به خاطر خانواده، نه برای سیاست

  عصر ایران؛ مریم جعفری - «نجلا علی محمود» پوشش اسلامی دارد؛ او پیراهنی به تن می‌کند که تا زانو‌هایش را می‌پوشاند. هرگز به دانشگاه نرفته و هیچ‌گاه حاضر نشده از نام خانوادگی همسرش - محمد مرسی رئیس جمهوری برکنار شده مصر- استفاده کند چرا که به کارگیری نام خانوادگی همسر، فرهنگی است که از غرب وارد مصر شده است. حتی دوست نداشت از او با لقب «بانوی اول» مصر یاد شود و می‌خواست به سادگی «ام احمد» خطابش کنند.

نجلا محمود که متولد چهارم ژوییه ۱۹۶۲ میلادی است، تنها زمانی که ۱۷ سال داشت با پسر عمه‌ خود ازدواج کرد - ازدواجی که در جامعه سنتی مصر بسیار متداول است -. سه سال پس از این ازدواج، مرسی برای تکمیل تحصیل خود در مقطع دکترا به آمریکا رفت. نجلا نیز پس از پایان دوره متوسطه به همسرش در نیویورک پیوست و اکنون پنج فرزند و سه نوه دارد. او در زمان تحصیل مرسی در آمریکا، به گروه اخوان المسلمین پیوست و پس از بازگشت به مصر به عنوان یک عضو فعال در کارهای خیریه و آموزش این گروه حاضر شد.

نخستین گام سیاسی

  نجلا در دوران ریاست جمهوری همسرش علاقه چندانی به حضور در ضیافت‌های دیپلماتیک نداشت و به همین دلیل تاکنون تنها چند مصاحبه کوتاه با او انجام شده است. شاید اولین بار تنها چند ماه پیش از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری، حاضر به گفت‌و‌گو با رسانه‌ها شد. نجلا در آن زمان به شدت به گروه اخوان المسلیمن اعتماد داشت. به همین دلیل در نخستین معرفی خود به جهان به عنوان بانوی اول احتمالی مصر، گفت: « در لس آنجلس به اتفاق همسرم با اعضای اخوان دیدار کردیم؛ آنان در آنجا به مرسی پیشنهاد دادند که در انتخابات کاندیدا شود.

 من همیشه گفته ام که اخوان کسی را در پشت حجاب‌ها پنهان نمی‌کند. آنان نیز از‌‌ همان ابتدا تمامی شرایط را برای ما بازگو کردند و گفتند   راهی طولانی و پرخطر  در برابر ماست اما خواستند با هم در این مسیر گام برداریم.» نجلا ادامه داده بود اخوان از مرسی خواست مطمئن شود همسرش نیز با تصمیم‌ او موافق است.

در فرهنگ مصر به ویژه در میان اسلام گرایان، مردان به ندرت از همسران شان در مکان عمومی سخن می‌گویند و ذکر نام آنان، تابوی بزرگی به حساب می آید؛ اما مرسی در اقدامی غیرمعمول، حتی در اماکن عمومی نجلا را "خانم محمود" صدا می‌کرد. در یک مصاحبه تلویزیونی هم گفت  ازدواج با نجلا بزرگ‌ترین دستاورد او در زندگی شخصی اش بوده است. مرسی گفت : در کارهای روزمره به نجلا کمک و گه گاه آشپزی نیز می‌کند.

نجلا در گفت‌و‌گوی کوتاه دیگری با یکی از هفته نامه‌های مصری درباره همسرش گفته بود: "به هرچه به مرسی مربوط شود، علاقه دارم. مشاجره‌ چندانی نداریم اما اگر هم اتفاق بیفتد  تنها چند دقیقه بعد فرو کش می کند." زمانی که خبرنگار هفته نامه می‌خواهد از او عکس بگیرد، نجلا پاسخ می‌دهد "اگر عکس تان مرا جوان‌تر و لاغر‌تر نشان دهد، مشکلی ندارم."

هرچند که نجلا بر این باور است که تمامی تصمیم‌های مرسی با رضایت او به مرحله اجرا رسیده است اما خودش هیچگاه وارد جریانات سیاسی به طور مستقیم نشد و چند ماه پس از دستگیری محمد مرسی به میان صد‌ها هزار تن از حامیان او آمد و گفت: "مرسی باز می‌گردد و بهترین‌ها رقم خواهد خورد." حضوری که راز آن را نه در علایق سیاسی که به منزله ادای تعهد خانوادگی به همسر سیاستمدار باید دانست.

نقش زنان در اعتراض‌های مصر

این‌ که زنان نقشی کلیدی در انقلاب ۲۰۱۱ مصر ایفا کردند، واقعیتی تاریخی است. تعداد قابل توجهی از زنان مصری دارای تحصیلات عالی هستند تا جایی که می‌توان گفت به طور کلی سطح آگاهی‌های سیاسی زنان این کشور نسبت به کشورهای منطقه خاورمیانه در جایگاه بهتری قرار دارد.

 زنان مصری با الهام   از قیامی که موجب سرنگونی "زین العابدین بن علی" در تونس شد، در میدان تحریر قاهره تبدیل به توده آتشین شدند. زنان مصری، چه آنانی که تی شرت و شلوار می‌پوشند و چه آنها  که چادر بر سر دارند، نقش سرنوشت سازی در جنبشهای اعتراضی ایفا کردند. این زنان بودند که در اوج جنبش در میدان تحریر شاهد آزار و اذیت جنسی توسط بعضی مردان‌ هم  بودند. اما باز از پا ننشستند. از این رو می توان گفت این روز‌ها مصر در حال تجربه تغییر بنیادین است و هیچ چیز مثل رشد مادی و واقعی جنبش انقلابی این شرایط را دست خوش دگرگونی نمی‌کند.

"ندیم حوری" پژوهش گر سازمان دیده‌بان حقوق بشر می‌گوید: "زنان در قیام‌ها و انقلابهای این منطقه نقش اساسی ایفا می‌کنند و جنبه کلیدی ماجرا حضور فیزیکی انها در خیابان هاست و این که تعداد خود را  را به رخ می کشند."

"ماری فردریکسن" تحلیل گر دانمارکی، نیز در مقاله ‌ای می‌‌نویسد: "در نخستین اعتراضات در مصر، زنان تنها شامل حدود ۱۰ درصد از معترضان می‌شدند، اما در میدان تحریر در روزهای پیش از سقوط مبارک، ۴۰ تا ۵۰ درصد از معترضان را زنان تشکیل می‌دادند. زنان، با حجاب و بی‌ حجاب، در دفاع از میدان مشارکت کردند، سنگر بستند، بحث کردند، شعار دادند و به همراه مردان جان‌ شان را به خطر انداختند.

پیوستن نجلا به اعتراض‌ها

اکنون همسر محمد مرسی به همراه "جیهان سما‌ها" همسر "هشام قندیل" نخست وزیر سابق مصر، به تظاهرات خیابانی گروه "زنان مخالف کودتا" پیوسته است. اما همزمان با انتشار تصاویر این حضور در شبکه‌های اجتماعی، دادستانی مصر از تعقیب کیفری احتمالی همسران مرسی و قندیل و دیگر زنان عضو این گروه به دلیل اقدامات تحریک آمیز خبر داد.

اما گویی نجلا نیز مانند دیگر زنان مصری، اکنون خواهان حضور پررنگ‌تر در عرصه سیاسی مصر است. هرچند که بسیاری از زنان و فعالان مدنی، ظاهر او را با "سوزان" همسر حسنی مبارک مقایسه می‌کنند و می‌گویند "سوزان روشی غربی داشت اما نجلا پوشیه می‌زند و حاضر به مصاحبه سیاسی نیست" و این نماد تغییر در مصر است؛ تغییری که برخی در مصر از آن استقبال نمی‌کنند، حتی اگر زنان هدایتش را در دست بگیرند. جنبش زنان بیم آن را دارد که گروه‌های اسلام‌گرا و سلفی، نه تنها وضعیت زنان را بهبود نبخشند بلکه دستاوردهای انقلاب ۱۹۵۲ را از آنان، پس بگیرد.

منابع: روزنامه نیویورک تایمز، الجزیره، دیلی بیست و دویچه وله