"غلامرضا آفازاده" معاون رييس جمهور و رييس سازمان انرژي اتمي ايران پيشازظهر دوشنبه در پنجاهمين نشست سالانه آژانس بينالمللي انرژي اتمي در محل "آستريا سنتر وين" سخنراني كرد.
موضوع اصلي مورد بحث در اين كنفرانس كه بامداد امروز باحضور كارشناسان و هياتهاي عاليرتبه امور هستهاي از ۱۴۰كشور جهان آغازشد، بويژه تضمين سوختن هستهاي و كاهش خطرات اشاعه (تسليحات ) هستهاي است.
به گزارش ايرنا متن كامل سخنراني كامل آقازاده در زير ميآيد:
جناب آقاي رئيس، عالي جنابان
ميل دارم تبريكات خود را به جنابعالي و ساير اعضاي دبيرخانه به مناسبت انتخاب شما جهت هدايت مباحث مهم پنجاهمين اجلاس عمومي آژانس ظرف چند روز آتي تقديم دارم.
موضوع اصلي اين اجلاس بهرهوري از انرژي هستهاي در قرن ۲۱و به دنبال آن تامين و تضمين سوخت هستهاي است. اين موضوع طي سه دهه گذشته به تناوب بحث و بررسي شده است. ولي هيچگاه به نتيجهگيري روشن و موثري منجر نشد، اين بار به ظاهر پيشرفتهايي انجام شده است، ولي هنوز نميتوان به نتيجه نهايي اميدوار بود چرا كه هنوز بسياري از اعضا به اين موضوع با ترديد مينگرند. هنوز نيات و اهداف كشورهايي كه بانيان اصلي بحثاند، مبهم و سووال برانگيز است. هنوز اطمينان و اعتماد نسبت به آنچه در پيش رو و آنچه در پس پرده است، غايب است.
چرا چنين است؟ مشكل كجاست؟
آقاي رئيس، نمايندگان محترم،
فكر ميكنم پاسخ را بايد در رفتار و رويكرد برخي كشورهاي صاحب توانايي هستهاي در قبال حقوق و اختيارات اعضا جستجو كرد.
در سال ۱۹۹۵كشورهاي صاحب تسليحات و توان هستهاي با وعدهها و تعهداتي كه به ظاهر پذيرفتهاند، اعضاي معاهده NPTرا به تمديد دايم معاهده اغوا كردند. ما و اغلب كشورهاي در حال توسعه نسبت به حسن نيت اين كشورها بدبين بوديم، چرا كه سابقه بيست و پنج ساله معاهده مملو از قصورات آنها نسبت به تعهداتشان بود. به همين دليل نيز تمديد دايم از جانب اغلب اعضا بطور مشروط پذيرفته شد و اين شروط در اظهارات و اعلام تحفظ رسمي آنها در زمان تصويب قطعنامه تمديد ظاهر گرديد.
با كمال تاسف زمان زيادي طول نكشيد كه مشخص شد بدبيني اعضابهجا بوده است. تعهدات خلع سلاحي يكي پس از ديگري شكسته شد و در برخي موارد روند معكوس پيدا كرد. جهان شمولي با پذيرش تلويحي كشورهاي جديد تسليحاتي معنا و مفهوم خود را ازدست داد. تسليحات هستهاي اسراييل همچنان در ابهام ماند و هيچ ارادهاي براي حذف اين تسليحات خطرناك صورت نگرفت. تجهيزات، امكانات و مواد هستهاي كماكان، و بيش از گذشته، براي كشورهايي كه خارج از معاهده ماندند، تامين شد و همكاريها گسترش و رسميت يافت.
در عوض اكثريت قريب به اتفاق اعضا همچنان از امكانات صلح آميز بيبهره و محروم ماندند و محدوديتها نه تنها كم نشد، بلكه افزايش يافت. عجيب نيست كه ده سال پس از تمديد دايم، كنفرانس بازنگري معاهده ، به طور كامل شكست خورد. شكستي كه مسووليت آن تماما و كاملا متوجه معدودي كشورهاي صاحب توان و تسليحات هستهاي و سياستهاي آنان است.
در اين ميان، آنچه پيش و بيش از همه مايه نگراني است، اقدامات و تلاشهاي پنهان و آشكاري است كه به هدف محروم كردن كشورها از توان توليد سوخت صورت ميگيرد. ظاهر امر فريبنده است. ميگويند قابليت توليد سوخت مترادف با قابليت انحراف از اهداف صلحآميز است. لذا بايد به جز چند كشور معدود، از جمله صاحبان سلاح هستهاي، شامل آنانكه معاهده را نفي كردهاند، بقيه كشورها بايد محروميت و ممنوعيت را بپذيرند. اينان مصمماند معاهدهاي را كه بر سه ركن خلع سلاح، فعاليت صلحآميز و عدم اشاعه است، تنها بر يك ستون قطور و مرتفع استوار كنند و دو ركن ديگر را حذف نمايند. غافل از اينكه اين رويكرد تنها به تزلزل و شكنندگي معاهده منجر خواهد شد.
آقاي رييس، نمايندگان محترم،
امروز غالب تحليگران اقتصادي براينكه انرژي هستهاي بخش عمدهاي از سبد انرژي جهاني را در دهههاي آتي تشكيل خواهد داد، اتفاق نظر دارند.
كنفرانس سال گذشته پاريس نيز اين پيش بيني را قويا تاكيد نمود. براين اساس دستيابي كشورهاي در حال توسعه به قابليت توليد اين انرژي براي همه آنها يك امر حياتي است. مهم اين نيست كه محدوديت فروش نيروگاههاي هستهاي كاهش يافته و رفع شوند. آنچه مهم و استراتژيك است و موجب وابستگي خواهد شد، سوخت و توان توليد و عرضه آن است. بههمين دليل كشورهاي پيشرفته صنعتي، به جز آنها كه بدليل سياستهاي محيط زيستي مشكل دارند، با جديت مصمم به پيشبرد برنامههاي توليد سوخت هستهاي و غنيسازي هستند..... و دولتها عليرغم غير اقتصادي بودن برنامه و زيان ده بودن شركتهايشان، با سرمايهگذاري و سوبسيد اصرار دارند به توليد سوخت ادامه دهند. آنها يا سلاح دارند، يا تحت چتر امنيتي سلاح هستهاي هستند، يا عضو پيمان ناتو هستند كه استفاده از سلاح هستهاي را درشرايط خاص مجازميداند... بنابراين معتقدند توليد سوخت توسط آنها خطر اشاعه ايجاد نميكند!! بهعبارت ديگر چون توانايي توليد سلاح هستهاي دارند، توانايي توليد سوخت بايد براي آنها مجاز باشد.
با همين استدلال مطمئن باشيد كشورهاي صاحبسلاح را كه معاهده را نفيكردهاند، نيز مجاز به توليد سوخت ميدانند. اما ميگويند ما و شما، كشورهاي در حال توسعه، كه معاهده را پذيرفته و سلاح هستهاي را رد كردهايم، نبايد وارد وادي توليد سوخت بشويم، چون ممكن است به انحراف و اشاعه بيانجامد.
عجب منطقي...
واقعيتي كه ما و شما، كشورهاي در حال توسعه، نبايد فراموش كنيم،اين است. كشورهاي پيشرفته هستهاي به دنبال ايجاد يك انحصار در اين كالاي استراتژيك و تعيينكننده هستند... به اين انحصار نبايد تن داد. هيچ محدوديت و ممنوعيتي نسبت به حقوق غيرقابل انتزاع كشورها در پيگيري و پيشبرد فعاليتهاي صلحآميز قابل پذيرش نيست... و اين موضع قطعا منحصر به ايران نيست... پس بهتر است قبل از آنكه شكاف بين كشورهاي عضو معاهده و آژانس عميقتر شود، و مواضع طرفين سختتر و قطبيتر شوند، به اين روند بيفرجام پايان داده شود.
ايران، بهدليل مباحثي كه در سه سال گذشته در آژانس مطرح بود، جلودار اين صحنه است. اگر ايران عقب نشيني كند، اين مدل را براي همه كشورهاي در حال توسعه پياده خواهند كرد. بيهوده نيست كه از هيچ ابزاري براي ارعاب و تهديد ايران فرو گذار نميشود.
در حاليكه ما در وين مراسم پنجاهمين سالگرد آژانس را برگزارمينماييم دنيا شاهد پايان يافتن اجلاس سران ۱۱۶كشور جنبش عدمتعهد در هاواناي كوبا است. آنها نمايندگان اكثريت جامعه بينالمللي هستند. اين كشورها بطور اجماع بر حق غيرقابل سلب شدن تمامي كشورهاي برتوسعه تحقيق، توليد و كاربرد انرژي هستهاي براي مقاصد صلحآميز بدون تبعيض و در هماهنگي با تعهدات قانوني ايشان تاكيد نمودند. برهمين اساس هيچ چيزي نبايد بگونهاي تفسير شود كه محدودكننده حقوق قانوني كشورها براي توسعه انرژي هستهاي براي مقاصد صلحآميز باشد. علاوهبر اين آنها بر احترام برحق انتخاب كشورها و تصميم ايشان در عرصه تكنولوژي هستهاي و چرخه سوخت تاكيد نمودند.
من بايستي تشكر صميمانه مردم و دولت ايران را براي حمايت ارزشمند كشورهاي عدمتعهد از مواضع كشورم را تقديم دارم.
آقاي رييس، نمايندگان محترم،
تصميمي كه در شوراي حكام براي ارجاع موضوع ايران به شوراي امنيت گرفته شد، نه وجاهت حقوقي دارد و نه با رويه آژانس منطبق است. چگونه آژانس ميتواند برنامهاي را كه پس از ۳سال كندوكاو عميق و موشكافانه، هيچ مدركي نسبت به غير صلحآميزبودن آن يافت نشده، تهديد عليه صلح و امنيت بينالمللي بداند...
چگونه ميتواند برنامهاي را كه هيچ انحراف از مقاصد صلحآميز در آن اثبات نشده به شمشير شوراي امنيت بسپارد. فراتر آنكه شوراي حكام اقداماتي داوطلبانه و غيرالزامآور را به امري اجباري مبدل كرده است. بيترديد اين يك پديده و يك سابقه فجيع در روند كاري آژانس است.
ما با حقوقدانان برجسته و بنام بينالمللي در اين مورد مشورت كردهايم.
نظريه حقوقي غالب اين است كه شوراي حكام اختيار چنين قضاوت و اقدامي را نداشته و وراي اختيارات خود عمل كرده است و ايران هيچ الزام حقوقي به پذيرش چنين خواستههايي را ندارد.
وظيفه آژانس هم نظارت بر برنامههايهستهاي و هم تسهيلكننده برنامههاي هستهاي است. اين دو لازم و ملزوم يكديگرند.
اگر آژانس نتواند به تعهدات قراردادي دو جانبه خود با ايران عمل كند، و بر خلاف تعهدات قطعياش، دسترسي به امكانات صلحآميز را محدود نموده، حق غيرقابل انتزاع ايران را خدشهدار كند عملا توافقنامه پادمان را نقص نموده است. درآن صورت ايران نيز الزامي به اجراي تعهدات خود در قبال آژانس نخواهد داشت.
ترديدي نيست كه هر اقدام خصومتآميز توسط شوراي امنيت نيز به محدوديت تعامل با آژانس منجر خواهد شد. ديدگاههاي يكجانبه، سرسختانه و لجوجانه كه منزوي و محدود به يكي دو كشور است، همه را متضرر خواهد كرد و از آن، همه خسارات خواهد ديد. اما رسيدن به راه حل اصلا دشوار نيست. ما معتقديم از طريق مذاكره، براساس حسن نيت، و با نشان دادن اراده سياسي و انعطاف ميتوان به توافق رسيد.
ايران آماده مذاكره و مصالحه سياسي است. چرا كه معتقد است حل موضوع هستهاي از طريق تفاهم سياسي زمينه را براي تفاهمهاي بزرگتر و مهمتر و كاهش و رفع تنش و ايجاد ثبات در منطقه فراهم مينمايد.
به همين دليل ايران بسته پيشنهادي اروپا را، با همه كاستيها و ابهاماتي كه دارد، بعنوان يك گام بجلو پذيرفته است و پس از بررسي كارشناسانه دقيق، پاسخي جامع كه راهگشاي گفتگوها و مذاكرات طرفين براي دستيابي به يك موافقتنامه جامع باشد در ۲۲اوت ( ۳۱مرداد)، تاريخي كه از قبل اعلام كرده بود، به طرفهاي مذاكره ارائه داده است.
آقاي رييس، نمايندگان محترم،
- نيت و هدف ايران منحصرا و الزاما صلح آميز است.
- ايران به هيچ وجه قصد ندارد از تعهدات مصرح در NPTعدول نمايد.
- ايران آماده است برنامه خود را درچارچوب NPTتحت نظارات آژانس حفظ كند.
- ايران امكان بازرسيهاي آژانس را در چارچوب پادمان بهطور منظم فراهم كرده است.
- ايران براي برنامه توليد سوخت هستهي حاضر به مشاركت باهر كشوري است كه علاقمند باشد.
- ايران معتقد به همكاري منطقهاي درمورد فعاليتهاي صلحآميز هستهاي است.
- ايران با سلاح هستهاي مخالف است.
و برچيدهشدن سلاحهاي هستهاي را در منطقه و متعاقبا در جهان ميطلبد.
تفاهم يا تقابل..... سئوال اين است....
و ما تفاهم را انتخاب كردهايم.
اميدوارم بتدريج منطق بر زور فائق شود..... و مصالحه و تفاهم بر خصومت و تقابل تقدم يابد.