي مطلق انگاشتن نقش طبيعت نيست. به علاوه دانشمندان در پي يافتن شواهدي هستند که هر دو وجه داده ها را تقويت کرده و يک راه بينابيني را مد نظر قرار دهد. پژوهشگران دانشگاه کاليفرنياي جنوبي سال گذشته دريافتند زنان در مقايسه با مردان در تجربه اولين نخ سيگار خود بيشتر تحت تاثير عوامل محيطي نظير فشار همجنسان خويش هستند. اما در مورد مردان عامل ژنتيک نقش مهمي در آغاز اين تجربه دارد. پژوهشگران مايوکلينيک دريافته اند عوامل محيطي از قبيل قرار گرفتن در معرض حشره کش ها و مواد شيميايي صنعتي نقش عمده يي در ابتلا به بيماري پارکينسون در مردان بازي مي کنند، حال آنکه در مورد زنان عوامل ژنتيک نقش موثري دارند. اگرچه دانشمندان ژن هايي را يافته اند که با بيماري الکليسم رابطه دارند، اما نمي توان تاثير عوامل محيطي را در اين ميان ناديده گرفت. «کرنزلر» در اين باره مي گويد؛ «هم اکنون نقش ژن ها در وابستگي به الکل و مواد مخدر مورد پذيرش بخش عظيمي از جامعه علمي قرار گرفته است، اما همچنين بسيار روشن است که بدون دخالت عوامل محيطي نظير دسترسي به الکل و مواد مخدر، اعتياد بروز نمي کند.»
دردسر مضاعفنتيجه تمامي بررسي ها اين است که تظاهر ژني، تحت تاثير محيط قرار مي گيرد. تظاهرات بيروني ژن ها به شاخص هاي اپي ژنتيک معروف هستند. اين شاخص ها شبيه شستي هاي تنظيم کننده شدت صوت عمل کرده و شدت تظاهر ژني را تعيين مي کنند. دوقلوهاي همسان با اپي ژنوم مشابه به دنيا مي آيند، اما در طول زمان عوامل محيطي از قبيل مواد شيميايي، رژيم غذايي و ساير تفاوت هاي مربوط به شيوه زندگي مي توانند اين شاخص ها را تغيير دهند. به همين دليل است که شباهت دوقلوهاي همسان با افزايش سن آنها کمتر مي شود. در يکي از دوقلوها يک شاخص اپي ژنتيک مي تواند تظاهر ژني اسکيزوفرني يا سرطان را فعال کند و در ديگري اين کار را انجام ندهد. اين کشف وجه ديگري به پيچيدگي مساله «طبيعت در برابر تربيت» افزوده است. براي مثال اين يافته که دوقلوهاي همسان هر دو به يک بيماري نظير اعتياد مبتلا نمي شوند، نمي تواند به اين معنا باشد که اعتياد اساس ژنتيک ندارد.
در حال حاضر پژوهشگران به پروژه ژنوم انساني، پروژه اپي ژنوم انساني را نيز افزوده اند. مطابق معمول، دانش به جاي رسيدن به پاسخ روشني براي معضل «طبيعت در برابر تربيت»، با پرسش هاي بيشتري مواجه شده است.
www.LiveScience.com