۱۷۰۰ تخت برای شهری با هزاران بی‌خانمان/ ما هم روزگاری داشتیم

طناز سادات حسینی فر

فرارو

ظرفیت گرمخانه‌های تهران در اضطراری‌ترین حالت ممکن 1700 نفر است. تعداد بی‌خانمان‌ها اما در مقایسه با این ظرفیت عجیب به نظر می‌رسد. آمارهای رسمی تعداد بی‌خانمان‌ها در تهران را 15 هزار نفر اعلام می‌کنند، در حالی که سازمان‌های مردم‌نهاد این عدد را ۳۵ هزار نفر می‌دانند. مشخص نیست کدام آمار دقیق‌تر است، اما روشن است که بی‌خانمان‌ها در سکوت آماری زندگی می‌کنند و زمانی که هوا سرد می‌شود یا شهر با ناملایمات طبیعی روبه‌رو است، به یکی از آسیب‌پذیرترین گروه‌های جامعه تبدیل می‌شوند.

گرمخانه‌های تهران دو دسته‌اند؛ یکی آن‌هایی که افراد بی‌سر پناه برای حضور در آن مهمان دولت‌اند و دسته دیگر، گرمخانه‌های خودگران که البته تعداد آن انگشت شمار است. با این حال، در خیابان‌ها همچنان می‌توان افراد بی‌پناه و بی‌خانمانی را دید که شب هنگام، خواه از آسمان برف ببارد خواه هوا بورانی باشد، سقفی به جز آسمان را پناه خود نمی‌دانند. اما چرا آن‌ها به گرمخانه نمی‌روند؟ 

در جست‌وجوی پدر از دست رفته/ ما برای خودمان کسی بودیم!

صبا بیست‌ساله است؛ دختری که این روزها خیابان‌ها را وجب به وجب می‌گردد، بلکه پدر گم شده‌اش را پیدا کند. اما خیابان کدام است؟ کدام ساعت از شب؟ یکی از آشنایان پیشنهاد می‌دهد با گرمخانه‌ها تماس بگیرد؛ شاید پدرش سری به آنجا زده باشد. صبا ساعت‌ها پشت خط می‌ماند؛ موسیقی انتظار تکرار می‌شود و در نهایت پاسخی سرد می‌شنود: «اینجا کسی اسم و فامیل واقعی نمی‌دهد؛ اگر هم بدهد، قابل استناد نیست. شما دارید دنبال سوزن در انبار کاه می‌گردید.» تنها نخ باریکی که صبا را به پدرش وصل نگه داشته، تماس کوتاهی است که هر ماه هم‌زمان با واریز یارانه برقرار می‌شود؛ تماسی چند دقیقه‌ای برای انتقال نیمی از آن مبلغ. حالا اما دو ماه است که همان تماس کوتاه هم قطع شده. 

صبا از روزی می‌گوید که زندگی‌شان فرو ریخت: «ما سرایدار مدرسه بودیم؛ من، مادرم و سه برادرم. اعتیاد پدرم روزبه‌روز شدیدتر می‌شد. مدیر مدرسه هشدار داد اگر این وضعیت ادامه پیدا کند، سرایداری را به خانواده دیگری می‌سپارد. پدرم همان شب خانه را ترک کرد و دیگر هرگز برنگشت.» از آن زمان تنها نشانه حیات مسعود، واریز ماهانه نیمی از یارانه و همان تماس‌های کوتاه بود؛ نشانه‌ای که حالا دو ماه است خاموش شده و صبا را میان امید و اضطراب معلق نگه داشته است. 

جست‌وجوها ادامه دارد تا اینکه یکی از همسایه‌های قدیمی، نیمه‌شب با پدر صبا روبه‌رو می‌شود. او روایت می‌کند: «ساعت چهار صبح بود. هوا آن‌قدر سرد که توان درآوردن دستکش‌هایم را نداشتم. یادم افتاد پول نقد ندارم و به سمت دستگاه خودپرداز رفتم. دستگاه داخل یک اتاقک کوچک بود. وقتی در را باز کردم، مردی را دیدم که روی زمین خوابیده بود؛ دندان‌های زرد، موهای بلند و ژولیده. از شدت سرما مثل مار به خودش پیچیده بود. با ورود من، با حالتی ناراضی بلند شد. در نگاهش چیزی آشنا بود. چند لحظه طول کشید تا شناختمش؛ مسعود آقا بود.» 

این همسایه می‌گوید وقتی از او پرسیده چرا شب‌ها به گرمخانه نمی‌رود، مسعود پاسخ داده: «خیلی بوی بدی می‌آد. همه جور آدمی اونجاست. شما که یادتونه، ما برای خودمون کسی بودیم. بعدش هم اونجا انگار پادگانه؛ کم مونده کلاغ پر بدن. خلاصه هیچ‌جوره شبیه خونه نیست.» بنابراین این روایتی کوتاه، اما تکان‌دهنده از مردی است که میان خیابان، سرما و غرور شکسته، جایی برای ماندن پیدا نکرده است، اما حالا روزنه‌ای باز شده تا بلکه به خانه بازگردد.

۱۵ گرمخانه برای شهری با هزاران بی‌خانمان

عقیل توحیدیان، سرپرست روابط عمومی سازمان خدمات و مشارکت اجتماعی، در گفت‌وگو با فرارو می‌گوید: «هم‌اکنون ۱۵ گرمخانه (مددسرا) طرف قرارداد در سطح شهر تهران فعال است و علاوه بر آن، دو گرمخانه خودگردان با مشارکت سازمان‌های مردم‌نهاد در مناطق ۱۱ و ۱۶ با ظرفیت مجموع ۱۵۰ نفر فعالیت می‌کنند.»

به گفته او، میانگین افراد حاضر در گرمخانه‌های تهران در حال حاضر حدود ۱۲۵۰ نفر است، اما در شرایط اضطراری و شب‌های سرد، امکان افزایش پذیرش تا ۱۷۰۰ نفر نیز وجود دارد.

۳۷ هزار بار پناه آوردن در یک ماه سرد

توحیدیان با اشاره به حجم خدمات ارائه‌شده می‌گوید: «تنها در ماه آذر، ۳۷ هزار و ۷۶۸ مورد خدمت به افراد بی‌خانمان و کارتن‌خواب در گرمخانه‌های پایتخت ارائه شده است.» آماری که نشان می‌دهد مراجعه به این مراکز در فصل سرما به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌یابد. 

گرمخانه‌های تهران در ۱۵ منطقه از ۲۲ منطقه شهری از جمله مناطق ۱.۳، ۴.۵، ۶.۸، ۹.۱۱، ۱۲.۱۴، ۱۷.۱۸، ۱۹.۲۰ و ۲۲ مستقر هستند و به گفته مسئولان، موقعیت مکانی تمامی این مراکز در اپلیکیشن «نشان» ثبت شده تا دسترسی به آن‌ها برای شهروندان و گروه‌های امدادی تسهیل شود. این مراکز با هدف پذیرش کلیه افراد بی‌خانمان، کارتن‌خواب و در راه‌مانده فعالیت می‌کنند و شرط خاصی برای مراجعه اولیه وجود ندارد. 

۱۵ هزار بی‌خانمان؛ عددی که فقط یک برآورد است

با این حال، آمار دقیقی از تعداد بی‌خانمان‌ها در تهران در دست نیست. سرپرست روابط عمومی سازمان خدمات و مشارکت‌های اجتماعی با اشاره به این موضوع می‌گوید: «با توجه به ظرفیت گرمخانه‌ها و مراکز ماده ۱۶، می‌توان به‌طور تقریبی میانگین جمعیت بی‌خانمان‌ها و افراد بی‌پناه در تهران را حدود ۱۵ هزار نفر برآورد کرد.» رقمی که نشان می‌دهد گرمخانه‌ها تنها بخشی از این جمعیت را پوشش می‌دهند. 

در پاسخ به این پرسش که آیا افراد دارای اعتیاد یا بیماری‌های خاص در کنار سایر افراد اسکان داده می‌شوند، توحیدیان توضیح می‌دهد: «در گرمخانه‌ها تا حد امکان تفکیک افراد سالم از افراد دارای آسیب انجام می‌شود و حتی برخی مراکز صرفا پذیرش افراد سالم را دارند و سایر افراد به گرمخانه‌های دیگر ارجاع داده می‌شوند.» با این حال، او تاکید می‌کند که در شب‌های بسیار سرد اولویت اصلی، جلوگیری از تلفات انسانی است و در چنین شرایطی ممکن است افراد با شرایط متفاوت در یک مکان اسکان داده شوند؛ هرچند پرسنل موظف‌اند تا حد امکان ملاحظات بهداشتی و ایمنی را رعایت کنند. افراد دارای بیماری‌های خاص نیز در صورت مشاهده، به‌سرعت به مراکز درمانی منتقل می‌شوند. 

چرا بی خانمان ها خیابان را به گرمخانه ترجیح می‌دهند؟

اما با وجود این امکانات، برخی بی‌خانمان‌ها همچنان تمایلی به مراجعه به گرمخانه‌ها ندارند. به گفته توحیدیان، مقررات موجود از جمله ممنوعیت مصرف مواد مخدر، الزام به استحمام و رعایت نظافت فردی و همچنین محدودیت خروج از گرمخانه در ساعات پایانی شب تا روشن شدن هوا از جمله دلایلی است که باعث می‌شود برخی افراد ترجیح دهند شب را در خیابان بگذرانند. موضوعی که نشان می‌دهد مسئله بی‌خانمانی تنها با فراهم کردن سرپناه حل نمی‌شود و نیازمند نگاه عمیق‌تری به ابعاد اجتماعی و انسانی این آسیب است.

ساختمان KIA 360 در سئول؛ معماری زیبای یکی از مراکز کیا (+عکس)

تماشاخانه

دو دقیقه سینمای شاعرانه ؛ جمع اضداد (تماشا کنید)

دو دقیقه سینمای شاعرانه ؛ جمع اضداد (تماشا کنید)

فیلم های دیگر