«خاک سر به مهر» ساخته مروا نبیلی/ زن شورشی

عصر ایران ؛ علی نجومی ــ سفر ایران از سنت به مدرنیسم همیشه دغدغه اندیشمندان و هنرمندان این مرز و بوم بوده است. فارغ از آن که در این میان دل در گروی کدام یک داشته باشیم به یقین می دانیم که هیچ کدام از دو سر این معادله قابل حذف نیستند و بررسی وضعیت انسان ایرانی در کشاکش میان این دو با بروز موج نوی سینمای ایران در پایان دهه 1340 استارت جدی می خورد.

از« قیصر» مسعود کیمیایی و «گاو» داریوش مهرجویی گرفته تا «شازده احتجاب» بهمن خان فرمان آرا، این پا در هوایی انسان ایرانی در میان آن چه زندگی سنتی از او می خواهد و آن چه جامعه در حال تغییر ایجاب می کند، بن مایه اصلی این فیلم ها است. اما آیا موج نوی سینمای ایران تنها در چند اسم مشهور خلاصه می شود؟

به تازگی در خانه هنرمندان ایران به تماشای فیلمی مهجور نشستم که به این معادله فی نفسه جذاب یک عامل دیگر را هم اضافه می کند و آن ساخته شدن اثر توسط یک کارگردان زن است. فیلم « خاک سر به مهر» ساخته مروا نبیلی به سال 1356 که داستان ساخته شدنش به اندازه خود فیلم جذاب است.

مروا نبیلی که شاعر توانا ولی مهجوری هم هست در سینما به نوعی شاگرد فریدون خان رهنما است. او در فیلم سیاوش در تخت جمشید ساخته فریدون رهنما به سال 1346 هم بازیگر بود و هم منشی تهیه کننده. او در همان سال ها به انگلستان و بعد هم آمریکا می رود و درس سینما و تیاتر می خواند. نبیلی در آمریکا هم چند فیلم کوتاه ساخت.نبیلی در اواسط دهه 1350  به ایران بازگشت و در سال 1356 فیلم خاک سر به مهر را در خوزستان ساخت.

داستان فیلم/ زنی گرفتار در چنبره سرنوشت

فیلم روایت زندگی به نام «رو به خیر» است که در منطقه ای روستایی به نام قلعه در خوزستان زندگی می کند. او که 18 سال دارد از نگاه مردم روستا سن ازدواجش گذشته است و این به مرور باعث کناره گرفتن او از هم ولایتی هایش شده است.

 اما بار اصلی زندگی خانواده بر دوش او است و بسیاری از کارهای خانه را او به تنهایی انجام می دهد. به مرور متوجه می شویم که او نوعی مقاومت در برابر ازدواج دارد تا این که روزی فشار روحی شرایط موجود باعث می شود او کنترل اعصاب خود را از دست بدهد و حتی دو تا از جوجه های خانه را بکشد و این باعث می شود او را به جن گیر بسپارند تا رفتارش دوباره عادی می شود و ...

آن چه اهمیت این فیلم را جریان موج نوی سینمای ایران می تواند پررنگ تر کند توانایی نبیلی در قضاوت نکردن است. ساختار مستند گونه این فیلم که هیچ نمای نزدیکی ندارد باعث شده است بیننده تنها ناظر یک واقعیت موجود باشد و فیلم از قصاوت کردن و جهت گیری به شدت احتراز می کند.

در چند سکانس از فیلم« رو به خیر» به بیشه ای در نزدیکی روستا می رود و آن جا کنار رودخانه خلوت می کند و این به اعتقاد من یکی از بزرگ ترین نقاط قوت فیلم است که گرچه نشان می دهد « رو به خیر» برای فرار از تنگنای خانه اش به این بیشه پناه برده است اما این که او اساسا به دنبال چیست و چه در ذهنش می گذرد بر ما مکتوم و پوشیده می ماند.

ما در کاراکتر «رو به خیر» نوعی بی عملی را می بینیم که مهم ترین موتور محرک فیلم است. چون این بی عملی باعث می شود اطرافیان «رو به خیر» تصمیمات جدیدی برای زندگی او بگیرند و مروا نبیلی هم چون یک استاد روایت قهرمان داستانش را به جنگ سرنوشت می فرستد.

شرایط نمایش فیلم و موفقیت هایش

این فیلم هیچ گاه در ایران نمایش داده نشد و مروا نبیلی پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357، نگاتیوهای فیلم را با خود به فرانسه و آلمان می برد و پروسه فنی فیلم را در آن ها تکمیل می کند. فیلم بدون ضبط صدا فیلم برداری شد و بعد ها نبیلی فیلم را دوبله کرد و جلوه های صوتی بر روی آن قرار داد. فیلم در جشنواره های بین المللی با اقبال مواجه شد و حتی در فستیوال فیلم لندن توانست یک جایزه دریافت کند.

فرار از رقابت یا انتخاب راه آسان؟ روایت یک مهاجرت جنجالی در کشتی ایران

بیشتر بخوانید:

3 روز عزای عمومی برای اهالی سینما

دورهمی سینمای موج‌نوی ایران / نمایشگاه عکس پرویز جاهد از سینماگران پیشکسوت (فیلم)

مسعود کیمیایی: کمدی مبتذل نسازید!

تماشاخانه

دو دقیقه از اولین رویارویی انسان با هوش مصنوعی در سینما - 60 سال قبل (تماشا کنید)

دو دقیقه از فیلم وسترن که دستور زبان دوئل سینمایی را تغییر داد (تماشا کنید)

فیلم های دیگر