مرزهای ایران عصر صفوی طبق نقشه‌های ترسیمی اروپاییان

مجموعه نقشه‌های ترسیمی اروپاییان از چهره جغرافیایی ایران طی سده ۱۶م/۱۱ ش تا ۱۸م/۱۳ ش را می‌توان حلقه مغفول‌مانده مطالعاتِ صفویه‌شناسی و جنبه‌های تحقیقاتیِ مندرج در آن، ازجمله: سرحدات شرقی ایران در این دوره تاریخی، دانست.

کتاب «سرحدات شرقی ایران عصر صفوی در نقشه‌نگاری اروپایی» نوشته یاسر ملازئی از سوی انتشارات ندای تاریخ منتشر شد.

به گزارش ایبنا، مجموعه نقشه‌های ترسیمی اروپاییان از چهره جغرافیایی ایران طی سده ۱۶م/۱۱ ش تا ۱۸م/۱۳ ش را می‌توان حلقه مغفول‌مانده مطالعاتِ صفویه‌شناسی و جنبه‌های تحقیقاتیِ مندرج در آن، ازجمله: سرحدات شرقی ایران در این دوره تاریخی، دانست. تکاپوهای نظامی و دیپلماتیکِ ایرانی – صفوی برای احیایِ حدود تاریخی ایران در شرق و مواجهه سرزمینیِ آنان با دو همسایه شرقیِ نوپا، یعنی قلمروی ازبکان در ماوراءالنهر و قلمروی گورکانیان در هند، ضرورتِ جهت‌دهیِ مطالعات صفویه‌شناسی به سَمت و سویِ این موضوع را فراهم ساخته است.

سرحدات شرقی ایران عصر صفوی از منظرگاهِ نقشه‌نگاری که فرسنگ‌ها دورتر از ایران و در شهرهای اروپایی، مانند: آمستردام، پاریس، لندن و رم، چهره جغرافیایی و سرحدات شرقی صفویان را ترسیم می‌کردند، شاهد یک اُلگویِ گُذار، به معنایِ «گُذر از تصور باستانی و کهن به آگاهی جدید» بود.

براساس آن، نقشه‌نگاران اروپایی در هنگامه نخستین مواجهه جغرافیایی با قلمروی صفویان، متاثر از اطلاعات جغرافیایی باستانی و کهن، گستره سرحدات شرقی صفویان را همانند دوره پیش از اسلام، تا رود سند، کوه‌های هندوکش و حتی فراتر از رود جیحون، می‌دانستند. با عبور از نقشه‌نگاری سده ۱۶ م / ۱۱ ش و ورود به نقشه‌نگاری سده ۱۷ م / ۱۲ ش، اگرچه این باور جغرافیایی همچنان بر بخشی از نقشه‌نگاری اروپایی سایه انداخته بود؛ اما همزمان با آن، نقشه‌نگاری این سده، شاهد نخستین جرقه‌های آگاهی جدید مبتنی بر سرحد بودن ایالت‌های مکران و قندهار و رود جیحون شد.

آگاهی‌های جدید حاصل‌شده، در سده ۱۸ م / ۱۳ ش به مرحله تثبیت رسید و نه‌تنها از زیر سایه تصورات باستانی و کهن خارج شد؛ بلکه زمینه توجه نقشه‌نگاران به مسائل جزئی سرحدات شرقی از جمله: راه‌ها، پراکندگی گروه‌های جمعیتی و نواحی جغرافیاییِ گمنام‌تر را فراهم ساخت.

کتاب «سرحدات شرقی ایران عصر صفوی در نقشه‌نگاری اروپایی» نوشته یاسر ملازئی در ۱۷۴ و ۳۹۰ هزار تومان از سوی انتشارات ندای تاریخ منتشر شد.