چرا گالری‌گردی باب شده است؟ آیا شوآف فرهنگی است؟

در سال‌های اخیر چهره خیابان‌های مرکزی پایتخت، بویژه در عصرهای جمعه‌، شاهد تغییرات محسوسی بوده است. ازدحام جوانانی که مقابل گالری‌ها ایستاده‌اند و دوربین به دست، در پی کشف یا ثبت لحظه‌ای از جهان هنر هستند، پرسشی بنیادین را مطرح می‌کند: آیا «گالری‌گردی» به مثابه یک کنش فرهنگی و عمیق در حال ریشه دواندن است، یا صرفاً به پرفورمنسی برای ثبت در ویترین شبکه‌های اجتماعی و یک نوع «پُز فرهنگی» تبدیل شده است؟

به گزارش ایسنا، تحلیل این پدیده مستلزم درک بستر اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی آن است. شاید بتوان در تحلیل این کنش، افزایش آگاهی عمومی نسبت به هنرهای تجسمی را یکی از عوامل مهم دانست، اما در عین حال نمی‌توان از تاثیر عوامل دیگر هم چشم‌پوشی کرد. رشد فزاینده‌ استفاده از پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام، فضایی را ایجاد کرد که در آن، «دیده شدن» و نمایش سبک زندگی، از اهمیت بالایی برخوردار شده است. در این میان، گالری‌ها و نمایشگاه‌های هنری، به‌عنوان فضاهایی با پرستیژ فرهنگی، به لوکیشن‌های ایده‌آلی برای تولید محتوا و تقویت هویت اجتماعی تبدیل شده‌اند.

تمایل به دیده شدن در رویدادهای فرهنگی و نمایش آن در شبکه‌های اجتماعی، یک پدیده جهانی است؛ اما این روند، در کنار بحران‌های پیاپی اقتصادی که فعالیت‌های تفریحی پرهزینه را از دسترس طبقه متوسط خارج ساخته، سبب شده تا گالری‌گردی به دلیل ماهیت رایگان یا کم‌هزینه خود، در ایران به یک جایگزین جذاب تبدیل شود. هرچند به باور برخی از طرفداران گالری‌گردی‌های تهران، صرفا موضوعات اقتصادی، توجه آنها را به گالری‌ها جلب نکرده است.

«گالری برای من جای سینما را گرفته است»؛ این را سارا، فارغ‌التحصیل کارشناسی ارشد گرافیک می‌گوید که این روزها رفتن به گالری‌ها مخصوصا در روزهای جمعه، جزئی از سبک زندگی او شده است: «من طرفدار سفت و سخت سینما بودم. همیشه صبح‌های جمعه سینما می‌رفتم، اما به مرور و مخصوصا در سال‌های اخیر علاقه‌ام را به سینما از دست داده‌ام. الان سینما را بیشتر یک جریان سیاسی می‌بینم، اما این حس را از نمایشگاه‌های هنری نمی‌گیرم. برای همین وقتی به گالری می‌آیم، با خیال آسوده فکر می‌کنم که این فقط یک فعالیت هنری است نه بیشتر و نه کمتر!»

گروه دیگری هم از همراهان روزهای جمعه تهران هستند که گالری‌گردی را همانند شرکت در یک دورهمی فرهنگی قلمداد می‌کنند. علی از همین گروه است: «برای من گالری‌گردی روزهای جمعه مثل یک دورهمی است با کسانی که می‌شناسم یا قرار است با آنها آشنا شوم. موضوع فقط گالری رفتن نیست، هم نمایشگاه می‌روی، هم با آدم‌های جدید آشنا می‌شوی و هم هنرمندان را از نزدیک می‌بینی. در واقع پکیج جذابی است از پیاده‌روی، گالری‌گردی و کافه‌نشینی. خوش می‌گذرد! حالا اگر نمی‌رفتیم، می‌گفتند جوانان ما فرهنگ گالری رفتن ندارند! حالا که گالری می‌رویم، می‌گویند، ادعا است!»

چرا گالری‌گردی باب شده است؟

نفیسه ذاکری، استاد دانشگاه و پژوهشگر هنر که در چند سال اخیر به صورت مداوم از تمام نمایشگاه‌های هنری بازدید می‌کند و گروه‌های گالری‌گردی تشکیل می‌دهد درباره دلایل افزایش بازدیدها از نمایشگاه‌های هنری در سالی‌های اخیر به ایسنا می‌گوید که اتفاقات اجتماعی، سیاسی و حتی اقتصادی در این موضوع نقش داشته‌اند: «به طور کلی، تا پیش از سال ۹۸ و شیوع کرونا، در قشرهایی از جامعه فرهنگ‌هایی وجود داشت که به مرور زمان قشرهای دیگری از جامعه را هم دربرگرفت. یکی از مصادیق مشخص هم استفاده از شبکه‌های اجتماعی است که در این سال‌ها از جنبه‌های گوناگونی گسترش پیدا کرد و گروه‌های سنی گسترده‌ای را دربرگرفت.»

او تاکید می‌کند که مجموعه‌ اتفاقات سیاسی و اجتماعی در کنار شیوع کرونا، باعث شد تا تمام لایه‌های فرهنگی، هنری، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در هم تنیده شوند و جامعه ایران در سطوح مختلفی تغییرات گسترده‌ای را تجربه کنند.

ذاکری شیوع کرونا و دوران قرنطینه را در تغییر رفتارهای فرهنگی جامعه بسیار موثر می‌داند و می‌گوید: «محدودیت‌های دوران کرونا باعث ایجاد راه‌کارهایی همچون برگزاری دوره‌های آموزشی و نمایشگاه‌های آنلاین شد. این گسترش فعالیت نهادهای هنری همانند گالری‌ها باعث شد تا نمایشگاه‌های هنری در دنیای بی‌انتهای مجازی، با قشر جدیدی از مخاطب روبه‌رو شوند. نتیجه ملموس این اتفاق این بود که افرادی که در دو سال گذشته به صورت مجازی با هنرهای تجسمی و نمایشگاه‎‌های هنری آشنا شده بودند، با تمام شدن دوران قرنطینه، به مخاطبان حقیقی گالری‌ها تبدیل شدند.»

ذاکری در ادامه به تاثیر چالش‌های اقتصادی نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: «در کشور ما فعالیت‌های تفریحی و فرهنگی محدود است و به همین خاطر است که فرهنگ کافه‌گردی اینچنین رواج پیدا کرده است. گالری‌گردی هم فرهنگی است که به واسطه افزایش آگاهی عمومی مردم به مقوله هنر، در حال طی کردن همین مسیر است. در واقع برای گروهی از مخاطبان نمایشگاه‌های هنری، گالری‌گردی نوعی تفریح حساب می‌شود. این موضوع را هم باید در نظر داشت که گالری‌گردی فعالیتی بدون هزینه و لذت‌بخش است که طبیعتا در این شرایط اقتصادی طرفداران بیشتری پیدا می‌کند.»

افزایش مخاطب مساوی با افزایش رونق؟

این پژوهشگر هنر در پاسخ به این پرسش، وضعیت بازار هنر در سال‌های اخیر را مرور می‌کند: «در بازه ۱۴۰۰ تا پیش از اعتراضات ۱۴۰۱، بازار رونق زیادی داشت و افراد بسیاری برای سرمایه‌گذاری به بازار هنرهای تجسمی روی آورده بودند و بازار هنرمندان مستر بسیار خوب بود. بعد از شهریور ۱۴۰۱ تا حدودا یک سال بعد، به دلیل تعطیلی گالری‌ها، بازار هم طبیعتا با رکود مواجه شد. به مرور و از نیمه دوم ۱۴۰۲، بازار هنر فعالیت خود را از سر گرفت و در بازه‌هایی هم با رشد همراه بود، اما به رونق گذشته برنگشته بود. در این مدت مخاطب‌ها بیشتر شده بودند، اما خریداران زیادی وجود نداشت. در سال ۱۴۰۳ فضای بازار هنر به مرور به سمت تعادل پیش رفت؛ در واقع در این دوران حدود ۷۰ درصد خریدار آثار مستر و گران‌قیمت بودند و ۳۰ درصد خریداران نیز از قشر متوسط بودند.»

ذاکری ادامه می‌دهد: «فضای بازار به سمت فرآیند صعودی بود که جنگ ۱۲ روزه اتفاق افتاد و دوباره بازار هنر رکود پیدا کرد. الان نمایشگاه‌ها و گالری‌ها بیشتر مخاطب دارند تا خریدار، و پویایی بازار عملا از بین رفته است. در این بازه زمانی می‌توان گفت که مجموع عوامل، از رکود اقتصادی بازار هنر تا گرانی فعالیت‌های تفریحی و افسردگی جمعی، باعث شده است که گالری‌گردی تا اندازه‌ای به سمت فضای شوآف پیش برود.»

آیا شوآف فرهنگی بد است؟

«من از هر اتفاق فرهنگی و هنری استقبال می‌کنم، به شرط آنکه مخاطب را به سمت بی‌راهه نبرد»؛ ذاکری با بیان این جمله، بی‌راهه‌ها را در فضای هنرهای تجسمی، به برگزاری برخی از رویدادها و نمایشگاه‌های هنری نسبت می‌دهد که بیشتر از آنکه بار هنری داشته باشند، همانند شهر فرنگ می‌مانند و بیشتر جنبه تفریحی دارند. 

او توضیح می‌دهد: «هر رویدادی جایگاه خودش را دارد؛ برگزاری نمایشگاه‌های هنری هم شاخص‌های خاص خودشان را دارند. همانند اینکه نمایشگاه‌هایی برگزار شوند که حرف جدیدی برای گفتن دارند، آثار خوب نمایش بدهند و بار معنایی داشته باشند. رفتن به این فضاها و گالری‌ها حتی اگر شوآف هم باشد، خوب است. جریانی که این روزها در مرکز شهر تهران اتفاق افتاده و جمعه‌ها افراد بسیاری را می‌بینیم که در خیابان سنایی یا ایرانشهر گالری‌گردی می‌کنند، اتفاق بسیار خوبی است. نه تنها باعث رونق این کنش فرهنگی شده، بلکه منجر به رونق کسب‌وکارهای خیابان‌های مرکز شهر هم شده است.»

گل اول استقلال به خیبر توسط یاسر آسانی (فیلم)

تماشاخانه

میراث فرهنگی ایران در بحرانی‌ترین دوره‌ تاریخی / صحبت از کوتاه‌کردن حریم آثار تاریخی یعنی پذیرش رسمی تخریب / میراث فرهنگی بعد از انقلاب به اشتباه طاغوتی تلقی شد / میراث فرهنگی حوزه ضدفراموشی است / بحران امروز، نتیجه فاصله گرفتن از اصول دوران طلایی میراث فرهنگی است (فیلم)

دو دقیقه هیجان خالص از مطرح ترین فیلم اسکار امسال (تماشا کنید)

فیلم های دیگر