عصر ایران

نگاه آقامحمدخان به روسیه، برآمده از غرور تاریخی و حس مالکیت بود نه شناخت سیاسی از نظم جدید جهان. او دشمن را همچنان در میدان می‌دید، نه پشت  میز مذاکره. و همین تفاوت نگرش بود که باعث شد پس از مرگش، ایران ناگهان خود را در برابر قدرتی بیابد که در زمان او هنوز به‌درستی درک نشده بود.

قاتل تروتسکی، یکی از ماموران استالین بود که با نام مستعار فرانک جکسون به جمع اطرافیان تروتسکی نفوذ کرده بود و خودش را مارکسیستی علاقه‌مند به آرای تروتسکی جا زده بود و به تدریج موفق شد اعتماد اطرافیان تر.وتسکی را جلب کند. به همین دلیل در روز قتل، او را تفتیش بدنی نکردند. جکسون، که نام اصلی‌اش رامون مرکادر بود، زمانی که تروتسکی مشغول خواندن کتاب او بود، مرکادر چیزی شبیه چکش کوهنوردی را در گردن تروتسکی فرو کرد.

نام او نماد مقاومت در برابر جهل سازمان‌یافته است، و یادآور این واقعیت که هیچ قدرتی نمی‌تواند اخگر اندیشه را خاموش کند. جوردانو برونو در زمانه‌ای زندگی کرد که "پرسش" گناه بود؛ اما او با مرگ خود "پرسیدن" را مقدس کرد.

ابن سینا در کنار فعالیت‌های علمی و فلسفی، اهل عیش و عشرت نیز بود و زندگی اجتماعی خود را با سفرها، محافل علمی و گاه مجالس موسیقی و مهمانی‌ها آمیخته بود. او با زنان نیز معاشرت داشت و در محیط‌های اجتماعی و فرهنگی با حضور زنان به گفت‌وگو و تفریح می‌پرداخت.

در ۱۹۴۹ پزشکان تشخیص دادند که به سرطان پروستات مبتلاست. با وجود بیماری، همچنان روی دست‌نوشته‌هایش کار می‌کرد. تا آخرین روزها، علاقه‌اش به بحث‌های فلسفی زنده بود. حتی روی تخت بیماری، با شاگردان و دوستان نزدیکش دربارهٔ زبان و معنا حرف می‌زد. جملهٔ معروف آخرین شب زندگی‌اش این بود: «به دوستانم بگویید زندگی‌ام فوق‌العاده بوده است.» 

برای بوخارین، تفکر مارکسیستیِ راستین مهم‌تر از هم‌پیمانی با استالین بود و همین تعد ایدئولوژیک و پرهیز از تن‌دادن به منطق قدرت، موجب کشته شدن بوخارین در سن پنجاه سالگی شد. آثار و دیدگاه‌های او همچنان به عنوان منابع مهم برای مطالعه انقلاب روسیه، نظریه‌های اقتصادی مارکسیستی و تاریخ حزب کمونیست مورد استفاده قرار می‌گیرند.

مجموعه مقالات سانتاگ تحت عنوان «علیه تفسیر»، نقطه عطفی در نقد هنری معاصر به شمار می‌رود. سانتاگ در این آثار استدلال می‌کند که تفسیر بیش از حد، ممکن است جوهره واقعی هنر را پنهان کند و تجربه بی‌واسطه و حسی از اثر هنری را کاهش دهد.

یکی از ویژگی‌های برجسته ژیژک، توانایی او در ترکیب نظریه‌های فلسفی پیچیده با مثال‌های روزمره و فرهنگ عامه است. او به ویژه به تحلیل فیلم‌ها، سریال‌ها، تبلیغات و رویدادهای فرهنگی می‌پردازد تا مفاهیم فلسفی و روانکاوانه را ملموس کند. این سبک باعث شده آثار او هم برای جامعه علمی و هم برای عموم مردم قابل درک و جذاب باشد.

زندگی و آثار مارتین لوتر، نمایانگر پیچیدگی و عمق تحولاتی است که اروپا را از قرون وسطی به دوران مدرن هدایت کرد. او با نقد آموزه‌های سنتی کلیسا، تأکید بر ایمان شخصی و ترجمه کتاب مقدس، نه تنها اصلاح دینی، بلکه تحول فرهنگی، زبانی و فلسفی را به ارمغان آورد. 

راسل از آن دست متفکرانی بود که مرزهای تخصص را شکست. او در ریاضیات و فلسفه نوآور بود، در "آموزش" تجربه‌های تازه آفرید، در سیاست صدای آزادی و عدالت شد، و در اخلاق جرأت دفاع از زندگی انسانی و شاد را داشت.

ابوریحان در قرون جدید دوباره کشف شد. شرق‌شناسان اروپایی در قرن نوزدهم وقتی آثار او را ترجمه کردند، از دقت علمی و بی‌طرفی فرهنگی او شگفت‌زده شدند. ادوارد زاخائو، خاورشناس آلمانی، کتاب «تحقیق ما للهند» را به انگلیسی ترجمه کرد و آن را شاهکاری در مطالعه تطبیقی فرهنگ‌ها دانست. او بیرونی را «انسانی قرن‌ها جلوتر از زمانۀ خود» توصیف کرد. 

کوروش، با معیارهای امروزی، بی‌شک یک چهرۀ نظامی و سیاسی قدرتمند بود و فتوحاتش احتمالاً با خشونت‌هایی همراه بود. اما آنچه او را از دیگر فاتحان زمان خود متمایز می‌کند، نه پرهیز مطلق از خشونت، بلکه رویکرد نسبی‌اش به مدارا با فرهنگ‌ها و مذاهب مختلف پس از فتح است؛ امری که دست کم در تاریخ باستان کم‌سابقه بود.

سده هجدهم به «عصر ولتر» معروف است، به پاس نقش برجسته او در پیشبرد فرهنگ عقلانیت، نقد نهادهای سنتی و ترویج ارزش‌های انسانی. از این حیث، ولتر با سایر متفکران و روشنفکران تاریخ تفاوتی اساسی دارد؛ چراکه هیچ سده‌ای در طول تاریخ به نام یک متفکر نامیده نشده است؛ الّا سدۀ هجدهم که "عصر ولتر" نام گرفته است

 کیپ تورن از معدود دانشمندانی است که به‌ جای دور کردن مردم از علم فیزیک، این علم را به خانۀ انسان‌ها آورد. بسیاری از تماشاگران فیلم میان‌ستاره‌ای، به ناچار کمی دربارۀ فیزیک مطالعه کرده‌اند تا درک بهتری از این فیلم جذاب پیدا کنند؛ فیلمی که از حیث "دقت علمی" در تاریخ سینما سرآمد است.

تاریخ زندگی نوریه‌گا، داستان مردی است که میان سود و قدرت، مرزهای اخلاقی را کنار گذاشت؛ مردی که یک کشور را به گروگان گرفت و سرانجام در پی همان قدرت، به دست حامیان سابق خود فرو افتاد.

ژوزف گیوتین در سخنرانی معروف خود در مجلس ملی فرانسه گفت: "اعدام باید سریع، قطعی، و بدون درد باشد. روش اجرای آن نیز باید برای همه برابر باشد؛ چه اشراف و چه فقرا." این جمله بعدها به شعار عدالت‌طلبانه انقلاب بدل شد. پیشنهاد او، نه فقط از سر دلسوزی انسانی، که واکنشی به نظام طبقاتی قضایی نیز بود.

نویسندگان بزرگی چون گوگول، داستایوفسکی، تولستوی و چخوف، همگی خود را مدیون پوشکین می‌دانستند. داستایوفسکی او را نه‌ فقط شاعر، بلکه «پیشگوی روح روس» می‌نامید. زبان ادبی روسیه، بدون پوشکین، شاید هرگز به چنین بلوغ و قدرتی نمی‌رسید.

    هایدگر را بیشتر به عنوان بنیان‌گذار مفهوم «دازاین» (Dasein) می‌شناسند؛ مفهومی که به معنای «بودن-در-جهان» است و محور اصلی فلسفه او محسوب می‌شود

میراث نش، فراتر از نظریه‌های ریاضی‌اش است. او الهام‌بخش میلیون‌ها نفر است که با بیماری‌های روانی، انگ اجتماعی، و طردشدگی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. در عین حال، کار علمی‌اش همچنان در متن سیاست‌گذاری‌های اقتصادی، علوم داده، هوش مصنوعی و تحلیل رفتار اجتماعی حضوری عمیق دارد.

در ژانویهٔ ۲۰۲۵، هِگسِت به‌عنوان بیست‌ونهمین وزیر دفاع ایالات متحده سوگند یاد کرد. این انتصاب با واکنش‌های متفاوتی مواجه شد؛ برخی از حامیان ترامپ از این تصمیم استقبال کردند، در حالی که منتقدان، بویژه به‌دلیل فقدان تجربهٔ مدیریتی در سطوح بالای نظامی، نگرانی‌هایی را مطرح کردند. 

در سال ۱۹۷۵، کمیته نوبل، ساخاروف را به‌ دلیل تلاش‌هایش برای حقوق بشر و صلح جهانی شایسته دریافت جایزه صلح دانست. اما دولت شوروی به او اجازه سفر به اسلو برای دریافت جایزه نداد. همسرش، یلنا بونر - فعال حقوق بشر - این جایزه را به‌ جای او دریافت کرد.

برای بسیاری از مردم این سؤال مطرح است که کوانتوم چیست؟ پلانک این ایده را مطرح کرد که انرژی نیز مانند ماده از واحدها یا بسته‌های کوچکی درست شده. او هر یک از این بسته‌ها را کوانتوم نامید. بنابراین کوانتوم مثل سلول در یک ارگانیسم یا مثل مولکول در ماده، واحد کوچکی است که در کنار واحدهایی نظیر خودش، سازندۀ انرژی است.

کشفیات هابل و پژوهش‌های مترتب بر آن، علاوه بر معلوم ساختن انبساط عالم، مسائل و پدیده‌های مهمی نظیر سن عالم و مِهبانگ (انفجار بزرگ) را نیز معلوم ساختند. یعنی اینکه علم امروزه بیگ‌بنگ یا انفجار بزرگ را آغاز عالم می‌داند، دستاوردی است مبتنی بر کشفیات بسیار مهم ادوین هابل.

تا چند دهه قبل، دانشمندان ایرانی و اروپایی هیچ شناختی از غیاث‌الدین جمشید کاشانی نداشتند. فراهم شدن امکان مطالعۀ آثار کاشانی، اهمیت کارهای نظری و عملی او را در ریاضیات و اخترشناسی آشکار ساخت. پژوهش‌های محققان ایرانی و غربی در سال‌های اخیر نشان داده که غیاث‌الدین کاشانی از ریاضیدانان و اخترشناسان برجستۀ سدۀ پانزدهم  میلادی بود.

در حالی که یونگ رؤیاهایش را تمام و کمال برای فروید تعریف می‌کرد ظاهرا فروید برای اینکه یونگ به اعماق شخصیتش پی نبرد، خواب‌هایش را به‌تمامی برای یونگ تعریف نمی‌کرد و همین یونگ را آزرده بود!

بسیاری از زندگی نامه نویسان هیتلر او را فردی سرد، بی عاطفه، فاقد احساس جنسی و حتی فردی که از زنان می‌ترسیده معرفی کرده اند.

  ماری کوری چند ماه پس از کشف پرتوزایی مصنوعی خود به علت تاثیرات زیانبار رادیوم و ابتلا به کم‌خونی آپلاستیک درگذشت. قرار گرفتن طولانی‌مدت در برابر مواد پرتوزا، به ویژه در دوران کار در بیمارستان‌های صحرایی در جنگ جهانی اول، نقش مهمی در ابتلای ماری کوری به این بیماری داشت.

در دانشگاه‌ها و کافه‌ها و مراکز علمی و فرهنگی و سیاسی، همواره افراد زیادی به چشم می‌خورند که ژست "من کتابخوان هستم" در گفتار و کردارشان موج می‌زند. ولی کسانی که آن‌ها را دقیق‌تر می‌شناسند، در مجموع می‌توانند داوری کنند که آن همه کتابی که این افراد خوانده‌اند، مفید بوده یا نه.

کارل دونیتس تا سال ۱۹۴۴ عضو رسمیِ حزب نازی نبود اما بسیاری از افسران نیروی دریایی از دونیتس به عنوان فرد نزدیک به هیتلر و ایدئولوژی نازیسم یاد می‌کردند.

اگر دست کاسترو در پایان عمر پر بود، به جای تفاخر به ثابت‌قدمی‌اش، به رفاه و آزادی و عدالتی که برای مردم کوبا به ارمغان آورده بود افتخار می‌کرد.

زمانی که حکم اعدام اولیۀ مهدی عراقی و دوستانش به آنان ابلاغ شد، آن‌ها در زندان به مناسبت صدور حکم اعدام خود به رئیس زندان و زندانیان شیرینی دادند تا بدین طریق عزم عظیم خود را در راه تحقق آرمان‌شان نشان داده باشند.

محبوبیت جرج واشنگتن به قدری زیاد بود که جنبشی در آمریکا راه افتاده بود برای اینکه او پادشاه آمریکا شود. طرفداران تندروی او می‌گفتند انگلیسی‌ها شاه دارند، چرا ما شاه نداشته باشیم؟ اما جرج واشنگتن جنبش پادشاهی‌خواهی را سرکوب کرد و اجازه نداد نهاد غیردموکراتیک پادشاهی به ساختار سیاسی آمریکا راه یابد.

با همۀ میانه‌روی و خشونت‌پرهیزی‌ برخلاف واتسلاف هاول، بیشتر سیاستمداری مناسب مرحلۀ "تاسیس دموکراسی" بود نه مرحلۀ "تثبیت دموکراسی". رهبران سیاسی بزرگ، لزوما مدیران برجسته‌ای نیستند. شاید به همین دلیل ماندلا، برخلاف والسا دوباره کاندیدای ریاست جمهوری نشد.

 برخی دوگل را یک "دموکرات مردد" توصیف کرده‌اند. او شاید یک دموکرات شش‌آتشه نبود، ولی قطعا به دموکراسی فرانسه آسیبی نزد و خواستار یک فرانسۀ دموکراتیک قوی و باعظمت بود، نه سست‌بنیان و آشفته.

ایدۀ گاندی این بود که مقاومت غیرخشونت‌آمیز در برابر قوانین ناعادلانه – نافرمانی مدنی – انگلیسی‌ها را مهار می‌کند و از مردم هند ملتی قدرتمند می‌سازد.

دو سخنرانی لینکلن دو فقره از بهترین بیانیه‌های سیاسی دنیای غرب به شمار می‌روند. در اولی از حفظ "حکومت مردم، توسط مردم، برای مردم" سخن گفت، در دومی وعدۀ سیاستی را داد "بدون بدخواهی در مورد هیچ کس؛ با خیرخواهی برای همه کس".

نهرو روی میز کارش دو پیکره داشت. یکی از مهاتما گاندی و یکی از آبراهام لینکلن. از گاندی هنر عدم خشونت و متقاعد ساختن را رفرا گرفت، از لینکلن استفاده از زور برای حفظ اتحاد را.

شاه عباس، ممتازترین پادشاه صفوی است. او موفق شد مناطق از دست رفتۀ ایران را از عثمانیان و ازبکان و پرتغالی‌ها پس بگیرد.

در جامعۀ تحت حکمرانی پل پوت، مالکیت همه چیز اشتراکی شد. حتی آشپزی هم اشتراکی بود. آشپزی یا هر نوع تهیۀ غذا به تنهایی، جرمی نابخشودنی بود.

چرا سپاه صفویان در جنگ چالدران به سلاح‌های آتشین نبود؟ زیرا صفویان در آن زمان استفاده از چنین سلاح‌هایی را ناجوانمردانه می‌دانستند وگرنه از وجود چنین سلاح‌هایی آگاه بودند و این ادعا که سلاح‌های آتشین را صد سال بعد آنتونی شرلی و رابرت شرلی آوردند افسانه‌ است.

یکی از مورخان، نوشته است ناپلئون مبتلا به بواسیر بود و قبل از جنگ واترلو داروهایش گم شد و ناپلئون نتوانست روی اسب بنشیند و برای آخرین بار صحنۀ نبرد را ارزیابی کند.

برخی گفته‌اند ظاهر و پوشش جیانگ زمین در فقدان محبوبیتش نقش موثری داشت. مثلا او شلوارش را بیش از حد بالا می‌کشید و عینک بسیار بزرگی بر چهره داشت که حس مطلوبی در مخاطبانش ایجاد نمی‌کرد!...

کلیسا عمیقا در کار تحمیق مردم بود. کلیسا به پول نیاز داشت برای ساختن بناهای تازه و مرمت بناهای قدیمی در سرتاسر اروپا. بنابراین برای افزایش درآمد خود، مردم را تشویق می‌کرد "برگۀ آمرزش" بخرند؛ تکه‌کاغذی با امضای پاپ، که آمرزش گناهان را وعده می‌داد...

شعار استراتژیک دنگ این بود: «عمل تنها معیار حقیقت است.» او یک عملگرا بود و به همین دلیل قید جزمیات ایدئولوژیک مائو و همسرش را زد و به نوسازی کشاورزی و صنعت و تکنولوژی و اقتصاد چین روی آورد.

اگر تیکو براهه گرفتار مرگی عجیب و نابهنگام نمی‌شد، احتمالا در تاریخ علم به عنوان "پدر ستاره‌شناسی مدرن" شناخته می‌شد. اما بخت از این حیث با او یار نبود. هر چند که میراث علمی گرانبهای او، راه را بر دیگران باز کرد و دیری نگذشت که "نجوم مدرن" شکل گرفت

سارتر به دوستان خود دربارۀ هیتلر گفت: «من حالت ذهنی آلمانی‌ها را می‌شناسم. هیتلر حتی در خواب نیز نمی‌تواند به شروع جنگ فکر کند. او فقط بلوف می‌زند.» یک روز بعد از این پیش‌بینی سارتر، هیتلر به لهستان حمله کرد!

وقتی که لُرد اشلی مشکل کبد پیدا کرد، لاک پس از مطالعۀ چند رسالۀ پزشکی، بدون کمک یک پزشک حرفه‌ای، شخصا اشلی را جراحی کرد. البته با کمک یک جراح سلمانی، که شکم ارباب را برای لاک شکافت! لاک چرک کبد را با کمک یک لوله تخلیه کرد و لرد اشلی را از مرگ نجات داد.

آب‌شناسان یکبار به یکی از تيمساران مافوقش معترضانه گفت: «اين جان‌ها تمام دارايي و سرمايۀ اين مردم تهيدست هستند. جوانان دانشگاهي كه نظام نرفته و استاد جنگ و رزم نديده‌اند، داوطلب شده‌اند. می‌خواهم بگويم اين را به مسئولان بگوييد كه خون اين بسيجی‌ها و سربازها به پای ماست، تيمسار. »

مارکس با اینکه دشمن سرمایه‌داری بود و معتقد بود این نظام را باید از طریق انقلاب خشونت‌بار برانداخت، در 1849 به قلب سرمایه‌داری جهان، یعنی به لندن پناهنده شد و تا آخر عمر در لندن باقی ماند.

زنی که به لنین تیراندازی کرد، در بازجویی گفت: «من به خاطر فعالیت‌های انقلابی یازده سال در زندان و تبعید به سر برده‌ام. من طرفدار مجلس موسسان بودم ولی لنین آن را منحل کرد و همۀ آرزوهای ما را بر باد داد.»