عبور از چراغ قرمز با چشم بسته

آيا چيزهايي كه «واقعاً» سلامت ما را تهديد مي‌كنند، همان‌هايي هستند كه فكرشان را مي‌كنيم؟

به گزارش همشهري آن لاين، با سايه خطري که هميشه به دنبال داريم، فکر ‌مي‌کنيم که قادر به تشخيص خطرات احتمالي ناشي از بيماريها، که سابقه آماري بالايي دارد هستيم. اما اشتباه ‌مي‌کنيم.

مثلا تاکنون هيچ گزارشي از مرگ‌ومير آمريکايي‌ها در اثر بيماري آنفلوانزاي مرغي که اين همه باعث نگراني ما شده، داده نشده است. يا مثلا ما دستهايمان را پس از آلودگي با گوشت گاوي که از آن همبرگر تهيه ‌مي‌کنيم و ممکن است ناقل بيماري جنون گاوي باشد مي‌شوييم اما به چربي موجود در آن که به بيماري قلبي کمک ‌مي‌کند و ساليانه700هزار نفر را ‌مي‌کشد توجهي نمي‌کنيم.

زندگي خيلي راحت‌تر و لذت بخش‌تر بود، اگر خيلي از مواردي که در روز عامل مرگ و مير انسانها مي‌شود وجود نداشت. بسياري از مشکلات درست زماني که شما خواب هستيد شروع ‌مي‌شود.

 مثلا فقط مرگ‌هايي که در خواب اتفاق ‌مي‌افتد ساليانه 600 آمريکايي را ‌مي‌کشد و تعداد حملات قلبي که در صبح زود اتفاق ‌مي‌افتد، 40درصد بيشتر از آنهايي است که در طول روز رخ مي‌دهد.افتادن از پله‌ها، تکه غذايي که در گلوي شما باقي ‌مي‌ماند و راه گلوي شما را مسدود ‌مي‌کند، راننده اتومبيلي که شما را به هنگام عبور از عرض خيابان به دليل داشتن سرعت بالا تهديد مي‌کند، سر خوردن در پياده رو به هنگام بيرون آمدن از منزل، مصرف کردن غذاي فاسد و عواقب ناگوار آن، داشتن سرعت غير مجاز در اتوبان و جاده، همگي اتفاقات مرگباري است که روزانه در زندگي شما رخ ‌مي‌دهد.

مشتري‌ها هنوز به هنگام خريد، ضمن اينکه سبدهاي خود را با سيب زميني‌هاي سرخ کرده و شور پر مي‌کنند، در خريد سبزيجات به دليل آنکه حامل يک نوع باکتري به نام اي‌کولاي (E-(coli است تامل مي‌کنند. (اين باکتري در آب وجود دارد و در روده انسان رشد مي‌کند) يا اين‌كه براي جلوگيري از هر گونه خطرات احتمالي ما در خانه بر روي شيرهاي ظرفشويي صافي قرار مي‌دهيم، از دستگاه يونيزه جهت تهويه هوا استفاده مي‌کنيم و بدنمان را با صابون آنتي باکتري مي‌شوييم.

 وان مک گين عضو انجمن پارلمان ايالتي آمريکا مي‌گويد سابقا آلودگي‌هاي موجود را با معيار ppm (يک قسمت در ميليون) محاسبه مي‌کردند و اکنون به علت افزايش آلودگي دقت عمل را بالا بردند و آن را با معيار Pbm (يک قسمت در بيليون) مي‌سنجند.

همزمان با اين همه وسواس درباره آلودگي موجود در محيط زيست، 20 درصد از افراد بزرگسال سيگار مي‌کشند، حدود 20درصد از رانندگان و بيشتر از 30درصد از سرنشينان اتومبيلها از کمربند ايمني استفاده نمي‌کنند و دو سوم از جمعيت دنيا اضافه وزن دارند.

علاوه بر موارد ذکر شده به بسياري از نکات ايمني هم بي توجه هستيم. به طور مثال بدون توجه به چراغ قرمز سرچهارراه از عرض خيابان با سرعت عبور مي‌کنيم، خانه‌هايمان را در مناطقي که در معرض باد و طوفان است مي‌سازيم و هنگامي‌که در اثر طوفان نابود مي‌شود، آنها را دوباره در همان نقطه بازسازي مي‌کنيم.

 محاسبه خطراتي که دنياي ما را تهديد مي‌کند، يک مسئله رياضي پيچيده‌اي است که به نظر مي‌رسد در تصورات ما نمي‌گنجد. اينگونه به نظر مي‌رسد که ما در مقابل خطرات خوب عمل نمي‌کنيم. خطرات بزرگي هستند كه به آنها توجه نمي‌كنيم و خطرات كوچكي هستند كه براي آنها خودمان را به آب و آتش مي‌زنيم.

ترس چيست؟

دانشمندان مي‌گويند مشکل بزرگي که براي ارزيابي خطرات داريم اين است که ما به سوي دنياي مدرني حرکت مي‌کنيم که ذهن افراد آن جامعه، در مقابل مدرنيته شدن دنيا عاجز و ناتوان است. ما تصور مي‌کنيم در جايي که زندگي مي‌کنيم و به آن انس گرفته‌ايم عاري از هر گونه خطرات جدي است و مي‌توانيم براحتي از خطرات ناشي از آن نجات پيدا کنيم، اما ذهن ما به سرعت قادر به تشخيص اينگونه خطرات نيست.

جوزف لدرکس، پروفسور علوم اعصاب از دانشگاه نيويورک جهت بررسي کردن مکانيسم ذهن انسان در برابر خطر، مکان ترس را در حيوانات آزمايشگاه مورد مطالعه قرار مي‌دهد. او توضيح مي‌دهد که حساس‌ترين قسمت از مغز موش و انسان به نام آميگدال، يک توده بادامي شکل از بافتي است که دقيقا در بالاي ساقه مغز قرار گرفته است و احساسات فرد را کنترل مي‌کند.

 هنگامي که شما محل خطر را تشخيص مي‌دهيد براي مثال وقتي که ماري را در چمن مي‌بينيد يا دزدي را مي‌بينيد که سايه‌اش بر روي ديوار افتاده است و قصد زدن کيف شما را دارد در حقيقت اين آميگدال است که بطور شگرفي بيشترين عکس‌العمل را در برابر خطر نشان مي‌دهد. اين عکس‌العمل توأم با پمپ کردن آدرنالين مغز و فعال کردن ساير هورمونهاي داخل خون است.

طولي نمي‌کشد که به فاصله چند ثانيه نواحي بالاتر مغز علائم را دريافت و شروع به فعاليت مي‌کند که آيا خطر جدي است يا خير. اما ترس به سرعت بر ما غلبه نمي‌کند، تا در برابر آن واکنش نشان دهيم. مکانيسم مغز انسان به شکلي تنظيم شده است که سيگنالهاي عصبي بلا فاصله از آميگدال به نواحي بالاتر مغز منتقل مي‌شود.

 پاول اسلويک، پروفسور روان شناسي دانشگاه اورگان مي‌گويد محل درک و شناخت خطر در سيستم حسي ماست که به هنگام خطر فعال مي‌شود و عکس‌العمل نشان مي‌دهد. به اين ترتيب ترس حاصل مي‌شود و فرد مي‌ترسد.

ترس مزايايي دارد که باعث مي‌شود آن فرد در مقابل خطرات واکنش نشان دهد و از موضع خطر، فرار کند. واکنش ترس براي افرادي که در جنگ داوطلب مي‌شوند و مبارزه مي‌کنند، براي آنهايي که به شکار مي‌روند و مخاطره و هيجان را دوست دارند نيز وجود دارد. اجداد ما خود را به خطر مي‌انداختند و حيوانات زيادي را جهت استفاده از گوشت و پوست آن شکار مي‌کردند.

 مردها قدرت جسماني‌شان را در جنگيدن با افراد ديگر نشان مي‌دادند؛ به اين ترتيب که دوست داشتند وارد مبارزه‌اي شوند که منجر به مرگ يکي از آنها و بقاي ديگري شود. اما خطراتي که امروزه جامعه ما را تهديد مي‌کند همچون گذشته در پشت شاخ و برگ درختان و بوته زارها واقع نشده است.

چرا ما قادر نيستيم تشخيص دهيم کدام يک از خطرات بسيار جدي هستند و ما را تهديد مي‌کنند؟ شايد مهمترين عامل آن ترس باشد. «مرگ» براي بيشتر موجودات روي زمين به يک طريق است. چه ما بوسيلة يک شير بلعيده شويم و يا در يک رودخانه غرق شويم در هر دو صورت مرگ اتفاق افتاده است.

 به طور کلي هر چيزي که سبب درد و رنجش ما شود زمينه‌اي براي ترس و وحشت ايجاد مي‌کند و به تسريع بخشيدن مرگ ما کمک مي‌کند. اسلويک مي‌گويد ترس ما از بيماري سرطان بسيار بيشتر از حادثه‌اي است که به هنگام رانندگي اتفاق مي‌افتد و صرفا موجب زخمي شدن و جراحت ما مي‌شود.

به عبارت ديگر هر چقدر که ما بيشتر بترسيم استرس و نگراني بيشتري به ما وارد مي‌گردد، در نتيجه دقت عمل ما را براي تشخيص خطرات احتمالي که در اطراف ما اتفاق مي‌افتد کم مي‌کند و اين امر طبق گفته کاس سانشين پروفسور دانشگاه شيکاگو موجب غفلت و سهل انگاري ما مي‌شود.

برخلاف بيماري قلبي که در عرض چند ثانيه موجب مرگ يک فرد مي‌شود، بيماري ايدز يک مرگ تدريجي است. با اين حال در آمريکا تعداد افرادي که از بيماري قلبي مي‌ميرند، پنج برابر بيشتر از افرادي است که ساليانه از بيماري ايدز تلف مي‌شوند.

 بر خلاف آن دسته از بيماري‌هاي مزمن که موجب مرگ افراد در دراز مدت مي‌شود، خطرات فاجعه‌انگيز و مرگباري وجود دارد که سبب مرگ عدة زيادي تنها در اثر يک ضربه کوچک مي‌شود.

به گفته دانشمندان، بيماري‌هاي ناشناخته ترسناک‌تر از آنهايي است که براي شخص مانوس و شناخته شده است. براي مثال بروز باکتري اي‌کولاي (E- coli) در روده، براي بار اول فرد را بسيار نگران و ناآرام مي‌کند، اما در دفعات بعدي تحمل فرد نسبت به اين نوع بيماري بيشتر مي‌شود، به عبارت ديگر به آن بيماري عادت مي‌کند. کلاً ما به هر گونه حادثه و اتفاق ناگوار، عوامل ناخوشايند نظير غم و غصه يا حتي بوق ممتد يک اتومبيل عادت مي‌کنيم و اين عادت ايجاد نگراني مي‌کند.

 به طور مثال طوفان کاترينا دولت آمريكا را مجبور به ساختن ديوارهاي بسيار سخت و محکمي براي جلوگيري از وقوع دوبارة چنين فجايعي کرد، اما علي رغم اين گونه تمهيدات، باز هم چنين حوادث ناگواري اتفاق مي‌افتد و تکرار آن موجب عادت مي‌شود.

دکتر ايروين ردلنر استاد دانشگاه کلمبيا و رئيس مرکز ملي حوادث غيرمترقبه معتقد است مردم به اين گونه بحرانها و حوادث ناگوار زنگ خطر مي‌گويند اما اين زنگهاي خطر موقت هستند و پس از مدت زمان کوتاهي فراموش مي‌شوند.

عدم توانايي ما در کنترل خطرات ما معمولا قادر به کنترل و تشخيص خطراتي که تهديدمان مي‌کند نيستيم. يک نمونه، تصميم گرفتن سفر با اتومبيل به جاي هواپيما است. معمولا خلبانان جنگنده اتومبيل را جهت سفر انتخاب مي‌کنند بدون توجه به اين حقيقت که در سال حداکثر صد نفر در سقوط هواپيماهاي خطوط هوايي آمريکا مي‌ميرند؛ در حاليکه در تصادفات اتومبيل تعداد تلفات 44000 نفر در سال است.

چيزي که ديويد روپيک و ديگران به آن اعتقاد دارند فرضية خوش‌بيني است. مثلا وقتي يک فرد به هنگام رانندگي با تلفن همراه صحبت مي‌کند، ما اين را يك عمل خطرناك فرض مي‌كنيم، اما.

وقتي خودمان اين عمل را انجام مي‌دهيم آن را اينگونه توجيه مي‌کنيم که مدت زمان تلفن ما کوتاه و ضروري است و يا اينکه ما آنقدر مهارت داريم که به هنگام رانندگي با تلفن همراه نيز صحبت کنيم. فرضية خوش بيني معتقد بر اين اصل است که خطر مرگ در کمين ديگران است و هرگز ما را تهديد نمي‌کند.

نكته ديگر اين است كه همة مردم در مقابل خطرات واکنش‌هاي يکساني ندارند. بعضي از افراد از ترن‌هاي هوايي و چتر بازي لذت مي‌برند بعضي ديگر هرگز به آنها نزديک نمي‌شوند و تصور چنين وسايل پر خطري برايشان امکان‌پذير نيست.

 بعضي از افراد هميشه بدنبال شور و شوق و هيجان هستند، در حالي‌که عامل ترس عده‌اي ديگر را وحشت زده و مايوس مي‌کند. جان آدامز کارشناس و تحليل گر خطرات و استاد دانشگاه لندن مي‌گويد يک نوع ترموستات در ذهن هر فردي وجود دارد که شدت و هيجان او را کنترل مي‌کند.

هيچ کس نمي‌داند اين نوع وسيله در بدن بر چه مبنايي تنظيم شده است، اما شواهد حاکي از اين است که سيستم ژنتيک آن فرد و محيطي که در آن زندگي مي‌کند در تغيير و تنظيم درجة آن ترموستات موثر است. در يک مطالعه در دانشگاه دلاوير در سال 2000، محققان از بررسي‌هاي انجام شده بر روي شخصيت افراد براي ارزيابي کردن روحيات پرهيجان و مخاطره جو دانشجويان استفاده کردند.

 آنها همچنين بر روي ساختار مغز و خون افرادي که داراي روحيات پرهيجان بودند تحقيق کردند. نتيجه تحقيقات نشان داد که حدود 40 درصد از افراد، تند خويي و داشتن روحيات پر هيجان را ياد مي‌گيرند و 60درصد بقية افراد آن را به ارث مي‌برند و ذاتا داراي چنين روحياتي هستند. يک نوع ترکيب شيميايي به نام سروتونين در مغز انسان وجود دارد که هيجانات و احساسات بيش از حد و اغتشاش موجود در ذهن فرد را کنترل مي‌کند. اين نوع مادة شيميايي در مغز افرادي که داراي روحيات پرهيجان هستند به مقدار کمتري توليد مي‌شود.

آيا مي‌توانيم بهتر عمل کنيم؟

با توضيحاتي که در مورد روحيه افراد داده شد، آيا مي‌توان در مقابل خطرات واکنش منطقي داشت؟ اگر فرض کنيم که قادر به تشخيص خطراتي که ما را تهديد مي‌کند هستيم چه تدبيري به کار ببريم تا جان ما را تضمين کند و از خطرات محفوظ نگه دارد؟

 يک روش ساده ارزيابي کردن خطرات با اعداد و ارقام است. اگر ما احتمال وقوع يک خطر را يک در ميليون در نظر بگيريم درصد اين که آن خطر رخ دهد به مراتب بيشتر است تا اينکه احتمال وقوع خطر يک در 10 باشد.

 حال اين اعداد و ارقام را با معيار درصد در نظر بگيريد. در طي تحقيقاتي که اسلويک انجام داد به اين نتيجه رسيد که مردم از خريدن لوازم و تجهيزات ايمني براي خطوط هوايي بيشتر استقبال مي‌کنند؛ اگر به آنها گفته شود که 98درصد از افراد يک هواپيما که 150 نفر سرنشين دارد جانشان تضمين مي‌شود تا اينکه به آنها صرفا تعداد افرادي که نجات پيدا مي‌کنند اعلام شود.

 اسلويک مي‌گويد کارشناسان با استفاده از ابزارهاي بسيار دقيق و تحليل گر جهت ارزيابي خطرات موافق هستند. اين گونه ابزارها، عکس‌العمل و حساسيت مردم را نسبت به خطر بيشتر مي‌کند و سبب مي‌شود آنها نسبت به خطراتي که تهديدشان مي‌کند هوشيارتر باشند.

روش ديگر ارزيابي خطرات مقايسه کردن آنها با يک ديگر است. کارشناسان تحليلگر خطرات احتمالي، بسيار مشتاقند که مردم را در جريان خطرات قرار دهند. به طور مثال خطر غرق شدن در وان حمام که ساليانه 320 آمريکايي را مي‌کشد، بيشتر مردم آمريکا را تهديد مي‌کند تا بيماري جنون گاوي که تاکنون هيچ گزارشي از مرگ و مير افراد از اين نوع بيماري در آمريکا داده نشده است.

البته ما قادر به پيش بيني خطرات ناگهاني نيستيم. تنها کاري که مي‌توانيم انجام دهيم اين است که وقت بيشتري را بگذاريم، تا اطلاعات بيشتري دربارة خطرات جدي کسب کنيم. فيسچوف پروفسور علوم اجتماعي در دانشگاه ملون اخيرا پس از يک تحقيق که در يک جلسه پرسش و پاسخ از کارشناسان علوم ارتباطات و مالي درباره انتقال آنفلوانزاي مرغي از يک انسان به انسان ديگر انجام داد به اين نتيجه رسيد که احتمال انتقال آن از يک انسان به انسان ديگري در سه سال آينده 60درصد است. اما کارشناسان پزشکي به اين نتيجه رسيدند که احتمال انتقال آن 10درصد است.

کارشناسان و تحليلگران خطرات مي‌گويند مهمترين مسئله اي که بايد به آن توجه شود اين است که ذهن مردم را با خطرات جدي آماده سازيم. مردم مي‌دانند که زمين در حال گرم شدن است، با اين وجود با اتومبيل‌هايي رانندگي مي‌کنند که سوخت آن گازوئيل است. آنها به نيروگاه هسته‌اي بيشتر اعتراض مي‌کنند تا نسبت به کارخانه‌هايي که دخانيات توليد مي‌کنند، اما در واقع مصرف بيش از حد سيگار است که در روز 1200 آمريکايي را مي‌کشد.

تماشاخانه

دو دقیقه جلوه‌های ویژه که زبان بصری سینمای اکشن و گیم‌ها را برای همیشه تغییر داد (تماشا کنید)

دو دقیقه «خشونت واقعی و بی‌رحم» در سینمای گانگستری (تماشا کنید)

فیلم های دیگر