اخلاق تجارت، تجارت اخلاق

 آنچه ما را به نابودی خواهد کشاند از این قرار است: سیاست بدون اصول، لذت بدون وجدان، علم بدون شخصیت و تجارت بدون اخلاق" مهاتما گاندی

این سخن گاندی که به چهار وجه زندگی امروزین انسان مدرن ، بعدی روانشناختی وذهنی داده است، می تواند بیش از هر چیز استواری اصول ومبانی جهان مدرن وتوسعه یافته را بر مبنای "منش وشخصیت فردی " انسان نمایان سازد.

در این میان دوبعد سیاست واقتصاد که پایه گذار دو میل اشتهاناپذیر انسان برای دستیابی به قدرت وثروت در دنیای امروزین هستند از آن دو دیگر از اهمیتی فزونتر برخوردار است . به ویژه آنکه تاکید بر وجود رابطه تنگاتنگ میان تجارت واخلاق به عبارتی می تواند در بردارنده این نکته مهم واساسی باشد که نحوه کسب وکار وتجارت در هر جامعه می تواند مرز میان اخلاق وبی اخلاقی را در آن جامعه تعیین کند .

از دیدگاه ارسطویی و اروپایی،پیش از این اخلاق و اقتصاد در حوزه مبانی علم و سیاست مدن جای می‌گرفته است، اما در دوران مدرن ، اشتقاق بین دو حوزه اخلاق و اقتصاد تا آنجایی پیش رفته است که هر چیزی ولو وجدان اخلاقی نیز وسیله ای برای دستیابی به سود سرشار اقتصادی قرار می گیرد. این موضوع تا بدانجا گسترش یافته است که به طنز گفته می‌شود شاگردی از استادی پرسید توصیه می‌کنید در چه رشته‌ای تحصیل کنم و استاد در جواب می گوید یا اخلاق بخوان یا اقتصاد!

حال آنکه ابزارگونگی اخلاق برای دستیابی به سود بیشتر به رشد روز افزون فساد وجرم وجنایت می انجامد در همین حال جرم وجنایت به وسیله قانون مجازات می شود، اما براستی رفتار غیر اخلاقی افراد ومردمانی را که برای کسب منافع بیشتر وجدان واعتماد عمومی را نشانه می گیرند وآن را به ورطه نابودی می کشانند را کدام قانون ومحکمه ای مجازات می کند؟

به این موضوع می توان از منظری دیگر نیز نگریست که ورود انسان امروزین به جهان توسعه یافته ومدرن که در آن سیاست وتجارت دو بال پرواز در آسمان موفقیت وشهرت فردی واجتماعی هستند ، از همان دروازه ای می گذرد که در آن پایه‌های سلامت روانی و شخصیت فردی بنا نهاده شده است. به این معنا که عبور از این دروازه طلایی برای رسیدن به آرمانشهر توسعه و پیشرفت بدون پایه گذاری اصول بنیادین روانشناختی و دسترسی همگانی به آموزش و اطلاعات در حقیقت به منزله گام نهادن آحاد جامعه درمسیر تاریکی و در نهایت سقوط وانحطاط فردی واجتماعی است.

به عبارت دیگر می توان اینگونه بیان داشت که سلامت روحی ، روانی واخلاقی هر جامعه بستگی تامی به نحوه کسب وکار در آن جامعه وقانونمندی آن ومیزان پای بندی مردم ودولت به آن قوانین دارد. از همین منظر می توان شاهد افزایش روزافزون انواع جرم وبزهکاری ، طلاق ، اعتیاد و رواج بی اخلاقی در همان جامعه ای بود که رسانه هایش بطور مداوم از کشف سوء استفاده های مالی ، فساد واختلاس های میلیاردی توسط برخی عاملان دستگاه‌های اجرایی خبر می دهند.

اما همه این وقایع در سرزمینی که داعیه پیروی از دیرینه فرهنگی در زمینه زندگی فردی واجتماعی را دارد ، به معنای آن است که رهبران فکری آن هنوز نتوانسته اند میان اصول ارزشی ومبانی فرهنگی جامعه واصول وقواعد حقوقی دنیای مدرن از یک سو ومیان وجدان فردی و وجدان عمومی از سوی دیگر رابطه ای اصولی ، منطقی ومتکی بر قوانین اجرایی برقرار سازند.

اما این ناهمسازی میان وجدان فردی و وجدان عمومی که مرز میان اخلاق و کسب وکار وتجارت را در زندگی اجتماعی به هم می ریزد ، از سوی دیگر مرز میان نیک وبد اخلاقی را در نهاد وشخصیت فرد وزندگی فردی او به سادگی هر چه تمامتر از هم فرو می پاشد.

به همین دلیل است که کمابیش همه نظریه پردازان دنیای توسعه یافته، به غلط ویا به درستی برای ورود انسان به دنیای متمدن، قائل به بنیاد گذاری شخصیتی ویژه همراه با وقوف به اصول بنیادینی بوده وهستند.حال چه این اصول وقواعد از بنیان های روانشناختی لیبرالیستی منشاء گرفته باشد ویا خیر، اما نکته در این جاست که این اصول روانشناختی به هر حال لازمه توسعه فردی واجتماعی هستند و درد جوامع توسعه نیافته ویا در حال توسعه از آن جایی آغاز می شود که آنها مسیر توسعه را از پایان آن که همان رسیدن به سود سرشار اقتصادی واستفاده از دستاوردهای تکنولوژیکی است بدون تدوین وتبیین نظام آموزشی ، قواعد حقوقی وهنجارهای اخلاقی مرتبط با آن آغاز کرده اند.

از همین روی در مسیر گام نهادن جوامع در حال توسعه به جهان متمدن امروزین که در آن دستیابی به دوقطب ثروت وقدرت ، کمال انسان مدرن را رقم می زند ، آن کالایی که در حقیقت در بازار توسعه به تجارت گذاشته می شود همان اصول وقواعد اخلاقی جامعه وفرهنگ دیرینه ای است که اگرچه دیر بنا نهاده می شود ، ولی چه بسیار زود از هم فرو می پاشد!

در خاتمه اشاره ای گذرا به نقطه نظرات الکس اینکلس به عنوان یکی از نظریه پردازان توسعه که تاکید ویژه ای به بعد روان شناسی توسعه دارد و صرفا به منظور تاکید ویژه بر برخی جنبه های انسانی آنها خالی از لطف نخواهد بود.

وی ويژگي هاي دروني انسان مدرن را اینگونه برمي شمارد :

1. آمادگي ذهني و رواني او براي نوآوري و تغيير
2-. داشتن « نظر » و « عقيده » دربارة مسائل محيط خود و موضوعات خارج از اين محيط و نيز جهت‌گيري آزادمنشانه در برابر عقايد
3. توجه بيشتر به زمان حال و آينده (نسبت به گذشته)
4. تمايل به برنامه ريزي و سازماندهي براي حل مسائل زندگي شخصي و امورعمومي.
5. ايمان و اعتقاد به توانايي در تسلط بر محيط و طبيعت براي پيشبرد برنامه ها ورسيدن به مقاصد و اهداف خويش.
6. اعتقاد به جهاني كه « قانون » بر آن حكم فرماست
7. شناخت و آگاهي نسبت به افراد و اداي احترام نسبت به آنها
8. ايمان و اعتقاد به عدالت همگاني، توزيع پاداش بر اساس مهارت، وجود ارزش هاي متعالي و ايده آل ها و تعليم و تربيت
9. باور و پذيرش علم و تكنولوژي
وی در نهایت انسان نو را شهروندی مشارکت کننده و آگاه می داند که در برابر انجام وظایف و کارها احساس مسئولیت کامل می‌کند ، مستقل، خودمختار، روشنفکر و قابل انعطاف است.

روزنامه روزان - شمسی پور محمدی