تاب‌آوری مجازی: اینستاگرام، فیلترینگ و بازتعریف هویت اجتماعی در ایران امروز

سید محی‌الدین حسینی‌مقدم

روزنامه اعتماد

در سپهر رسانه‌ای ایران، اینستاگرام را نباید در ظاهر یک شبکه اجتماعی دانست؛ این پلتفرم به صحنه‌ای برای بازنمایی هویت، خلق سرمایه اجتماعی و حتی میدان رقابت برای کسب قدرت نمادین بدل شده است.

رشد چشمگیر اینفلوئنسرهای ایرانی در اینستاگرام -آن‌هم در شرایطی که سد فیلترینگ و محدودیت‌های زیرساختی بر سر راه کاربران قرار دارد- پدیده‌ای است که نمی‌توان صرفا با معیارهای فنی یا آماری آن را تفسیر کرد.

این رشد، نشانه‌ای از تاب‌آوری فرهنگی و اجتماعی جامعه‌ای است که به‌رغم فشارها، راه‌های خلاقانه‌ای برای تداوم ارتباط و دیده‌شدن می‌یابد. از منظر جامعه‌شناسی، اینستاگرام در ایران به ابزاری برای بازتعریف مرزهای فردیت و جمعیت بدل شده است.

در شرایطی که حوزه عمومی با انواع محدودیت‌ها مواجه است، کاربران ایرانی این فضا را به نوعی «پناهگاه ارتباطی» و عرصه‌ای برای بیان خود تبدیل کرده‌اند. شبکه‌های اجتماعی، به ویژه اینستاگرام، بستر شکل‌گیری روابط جدید، بازسازی هویت‌های فردی و جمعی و حتی بازتعریف مفاهیم سنتی قدرت و شهرت شده‌اند. 

در این میدان، اینفلوئنسرها چهره‌هایی سرگرم‌کننده و حاملان ارزش‌های نوین و واسطه‌های فرهنگی هستند که الگوهای مصرف، سبک زندگی و حتی زبان روزمره را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند. 

علت اصرار کاربران بر ماندن در اینستاگرام با وجود فیلترینگ

از منظر مطالعات فرهنگی و رسانه، اصرار کاربران بر ماندن در اینستاگرام -حتی به قیمت عبور از فیلترینگ و کندی اینترنت- نشان‌دهنده نوعی «مقاومت فرهنگی» است؛ مقاومتی که با منطق قدرت نرم و بازی‌های نمادین معنا می‌یابد.

در واقع، کاربران ایرانی با انتخاب این پلتفرم، به بازتولید نوعی هویت دیجیتال مشترک دست می‌زنند؛ هویتی که نه تنها عرصه دیدن و دیده شدن را بازتعریف می‌کند، بلکه نشان می‌دهد چگونه رسانه‌ها می‌توانند فراتر از ابزارهای ارتباطی، به میدان‌های نبرد فرهنگی بدل شوند. 

همچنین، ورود چهره‌های جدید و رشد تصاعدی دنبال‌کنندگان، حکایت از پویایی میدان رسانه‌ای ایران دارد؛ میدانی که حتی در شرایط انحصار و محدودیت، اجازه ظهور و صعود نسل‌های تازه‌ای از کنشگران را می‌دهد. این پویایی، تنها محصول الگوریتم‌های شبکه‌های اجتماعی نیست؛ بلکه بازتابی از میل جمعی به دیده شدن، شنیده شدن و مشارکت در گفتمان عمومی است. 

اینستاگرام به مثابه یک جامعه

درنهایت آنچه باید مورد توجه قرار بگیرد، ابعاد فرهنگی و اجتماعی این پدیده است: اینستاگرام در ایران امروز به مثابه جامعه‌ای است که می‌کوشد با وجود همه موانع، صدای خود را حفظ کند، هویت خود را بازسازی نماید و مرزهای محدودیت را با خلاقیت و تاب‌آوری، درنوردد. آینده این میدان، بی‌تردید به میزان توانایی بازیگران آن در فهم عمیق‌تر رفتار کاربران و سازگاری با تحولات اجتماعی و فناورانه وابسته خواهد بود. 

محققان: ماسک‌ها ورود میکروپلاستیک‌های محیطی را به‌طور چشمگیری کاهش می‌دهند

تماشاخانه

کوروش یغمایی، خداحافظی با گل یخ (+صدا)

عذرخواهی محمدرضا شایع از حضور در برنامه علی ضیا ؛ اشتباه کردم، شرمنده

فیلم های دیگر