چهار نکته درباره مردی که بعد از اعدام زنده ماند ؛ آیا دوباره باید به دار آویخته شود؟!

عصرایران - ابتدا این ماجرا را بخوانید:

« مرد 37 ساله ای به نام علیرضا- م که 3سال قبل به جرم حمل یک کیلوگرم مخدر شیشه به اعدام محکوم شده و تا چهارشنبه هفته قبل در زندان بجنورد بود. سحرگاه چهارشنبه اعدام شد و 12 دقیقه بالای دار بود تا در نهایت با تایید پزشک، به سردخانه منتقل شد. اما یک روز بعد، کارگر سردخانه متوجه شد کاور پلاستیکی یکی از جسدها بخار گرفته و این یعنی جنازه نفس می کشد.

 با اطلاع مسؤولان پزشکی قانونی مجرم بلافاصله به بیمارستان امام علی(ع) بجنورد منتقل شد تا اقدامات درمانی روی او انجام گیرد.»

اکنون درباره سرنوشت این مرد ، اظهار نظرهای مختلفی می شود و سؤال اصلی این است که آیا او ، باید بار دیگر به چوبه دار سپرده شود یا آن که این از مجازات مرگبار معاف گردد؟

با توجه به این که چنین اتفاقی بسیار نادر است ، در متون قانونی ، صراحتاً درباره آن دستوری وجود ندارد. البته در یک مورد دیگر، نص قانونی داریم و آن این که اگر در زنای مستوجب سنگسار (محصنه) که از راه اقرار اثبات شده ، فرد بتواند از گودال فرار کند ، او را رها می کنند.

لذا با توجه به فقدان نصوص قانونی ، درباره سرنوشت مرد اعدامی می توان نکات زیر را متذکر شد:

1 - مجازات اعدام ، تا لحظه ای که فرد اعدامی از هوش می رود ، "مجازات" است و بعد از آن ، او چیزی متوجه نمی شود تا آن که بمیرد؛ گاه مرگ او ، بدون ورود به مرحله بی هوشی انجام شود.
بنابراین ، کسی که همه مراحل منتهی به اعدام را طی کرده ، عملاً مجازاتش را چشیده است. یعنی از مرحله دستگیری تا محاکمه و زندان و شب آخر زندگی و لحظات قبل از رفتن به پای چوبه دار و افکندن طناب بر گردن و خالی شدن زیر پا و درد ناشی فشار طناب و سنگینی وزن ، آسیب شدید به بصل النخاع ، احساس خفگی ، وحشت از مرگ و تسلیم در برابر آن ، سیاهی رفتن چشم و ... را چشیده و این عذاب بزرگ و واقعی را تحمل کرده است.*

عدالت و انصاف حکم می کند که چنین مراحل وحشتناکی بر کسی که قانوناً یک بار باید آن را تحمل می کرد، مجدداً تحمیل نشود.

2 - در فقه ، قاعده ای داریم به نام " دَرء" که می گوید: "تُدرَء الحدود بالشبهات" ، یعنی حدود با پیش آمدن شبهه ، اجرا نمی شوند. روایت نبوی(ص) "ادرئوا الحدود بالشبهات" ریشه این قاعده است که همه فقها ، بدان استناد کرده اند.
این قاعده ، مجازات های حدّی - که دستور مستقیم دین است - را منتفی می کند و به طریق اولی ، مجازات های تعزیری نیز در هنگام شبهه ، به استناد آن برداشته می شوند ؛ هر چند بسیاری از حقوقدانان معتقدند که در اینجا ، "حدود" ناظر به همه مجازات هاست.**

موضوع مرد اعدامی که بعد از به دار آویخته شدن ، به طرز معجزه آسایی زنده مانده نیز از موارد "شبهه" است و لذا در پاسخ به این سؤال که با آیا باید مجدداً او را به دار آویخت یا نه؟ می توان به قاعده "درء" استناد کرد و حکم به عدم اعدام مجدد او داد.

قاعده "درء" ، از مظاهر و مصادیق "شریعت سهله و سمحه" است ؛ همان طور که پیامبر اسلام (ص) فرمودند: «ما بعثت بالرّهبانيّة الشّاقّة و لكن بالحنيفيّة السّمحة» (من براى رهبانيّت شاقّ مبعوث نگشته‏ ام؛ بلكه براى ديانت آسان و به دور از سخت‏گيری ها مبعوث شده ‏ام» و «بعثت بالحنيفيّة السّمحة السهلة» (من به ديانت سهل و آسان  مبعوث شده ام.)

بی گمان اعدام مجدد کسی که یک بار طعم عذاب دار را چشیده است ، کوچک ترین نسبتی با شریعت سهله و سمحه (دین آسان گیر) ندارد.

3 - حتی در صورتی که راهی قانونی و دینی برای عدم اعدام مجدد این فرد وجود نداشته باشد (که این نوشتار بر آن است که مستنداً به سطور فوق چنین راهی وجود دارد ) ، می توان از روش رحیمانه عفو بهره جست.

4 - توجه به این نکته بسیار مهم است که از اعدام یک فرد گمنام در چنین وضعیت اسفناکی ، بهره ای عاید جامعه نمی شود. ضمن آن که وجدان عمومی جامعه در این ماجرا ، به دار آویختن مجدد او را بر نمی تابد. لذا از منظر محاسبه عقلانی سود و زیان در مجازات - که از مباحث مهم علم جُرم و جَزاست - اعدام او ، فاقد منطق سودآوری برای جامعه است.

و نهایتاً این که حکم آخر در این باره را دستگاه قضایی خواهد داد که ضمن احترام به تصمیم قضایی و حقوقی قضات محترم ، امیدواریم که به موارد پیش گفته در اتخاذ تصمیم نهایی ، توجه ویژه شود.

---

پی نوشت:

* وقتی زیر پای محکوم به اعدام خالی می شود ، ضربه شدیدی بر ستون فقرات و گردن وی وارد می‌شود ،گاه نخاع قطع و فرد فلج کامل می شود. بصل النخاع آسیب می بیند، ریه ها نیز از کار می افتند و ایست تنفسی رخ می دهد. در واقع این گونه نیست که فرد فقط به دلیل بسته شدن مجرای تنفسی اش در مسیر گلو دچار مرگ شود.

** مجازات ها در یک تقسیم بندی کلی عبارتند از :

دیات: وقتی جنایتی غیر عمد علیه تمامیت جانی افراد شکل می گیرد ، به نسبت آسیب وارده بر جسم فرد ، دیه به او تعلق می گیرد. مانند از بین بردن بینایی یک چشم که نصف دیه کامل انسان را دارد. در قتل های غیر عمد نیز ، دیه کامل به اولیای دم تعلق می گیرد.
قصاص: در صورت قتل عمد و عدم رضایت اولیای دم ، با شرایط خاص ، قاتل کشته می شود. همچنین در صورتی که جانی (فرد جنایتکار) ، آسیبی عمدی بر فرد وارد کند ، مثلاً دستش را ببُرد ، فرد آسیب دیده می تواند تقاضای مقابله به مثل کند که در صورت تحقق شرایط ، انجام می شود.
حدود: به جز قصاص و دیات که ناظر بر تمامیت جانی افراد هستند ، برای برخی جرم ها در اسلام ، مجازات تعیین شده است، مجازات هایی که میزان و کیفیت آنها در شرع ، صراحتاً قید شده است "حدود" نامیده می شود، مانند مجازات 80 ضریه تازیانه برای کسی که مشروبات الکلی  نوشیده است.
تعزیرات: سه مجازات فوق (دیات،قصاص،حدود) در شرع آمده اند. بسیاری از جرائم هستند که کوچکترین اشاره ای در شرع بدان ها نشده است مانند مجازات قاچاقچیان. این قبیل مجازات ها ، نه توسط شرع که به وسیله قانونگذاران (مجلس شورای اسلامی) وضع می شود و با تغییر قانون ، قابل تغییر هستند و حتی می توان بعضی جرم ها را با تصویب قانون ، دیگر جرم ندانست.