گیاهان مهاجم؛ دشمنان بی‌سر و صدای طبیعت ایران

به گزارش ایسنا، تنوع زیستی، یعنی وجود گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری در یک منطقه، برای سلامت طبیعت و زندگی انسان اهمیت حیاتی دارد. این تنوع باعث می‌شود اکوسیستم‌ها پایداری بیشتری داشته باشند، چرخه‌های طبیعی مثل گرده‌افشانی و تصفیه خاک به خوبی عمل کنند و زندگی انسان نیز از نظر تغذیه، هوا، آب و حتی سلامت روانی کیفیت بهتری داشته باشد.

 اما امروزه تهدیدهای زیادی این تعادل را برهم زده‌اند؛ از جمله آلودگی، تغییرات اقلیمی و تخریب زیستگاه‌ها. در این میان، یکی از جدی‌ترین خطرها، گسترش گیاهان مهاجم است؛ گیاهانی که از نقاط دیگر دنیا وارد یک محیط جدید می‌شوند و با سرعت و قدرت رشد بالا، سایر گیاهان بومی را کنار می‌زنند.

این گیاهان، معمولاً از طریق فعالیت‌های انسانی مانند حمل‌ونقل بین‌المللی، گردشگری یا واردات محصولات کشاورزی وارد کشور می‌شوند و چون در محیط جدید دشمن طبیعی ندارند، به‌راحتی گسترش می‌یابند. پیامدهای حضور آن‌ها می‌تواند بسیار گسترده باشد: از کاهش تنوع گیاهی گرفته تا تغییر ویژگی‌های خاک، اختلال در رشد گیاهان مفید، آسیب به جانوران، و حتی بروز بیماری‌های انسانی. از این‌رو، بررسی این پدیده و تدوین راه‌کارهای مقابله با آن، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای حفظ سلامت محیط زیست و زندگی ماست.

در همین راستا، شیرین محمودی، رئیس گروه تنوع زیستی در مرکز ملی مدیریت منابع ژنتیکی کشاورزی و منابع طبیعی، همراه با یکی از همکاران خود از همان موسسه و با همکاری سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، پژوهشی درباره اثرات گیاهان مهاجم انجام داده‌اند. آن‌ها به بررسی پیامدهای گسترش این گیاهان در محیط‌های طبیعی و کشاورزی ایران پرداخته‌اند و نقش آن‌ها در تهدید گونه‌های بومی، تغییر محیط خاک، و تأثیرگذاری بر سلامت انسان را مورد مطالعه قرار داده‌اند.

روش انجام این تحقیق به صورت مرور منابع و مطالعات موجود بوده است. به این معنا که پژوهشگران با بررسی گزارش‌ها، مقالات علمی و مطالعات پیشین در سطح جهانی و ملی، اطلاعات لازم را جمع‌آوری و تحلیل کرده‌اند تا بتوانند تصویری کلی و دقیق از وضعیت موجود و پیامدهای ناشی از گیاهان مهاجم ارائه دهند.

نتایج این مطالعه نشان می‌دهند که گسترش گیاهان مهاجم در ایران روندی رو به رشد دارد و مهم‌ترین عوامل مؤثر در این مسئله شامل گسترش کشاورزی مدرن، افزایش حمل‌ونقل و گردشگری، و نبود سیاست‌های کنترلی کافی است. این گیاهان با رشد سریع و تسلط بر منابع محیط، تنوع گیاهان بومی را کاهش می‌دهند، به خاک آسیب می‌زنند و حتی موجب ایجاد مشکلاتی در گرده‌افشانی و کیفیت هوا می‌شوند.

بر پایه این یافته‌ها، محققان تأکید دارند که برای مقابله با این تهدید، باید سیاست‌هایی در سطح ملی تدوین شود؛ از جمله شناسایی گونه‌های مهاجم، پایش مستمر گسترش آن‌ها، و آموزش عمومی برای جلوگیری از کاشت و انتقال این گیاهان. همچنین توجه به تغییرات اقلیمی که شرایط مساعدتری برای رشد این گیاهان ایجاد می‌کند، در مدیریت این بحران ضروری است.

اطلاعات تکمیلی پژوهش نشان از آن دارند که گیاهان مهاجم نه تنها به طبیعت، بلکه به اقتصاد و سلامت انسان نیز آسیب می‌زنند. برخی از آن‌ها آلرژی‌زا هستند، برخی سموم خطرناکی تولید می‌کنند، و بعضی به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم باعث کاهش عملکرد محصولات کشاورزی می‌شوند. علاوه بر این، گیاهان مهاجم می‌توانند محیط را برای گونه‌های بیماری‌زا مناسب‌تر کنند و حتی موجب گسترش بیماری‌هایی شوند که از طریق پشه‌ها یا جانوران دیگر منتقل می‌شوند.

از جمله مثال‌های مشخص این گونه‌ها می‌توان به گیاهانی چون پالونیا، سنبل آبی، آزولا، اقاقیا و گونه‌های مختلف تاجریزی اشاره کرد که به شکل بی‌رویه در برخی مناطق ایران رشد کرده‌اند و کنترل آن‌ها دشوار شده است. به‌ویژه جنگل‌های شمال ایران، که از مهم‌ترین منابع طبیعی کشور محسوب می‌شوند، به‌طور جدی از سوی این گیاهان تهدید می‌شوند. لذا باید به شکلی جدی به کنترل آن ها پرداخت.

این یافته های مهم در دوماهنامه «طبیعت ایران» منتشر شده‌اند که از سوی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور به چاپ می رشد؛ نهادی که در زمینه مسائل محیط‌زیستی و منابع طبیعی فعالیت دارد و پژوهش‌های علمی این‌چنینی را برای آگاهی عمومی و تصمیم‌سازی‌های مدیریتی ارائه می‌دهد.