جای خالی «روزنامه» در سفر

دکتر مجید تفرشی در شرق نوشت:

از آنجایی که کلا آدم کثیرالسفری هستم و روزنامه خوانی هم بخش جداناشدنی از زندگی من است، طبیعی است به هر جایی از جهان که می روم، یکی از محورهای اصلی توجهم، به این محصول بی بدیل روزانه فرهنگی و خبری است.

 در این میان، واضح است که به دلیل علایق ملی و تعدد سفر به ایران، توجهم به روزنامه های ایرانی باید بیش از مطبوعات دیگر کشورها باشد.  تجربه من در طول دست کم 10سال گذشته این است که وقتی در پروازهای داخلی و خارجی، از خطوط هوایی ایرانی استفاده می کنید، باید بدانید هواپیمایی در کنترل مجلات و روزنامه های دست راستی و اصولگرا و در خوشبینانه ترین شکل، نشریات بی موضع و به اصطلاح ایرانی "زرد" است.

توقع اینکه همانند اغلب خطوط هوایی جهان، در طول پروازهای داخلی و خارجی، نشریات متنوع از دیدگاه های مختلف در اختیار شما قرار داده شود، توقعی بیجا و تحقق نایافتنی است. از نمونه استثنایی روزنامه دنیای اقتصاد که بگذریم، همه نشریات ارایه شده در خطوط هوایی ایرانی،  از نشریات اصولگرا یا نشریات کم مخاطب کم محتواست.

از اواخر عمر دولت خاتمی گرفته تا دوران هشت ساله دولت احمدی نژاد و همین چند ماه اخیر دولت روحانی این روند مستحکم و پابرجا بوده و تغییری هم در آن ایجاد نشده است. به نظر می رسد که سیاست گزینش نشریات برای ارایه در خطوط هوایی ایرانی، صرفا بر اساس گزینش سیاسی و خطی یا برمبنای رانت و پارتی بازی است و ارزش محتوایی یا تلاش برای ارایه نشریات متنوع با کیفیت بالاتر در این گزینش دخالت چندانی ندارد.

این سیاستگذاری و گزینش به حدی نهادینه شده که حتی پس از تغییر دولت و مسوولان نیز روند یک دهه گذشته همچنان بی وقفه و بی تغییر ادامه دارد.  نیازی به توضیح نیست که عرضه روزنامه در طول سفرها، یکی از راه های جدی درآمدزایی نشریات بوده و هست که در وضعیت دشوار اقتصادی کنونی، می تواند از روش های جدی کمک به بقا و استمرار نشریات مستقل باشد. بسیار پیش آمده که نشریه ای را مکرر در طول سفر با خطوط هوایی ایرانی دیده ام، ولی به ندرت آن را در روزنامه  فروشی ها مشاهده کرده ام و هیچ کس را هم ندیده یا نشنیده ام که مشتری شان باشد. از این رو، به نظرم آمده که متولیان گزینش نشریات برای ارایه در طول پروازها یا از درک کمی نسبت به انتخاب نشریات کیفی از طیف های مختلف برخوردارند یا انتخاب آنان مبنای نامتعارفی دارد.

    نکته دیگر این است که روزنامه و مجله، نه تنها بخش لاینفکی از زندگی و کار روزانه فرودگاه های جهان است، بلکه به طور همزمان و گاهی حتی زودتر از بقیه نقاط کشور توزیع و عرضه می شود. برای من پیش آمده که صبح خیلی زود در بدو ورود، نشریه یا روزنامه ای را از فرودگاه خریده ام و پس از عزیمت به مرکز شهر متوجه شده ام که هنوز این شماره از نشریه در دکه های داخل شهر توزیع نشده است. به جز فرودگاه بین المللی تهران -چه در زمان فعالیت فرودگاه بین المللی مهرآباد و چه پس از گشایش فرودگاه امام(ره)- هیچ فرودگاه بین المللی ای را در جهان نمی شناسم که کلا خبری از یک روزنامه فروشی جدی در آن نباشد.

جالب اینجاست که پیش از این و در زمان فعالیت خارجی فرودگاه مهرآباد، در بخش داخلی فرودگاه، دو، سه روزنامه فروشی در سالن اولیه و یکی، دو تا در سالن ترانزیت وجود داشت و دارد، حال آنکه در بخش خارجی آن فرودگاه، هیچ خبری از این موارد نبود.  امروزه همه فرودگاه های کوچک و بزرگ جهان دارای چندین مرکز روزنامه فروشی و ارایه کتاب در بخش های مختلف ورودی، خروجی و ترانزیت خود هستند. ولی اگر شما یک روزنامه فروشی یا کتابفروشی آبرومند در فرودگاه بین المللی تهران یافتید سلام مرا برسانید.

در این فرودگاه که روزگاری آرزو داشت محور تردد مسافران خاورمیانه، خلیج فارس و آسیای مرکزی باشد، خبری از روزنامه فروشی معمولی نیست. یکی از دکه هایی که به فروش برخی اقلام لوکس یا خوراکی اختصاص دارد، چند کتاب شعر و فال و چند تا سی دی موزیک و گاهی، فقط گاهی، چند نسخه از روزنامه همشهری را برای فروش گذاشته است. فروشنده آن نیز در پاسخ به سوال افراد سمجی همچون من ابایی ندارد بگوید که در این فرودگاه روزنامه عرضه نمی شود و البته از جدیت و سوال های مکرر امثال من هم متعجب می شود.  وقتی که مسوولان شرکت های هواپیمایی داخلی، حتی بی توجه به تحولات و تغییرات سیاسی کشور، فقط به ارایه نوعی خاص از نشریات در پروازهای داخلی و خارجی خود می پردازند و همچنین متولیان ویترین و پنجره جغرافیایی و فرهنگی ایران، یعنی بزرگ ترین فرودگاه بین المللی کشور، از ارایه مطبوعات، به عنوان یکی از مهم ترین و جدی ترین محصولات مستمر فکری و فرهنگی کشور خودداری می کنند، می توان نتیجه گرفت که برخورد کلی مسوولان با رسانه های مکتوب چندان که باید، جدی و محترم نیست.