چار دیواری، زن بابا ، دارا و ندار ؛ مثلثی که یک ضلعش می لنگید

عصر ایران؛صادق وفایی- در ایام نوروز سریال های مختلفی از سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش شد که سه سریال بیش از بقیه مورد توجه قرار گرفتند. برای مثال سریال محله تهرونی ها از شبکه تهران و "همسفران باد" از شبکه سه، سریال های بی سروصدا و کم بیننده ای بودند که بررسی آن ها در این مجال جا ندارد.

اما موضوع مورد بحث، سه سریال مهمی است که از توجه به آن ها سخن گفته شد. سریال های " چاردیواری"، "زن بابا" و " دارا و ندار". برای سهولت و راحتی این نوشتار در تحلیل و میزان موفقیت هر سریال، جداگانه و به ترتیب شبکه های نمایش دهنده بحث می کنیم.

"چاردیواری" به کارگردانی سیروس مقدم

سریال شبکه اول سیما که درترتیب پخش سه سریال مهم، دومی محسوب می شود، نوشته محسن طنابنده و سعید آقاخانی بوده که سیروس مقدم کارگردانی ان را بر عهده داشت.

زمان پخش این سریال ساعت 22:15 بود که پس از "دارا و ندار" روی آنتن می رفت.

نویسندگان فیلمنامه سوابق خوبی در این عرصه دارند. محسن طنابنده که در عرصه سینما حضور داشته و در جشنواره فجر بیست و هشتم، با بازی و نویسندگی در فیلم "هفت دقیقه تا پاییز" علی رضا امینی شرکت کرد.

طنابنده در فیلم "استشهادی برای خدا"ی امینی که سال 88 اکران شد نیز در مقام نویسنده و بازیگر حضور یافت.

سابقه سعید آقاخانی نیز در سریال های طنز کاملا مشهود و توسط بینندگان شناخته شده است. مضاف بر این که سریال شبکه سوم نیز به کارگردانی آقاخانی پخش شد که به جایش به بررسی این سریال نیز خواهیم پرداخت.

ساختار سریال به واسطه تجربه های تلویزیونی سیروس مقدم محکم بنا شده بود. ولی گاهی اوقات داستان بی دلیل کش داده می شد.

بازیگردانی کار نیز به عهده سعید آقاخانی بود که انتخاب های قابل قبولی انجام داده بود.

امیر جعفری بازیگر نقش اول، بازیگر با سابقه تئاتر بوده و سابقه بازی در سریال های طنز را دارد. بهنوش طباطبایی نیز در عرصه تلویزیون حضور داشته  و به تازگی در نمایش" داستان یک پلکان" به کارگردانی رضا گوران به ایفای نقش پرداخته است و باید گفت کار او  در این سریال ،"خوب" ارزیابی می شود.

اما دیگر بازیگر مهم این سریال که قسمتی از بار طنز کار بر عهده وی بود، بازیگر با سابقه عرصه تئاتر "آتیلا پسیانی" است.

وی که نویسنده نمایش " مکاشفه در باب یک مهمانی خاموش" است  نمایش دکتر بوبوس را نیز از 27 فروردین در سالن اصلی تئاتر شهر با حضور رضا کیانیان و هانیه توسلی به روی صحنه خواهد برد.

در این سریال ، پسیانی نقش تقی تاکسی را به خوبی ایفا کرد و مخاطب به راحتی با او ارتباط برقرار نمود.
دیگر بازیگران مجموعه نیز با هدایت خوب کارگردان از پس نقش هایشان بر آمدند.

پس از پخش چند قسمت از سریال های نوروزی، مطالبی در انتقاد به موضوع سریال ها در رسانه ها منتشر شد و از زیادی دروغ و فریب و زشتی فقر در متن داستان سریال ها گلایه هایی شد که البته این مساله در این سریال نیز به چشم آمد و به نظر می رسد موضوع گنجاندن دروغ گویی در بطن شخصیت های داستانی سریال ها نهادینه شده است که با همت نویسندگان این قبیل کارها، باید فکری به حال آن کرد.


کارگردانی سیروس مقدم در نوع فیلم برداری سریال محسوس بود و اگر بیننده، سریال "رستگاران" که تابستان 88 پخش شد، سریال "اغما" و یا "پیامک از دیار" باقی را مشاهده کرده بود، احتمالا حدس می زد که این کیفیت تصویر و نوع فیلم برداری باید ارتباطی با سیروس مقدم داشته باشد. 

نکته جالب دیگراین سریال، موسیقی متن محلی و زیبای آن بود. امتیاز این انتخاب ، بی آلایش و ساده بودن آن بود که حس مورد نظر کارگردان را در مواقع مناسب به بیننده القا می کرد و به علاوه اقدامی تازه و نوآورانه در زمینه موسیقی سریال ها محسوب می شد.ضمن این که ترانه تیتراژ پایانی هم طرفداران زیادی داشت و مانع از این می شد که بینندگان تا قبل از اتمام تیتراژ شبکه را عوض کنند.

سریال "چاردیواری" با چاشنی طنز مناسب خود توانست تماشاگرانش را راضی نگاه دارد. این سریال بدون آن که در دام شعار گویی بیفتد ، پیام هایی هم برای مخاطب داشت. این سریال در اغلب قریب به اتفاق نظرسنجی ها به عنوان پرطرفدارترین سریال نوروزی انتخاب شده است.

"زن بابا" به کارگردانی سعید آقاخانی

سعید آقاخانی عید امسال حضور فعالی در عرصه تلویزیون داشت؛ نویسندگی، بازی و بازیگردانی در سریال شبکه اول و کارگردانی سریال شبکه سوم.

سابقه و تجربه آقاخانی در زمینه طنزهای تلویزیونی او را در زمره قدیمی های این صنف قرار داده است.

آقاخانی که نوروز سال گذشته مجموعه "عید امسال" را کارگردانی کرد، در زن بابا ، ضمن ارائه یک طنز قابل قبول و روان ، اشارات اخلاقی در باب مسائلی مانند احترام به والدین و رعایت حال سالمندان نیز داشت (البته نه به صورت مستقیم و  شعاری که موجب خستگی بیننده شود.)

شوخی های علی صادقی و مهران غفوریان و بازی زیبای سیروس گرجستانی، دنبال کردن خط داستان را برای مخاطب راحت تر و دلپذیر می کرد. بازیگران دیگر  نیز چون محمد کاسبی، شقایق دهقان، رامین ناصر نصیر و .... همگی در زمینه طنز تلویزیونی با تجربه بوده و نقش های خود را به خوبی ایفا کردند.

با این حال ، برخی رفتارها و بازی های ارائه شده در این سریال ، برای مخاطب ایرانی تکراری و قابل پیش بینی بود ، مانند بلوف زدن های مهران غفوریان و بلافاصله جا زدن هایش که سال هاست در نقش های او تکرار می شود و نیز مانند حرکات و رفتارهای علی صادقی و توگویی که او ، نمی تواند در نقش هایش دیگرگونه و متفاوت باشد.

این بازی ها ، هر چند در اوایل و در سریال های پیشین جذاب بودند ولی به مرور تبدیل به رفتارهای شناخته شده می شوند و گیرایی خود را از دست می دهند.

فراموش نکنیم که یکی از مولفه های طنز ، قرار دادن مخاطب در موقعیت های غافلگیر کننده است ولی کلیشه شدن بازی ها ، این موقعیت ها را از بین می برد و از لطف کار می کاهد.

این سریال در ترتیب ماراتن پخش، آخری بود و زمان پخش آن ساعت 23 بود. با این این حال تماشاگران سریال های نوروزی جهت تعقیب ماجرای عزیز آقا آن را با اشتیاق دنبال می کردند.

این سریال در نظرسنجی عصر ایران و بسیار یدیگر از نظرسنجی های انجام گرفته، رتبه دوم را از آن خود کرد.

"دارا و ندار" به کارگردانی مسعود ده نمکی

رسیدیم به سریالی که از نظر زمان پخش اولین است. ساعت 21:30 ؛ بهترین زمان ممکن حداقل برای تهرانی ها.

این سریال از سریال های بحث برانگیز نوروز امسال است.

قرار بود سریال قهوه تلخ مهران مدیری طنز پرداز محبوب به عنوان سریال نوروزی پخش شود که خبر رسید پخش نمی شود.

ده نمکی در خبری که پیش از عید در رسانه ها منتشر شد اعلام کرد که پخش نشدن سریال مدیری هیچ ربطی به من ندارد. پس ما هم به دنبال دلیل عدم پخش سریال مدیری نمی رویم و به سریال ده نمکی می پردازیم.

از سابقه کارگردان این کار می توان به ساخت مستندهای "فقر و فحشا"،"کدام استقلال کدام پیروزی"، ساخت فیلم سینمایی اخراجی های 1 و اخراجی های 2 اشاره کرد.

این تجربیات از نظر پیشکوستان هنرهای نمایشی ناچیزند و صاحب این آثار، طفل نوپای این راه دشوار است. با این حال ده نمکی به خود شهامت ساخت اولین سریال تلویزیونی اش داد و جالب آنکه سریالش نیز سریال نوروزی شد. (یعنی یکی از موقعیت های مناسبتی مانند نوروز یا ماه رمضان که بینندگان به سریال ها اقبال بیشتری نشان می دهند.)

بازیگران مجموعه برغم آن که بعضاً نامدار و باسابقه بودند بازی های ضعیفی از خود ارائه دادند و از جمله فتحعلی اویسی چنته اش خالی از ابتکار و نوآوری بود.

متن ضعیف و عدم وجود فیلم نامه منسجم، مزید بر علت این موضوع است. شخصیت های داستان اصلا به یک کاراکتر رئال نزدیک نبودند و تصنعی بودن دیالوگ ها مخاطب نیز به وِیژه وقتی به سمت شعارگرایی می رفتند ، توی ذوق می زد.

این سریال حرف برای گفتن بسیار داشت اما همه حرف ها مستقیم زده شدند و این در حالی است که تفاوت آشکاری وجود دارد بین خطابه و سخنرانی با فیلم و سریال. مضاف بر این که این حرف ها تکراری بودند و سریال عاری از پیام جدید و نو بود.

 تماشاگر از سریال ده نمکی برداشتی نمی تواند بکند مگر همانی که خود ده نمکی می گوید. یعنی ذهن اصلا مجال پویایی و برداشت آزاد نخواهد داشت: "باید بدانید که ثروتمندان بد و شارلاتان هستند و حقوق فقرا را حیف و میل می کنند و فقرا بدبختند."

تماشاگر باید مستقیما بداند که آقا فتل دارد متحول می شود و وقتی آقاذبیح  با تنگ ماهی به کوچه می رسد و سقف خانه اش را آوار شده می بیند، صد در صد قرار است تنگ از دستش بیافتد و بشکند.

مخاطب نکته ویژه ای در این سریال می بیند که نه در سریال های نوروزی بلکه در دیگر سریال های سیما نیز چنین ویژگی و خصلتی وجود ندارد. و آن تکرار چندین باره مساله ختنه سوران و شوخی های زننده دیگر به علاوه شنیدن صدای بوق سانسور به جای بعضی کلمات است و این سوال را در ذهن مخاطب ایجاد می کند که مگر سازندگان سریال در جریان استانداردهای اخلاقی سیما نبوده اند که اثر این همه بوق سانسور نداشته باشد.

البته اگر قرار بود همه فحش ها بوقی شوند ، ذهن مخاطب بیش از این ها سوت می کشید.

  بستن کادر نامناسب و ورود چندباره بوم صدا به کادر و ... از ضعف های فنی کار است.دار و ندار ، برغم تمام ادعاهایش جان مایه "فیلمفارسی" داشت.

زمخت بودن ویژگی مهم این کار است که نمود آن از ابتدا و با اسم سریال آغاز می شود؛ دارا و ندار! بارها آثاری با مضمون مقایسه فقر و ثروت ساخته شده و  لذا کار در این زمینه نیاز به نوآوری و پویایی دارد  در غیر این صورت محکوم به کلیشه ای بودن است.

این نکته البته به سینماگران و هنرمندان کشورمان محول می شود که به این سوژه جانی تازه ببخشند. اما در زمینه زمختی کار، اشاره می شود که زیبایی هنر به این است که مخاطب را از میان کوچه باغ های زیبای هنر و با ظرافت به مقصود برسانی نه این که مقصد از همان ابتدا بر تماشاگر روشن باشد و بداند که قرار است به کجا برسد. در این زمینه تماشای فیلم "زندگی زیباست" اثر روبرتو بنینی و "درباره الی" اصغر فرهادی را توصیه می کنیم.

" دارا و ندار" طرفدارانی دارد. عده ای که به دلیل مسائل سیاسی  هوادار آن شده اند( و البته عده ای هم به همین دلیل مخالف آن شده اند) و عده ای نیز واقعا از سریال لذت برده اند. احترام به سلیقه این افراد وظیفه هر منتقدی است و بحثی در آن نیست. بدون هیچ اما و اگری.

  سریال " دارا و ندار" در میان سریال های نوروزی امسال ، ضعیف ترین بود و نظرسنجی های متعدد انجام شده نیز نشان می دهد مردم ، کمتر از دو سریال پیش گفته به این اثر متمایل بوده اند.

 البته شاید به استناد این که دار و ندار اولین تجربه سریال سازی ده نمکی بود ، این انتقادات را نادیده گرفت اما سوال این است که چرا سیما باید بهترین زمان نمایش خود را آن هم در بهترین و استثنایی ترین ایام(نوروز) به کسی بدهد که در عمرش حتی یک سریال هم نساخته و تازه می خواهد آزمون و خطا کند؟

 و یا اصلا رواست که ده نمکی تازه کار با حمایت و مساعدت های خاص جهش کند و در همان حال بعضی از درس خوانده های کارگردانی و سینما هنوز در صف تائید فیلم نامه یا پروانه نمایش  نتوانند کارشان را عرضه کنند؟

این نکته بسیار تامل برانگیز است که دانش آموختگان عرصه هنر به دلیل عدم وجود سرمایه و همکاری مسئولان معطل باشند و  ده نمکی پس از ساخت دو مستند به سینمابرود و پشت دوربین 35 میلی متری برود و هنوز چندی نگذشته به سراغ تلویزیون بیاید؟

با این حال از آنجا که گویا قرار است ده نمکی همچنان در این عرصه باشد امید است ایشان در مقابل پیش کسوتان این عرصه حقیقتا زانوی ادب زده و درس سینما و تلویزیون بیاموزد، بعد سخنانشان را در فیلم هایشان بزند.