.png "عصر ایران")
۲۰ آذر ۱۴۰۴
به روز شده در: ۲۰ آذر ۱۴۰۴ - ۱۵:۵۳
بارورسازی ابرها توسط نیروی هوافضای سپاه (فیلم) تحلیلی از اقتصاد سیاسی ایران
راز ناتوانی دولتها در مهار دلار
چند دهه تورم مزمن، ذهنیت دلاردوستی را در جامعه نهادینه کرده است. کوچکترین شایعه سیاسی میتواند موج خرید ارز را رقم بزند....
عصر ایران؛ علی دماوندی کناری*- نرخ ارز در ایران، بهویژه دلار آمریکا، فقط یک شاخص مالی نیست؛ بلکه آیینهای از اعتماد عمومی، ثبات سیاسی و کارآمدی نهادهای اقتصادی است.
در چهار دهه گذشته، تقریباً همه دولتهای پس از انقلاب -فارغ از گرایش سیاسیشان - وعده کنترل نرخ دلار و حفظ قدرت خرید پول ملی را دادهاند، اما نتیجه همواره کاهش ارزش ریال و رشد مداوم بهای ارز بوده است. [بسیاری از کارشناسان البته موفقیت دولت دوم خاتمی (80 تا 84 خورشیدی) در تک نرخی کردن قیمت ارز و روند متناسب نسبی آن را مستثنا میکنند- عصر ایران]
پرسش اساسی این است: چرا دولتها در مهار نرخ ارز ناکام میمانند؟
۱. اقتصاد سیاسیِ رانتی و فقدان پاسخگویی
منشأ این ناتوانی، صرفاً اقتصادی نیست، بلکه ریشهای سیاسی و نهادی دارد. اقتصاد ایران بهطور سنتی دولتی و رانتی است؛ دولت کمتر از مردم مالیات میگیرد و بخش عمده درآمدش از فروش نفت و گاز تأمین میشود. در چنین الگویی، دولت چون وابسته به رأی مالیاتدهندگان نیست، نسبت به جامعه پاسخگو نمیماند و نوسان درآمدهای نفتی، مستقیماً بر میزان عرضه ارز اثر میگذارد. در کنار این، نبود یک نهاد مستقل و شفاف برای سیاست پولی، بحران ارزی را مزمن کرده است.
۲. بودجه تورمزا و وابستگی مزمن به دلار نفتی
ساختار بودجه ایران سالهاست به دلارهای نفتی گره خورده است. دولتها معمولاً برای جبران کسری بودجه، یا مستقیم از بانک مرکزی استقراض میکنند یا ارز نفتی میفروشند؛ هر دو شیوه تورمزا است. از همین رو، ریال ما بیش از آنکه بر تولید و سرمایه ملی تکیه داشته باشد، بر جریان ناپایدار درآمد نفتی استوار شده است. هرگاه این جریان مختل شود، ارزش پول ملی سقوط میکند.
۳. اقتصاد غیرمولد و بخش خصوصیِ تضعیفشده
در ایران، دولت و نهادهای وابسته -از شرکتهای بزرگ تا بنیادها -سهم بالایی از اقتصاد را در اختیار دارند. این تمرکز موجب رانت، انحصار و بیاعتمادی فعالان بخش خصوصی شده است. سرمایهگذاران ترجیح میدهند در فضای غیررقابتی و پرریسک تولید نکنند، زیرا سیاستها بیثباتاند و انگیزهها بهجای نوآوری، به سمت رانت و سوداگری سوق داده میشوند.
۴. تحریمها و نرخهای چندگانه ارز
تحریمهای بینالمللی، دسترسی ایران به بازارهای مالی جهانی را محدود کرده و هزینه مبادلات ارزی را افزایش دادهاند. در چنین وضعیتی، دولتها حتی اگر نرخ رسمی ارز را تثبیت کنند، بازار آزاد راه خود را میرود. شکلگیری نرخهای چندگانه، نتیجه طبیعیِ سیاستهای دستوری است؛ سیاستی که نه پایدار و نه شفاف است .
۵. روانشناسی اجتماعی و انتظارات تورمی
چند دهه تورم مزمن، ذهنیت دلاردوستی را در جامعه نهادینه کرده است. کوچکترین شایعه سیاسی میتواند موج خرید ارز را رقم بزند. این رفتار جمعی، انتظارات تورمی را تقویت و عملاً هر سیاست ضدتورمی را خنثی میکند. نتیجه این چرخه، بیثباتی مزمن در بازار ارز و کاهش اعتماد عمومی به سیاستهای اقتصادی است.
۶. راهی برای بازسازی اعتماد و ثبات
مهار پایدار نرخ ارز، نه با تزریق دلار بلکه با اصلاح ساختارهای حکمرانی اقتصادی ممکن است. استقلال واقعی بانک مرکزی، اصلاح نظام بودجه و کاهش وابستگی نفتی، تقویت رقابت و تولید، و ارتقای شفافیت در تصمیمات اقتصادی، میتواند ارزش پول ملی را ترمیم کند. تا زمانی که ریشههای اقتصاد رانتی و فقدان پاسخگویی نهادی پابرجاست، دولتها محکوماند در دور باطل کنترل موقت و جهشهای مکرر ارزی گرفتار بمانند.
* پژوهشگر مسایل ایران
لینک کوتاه: کپی لینک
ثبت رکورد تازه طلا، سکه و دلار 20 آذر 1404 حمایت ویژه دولت از مادران؛ جزئیات اجرای «کارت امید» از اول سال ۱۴۰۵ رقابت ایرباس و بوئینگ؛ کدام غول هواپیمایی پیشتاز میشود؟ چگونه با استخدام و مدیریت صحیح، مرکز درمانی و سلامتی خود را به موفقیت برسانید رهبری: مداحی پدیده حیرتانگیزی است که تاثیر آن بیشتر از منبر و سخنرانی است /هیأتها باید به کانون ارزشهای انقلاب تبدیل شوند/ اقبال نسل جوان به مداحی و هیأت قابل قدردانی است /کمبودها و مشکلات زیاد است اما کشور در حال پیشرفت است سقوط بازار رمزارزها؛ بیتکوین تا ۹۰ هزار دلار عقبنشینی کرد کمیسیون اروپا از قوانین سختگیرانه برق عقبنشینی کرد برنج در آستانه جهش سهبرابری قیمت؟ معاون مطبوعاتی وزارت ارشاد: رسانههای نوین و اینستاگرام یکی از دلایل کاهش تمایل به فرزندآوری است کدام خودروهای نوشماره سهمیه بنزین ۱۵۰۰ تومانی میگیرند؟ درخواست دبیر جشنواره فیلم فجر از اهالی سینما قیمت توریست کارت چقدر است؟ بهترین فیلمهای سال 2025 از نگاه «ورایتی» آخرین عکس صادق هدایت قبل از خودکشی (+زندگینامه) طرح زوج و فرد خودروها لغو شد؛ از امروز 20 آذر تا اطلاع ثانوی