خانه مستوفی الممالک؛ الماس محله سنگلج تهران/ اتاق «پروانه» شاهکار معماری معاصر

عصر ایران ؛ علی نجومی ــ میرزا حسن مستوفی الممالک نخست وزیر چند دوره ایران زمین و رئیس‌ مجلس شورای ملی به راستی یکی از آن سیاستمداران استخوان داری است  که برای چند دهه یعنی از مشروطه تا سال 1311 که فوت کرد نامش در حوادث سیاسی روزگار پر تکرار است. تبارش از خاندان مهم آشتیانی بود وپدرش میرزا یوسف آشتیانی نخست وزیر دوره ناصرالدین شاه بود که احترامش آن قدر نزد سلطان صاحبقران بالا بود که حتی پیش از نخست وزیری، شاه او را «جناب آقا» خطاب قرار می داد.

بعدها وقتی میرزا یوسف فوت شد، میرزا حسن خان مستوفی در حالی که تنها 12 سال سن داشت به لقب آقا مفتخر شد و وزارت مالیه(دارایی امروزی) را از پدرش به ارث برد. بعد ها در دوره مظفر الدین شاه سفری به اروپا کرد و 7 سال در آن جا ماند. این سفر بسیار بر روی او تاثیر گذاشت از آن جهت که با تساهل و مدارای اهالی سیاست در اروپا آشنا شد و وقتی به ایران بازگشت این میانه روی و تساهل را سرلوحه عمل خویش قرار داد.

میرزا حسن خان مستوفی

جمله معروفش در مجلس: «نه آجیل می گیرم و نه آجیل می دهم.» اشاره به همین پاکدستی و سلامت نفسش داشت. در قحطی بزرگ ایران در سال ۱۲۹۷، جان ۱۶۰٬۰۰۰ ایرانی را از طریق فروش املاک خود نجات داد. 

مستوفی زبان فرانسه را به خوبی می دانست و مانند پدرش خوی درویش مسلکی داشت. بخش بزرگی از اموال خود را وقف کرد که در آن مشهور ترین همان زمین دانشگاه الزهرا است که پیش از انقلاب «مدرسه عالی دختران» نام داشت.

یکی دیگر از یادگارهای این مرد بزرگ خانه ای است در محله ی سنگلج تهران: خانهٔ مستوفی‌الممالک مربوط به اواخر دوره قاجار است و در محله سنگلج تهران، گذر مستوفی واقع شده است. این اثر در تاریخ ۲ اردیبهشت ۱۳۵۶ با شمارهٔ ثبت ۱۵۰۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

مشخصات معماری:

خانه مستوفی الممالک تهران در مرکز باغی به مساحت ۵۰ هزار مترمربع قرار دارد که هم اکنون از باغ مزبور، فقط ۱۷۰۰ متر مربع باقی مانده است. این ساختمان توسط درختان کهنسالی از قبیل اقاقیا، نارون، زبان گنجشک و انواع درختان میوه نظیر گوجه سبز، توت، خرمالو و… احاطه شده است.

ساختمان مزبور یک درِ ورودی در ضلع شرقی خود دارد که به واسطه‌ی چند پله به حیاط راه می‌یابد. پس از ورود به حیاط این ساختمان، استخر بزرگ و مستطیل‌شکلی را مشاهده می‌کنید که جلوه‌ی بسیار زیبایی به آن بخشیده است.

با توجه به این‌که هنوز مرمتی روی این بنا صورت نگرفته است، سبک معماری آن به خوبی قابل بررسی است. در واقع، بنای مزبور به سبک معماری فرانسوی ساخته شده؛ البته قسمت‌هایی از آن، از قبیل تالار شاه‌نشین، به سبک معماری دوره‌ی قاجار بنا شده‌اند.

ویژگی تالار شاه نشین و اتاق پروانه خانه مستوفی الممالک

تالار شاه‌ نشینِ این ساختمان، ویژگی‌های جالب توجهی دارد و قرینه‌سازی در آن به خوبی رعایت شده است. به این ترتیب، همان‌طور که در قسمت راست تالار دو اتاق گوشواره وجود دارند، در قسمت چپ آن نیز اتاق‌های گوشواره مشاهده می‌شوند. علاوه بر آن، این تالار دارای سه پنجره‌ی بسیار زیباست که به ایوان باز می‌شوند.

از سایر ویژگی‌های متمایز تالار شاه‌نشین می‌توان به سقف شطرنجی آن اشاره نمود که در آن، نقش پروانه‌های کاغذی به کار رفته است. در واقع، در هر یک از مربع‌های نقش شطرنجی یک پروانه مشاهده می‌شود. شکل پروانه‌ها مشابه پروانه‌های موجود در مناطق گرمسیری و به رنگ‌ها و ابعاد مختلف هستند.

وضعیت فعلی عمارت

پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357، شرکت پست، این ساختمان را از نوادگان مستوفی الممالک خریداری نمود. هم اکنون، شرکت ملی پست جمهوری اسلامی ایران مالکیت آن را بر عهده دارد. امروزه بنای مزبور به حالت نیمه متروک درآمده است. از آن‌جایی که هنوز اقدامی در جهت بازسازی آن صورت نگرفته، در آن به روی بازدیدکنندگان بسته است.

شایان ذکر است که این بنا به عنوان محل فیلمبرداری مجموعه‌های تلوزیونی متعددی استفاده شده است که برخی از آن‌ها عبارتند از:

سلطان صاحبقران، عروسی خوبان، دلشدگان و شهرزاد

هشدار پلیس راهور به مسافران برای چند روز آینده (فیلم)

بیشتر بخوانید:

بخشنامه انضباطی ارتش در دوره پهلوی اول درباره پوشش مستخدمین غیرنظامی (+سند)

اینجا تفرجگاه شاهان قاجار و پهلوی‌ بوده است (+عکس)

روابط عمومی حرم عبدالعظیم: خبر کشف جسد مومیایی شده رضا شاه صحت ندارد

تماشاخانه

دو دقیقه از اولین رویارویی انسان با هوش مصنوعی در سینما - 60 سال قبل (تماشا کنید)

دو دقیقه از فیلم وسترن که دستور زبان دوئل سینمایی را تغییر داد (تماشا کنید)

فیلم های دیگر