یادگار «شاه عباس» را بی‌خیال شده‌اند! (+عکس)

زمانی شاه عباس به خاطر علاقه‌ای که به مازندران داشت، دستور داد برای باز کردن راهی از اصفهان تا فرح‌ آباد ساری جاده‌ای ساخته ‌شود تا دسترسی‌اش به شمال کشور راحت‌تر انجام شود، هنوز هم بقایایی از آن در 10 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان گرمسار باقی مانده است.

پیش از آنکه این جاده ساخته شود، کاروانیان به هنگام گذر از این منطقه باتلاقی آسیب زیادی می‌دیدند و شکم احشام و شترهایشان در باتلاق فرو می‌رفت. به گفته یک باستان‌شناس، احداث جاده سنگفرش از شاهکارهای راهسازی بر روی بستری باتلاقی است که در 400 سال پیش همراه با تاسیسات و اقامتگاه‌های میان راهی (کاروانسرا) ساخته شد. اما حالا سایه تهدیدی که همه‌ آثار تاریخی را در برمی‌گیرد، این جاده را هم تهدید می‌کند.

به گزارش ایسنا، جاده تاریخی سنگفرش سمنان به جاذبه‌های تاریخی و طبیعی جنوب گرمسار از جمله بناهای "قصربهرام"، "کاروانسرای عین‌الرشید"، "حوض قیلوله"، "آبراه سنگی و سفالی" و "پارک ملی کویر" ختم می‌شود که در حال حاضر تنها دسترسی موجود است و ماشین‌های سنگین و اتوبوس‌های گردشگری هم از آن عبور می‌کنند و ممکن است این اتفاق بر اثر گذشت زمان باعث از بین رفتن جاده تاریخی سنگفرش شود.

اداره‌کل راه و ترابری برای ایجاد راه دسترسی به جاذبه‌های گردشگری در مجاورت این جاده تاریخی و بدون در نظر گرفتن حریم این اثر که در سال 80 ثبت ملی شده، اقدام به شن‌ریزی کرده است که این امر می‌تواند به کالبد این اثر آسیب جدی وارد کند و با گذشت زمان موجب تخریب کامل آن شود.

احمد کبیری که چهار سال مدیر پروژه پژوهش و مرمت در این منطقه بوده به ایسنا می‌گوید: طرح سترگ و ارزشمند جاده‌سازی و معماری ایران در عصر صفوی در حال حاضر بقایای جاده بالغ بر 30 کیلومتر است که در طول مسیر‌، پل‌هایی برای گذر کاروانیان از رودخانه‌های میان راهی تعبیه شده بود. سطح جاده بالغ بر چهار متر است که با سنگ و آهک محکم شده است.

این جاده از نظر جغرافیائی در جهت شمال‌شرقی به جنوب غربی و در شانه آن آب گذری برای هدایت و جلوگیری از آب گرفتگی جاده ایجاد شده، در واقع جاده سنگفرش در نزد کاروانیان به عنوان شاخص کویر شناخته می‌شده است . این جاده در زمان شاه عباس برای ارتباط اصفهان با شمال کشور ساخته شد و در نزدیکی آن هم دو پل احداث شده بود که اکنون بقایایی از آن مانده است. این راه تنها جاده سنگفرشی است که با این طول در ایران باقی مانده و مانند آن کمتر دیده شده است.

این باستان‌شناس درباره پیشینه تاریخی این جاده بیان می‌کند: "پیترو دلاواله"، گردشگر ایتالیایی از این جاده دیدن کرد و در سفرنامه خود آورده است، «پنجشنبه اول فوریه دوساعت قبل طلوع صبح از خواب برخاستیم، زیرا راهی طولانی را در ‌پیش داشتیم و برای رسیدن به مقصد بعدی می‌بایستی هشت فرسنگ راه طی می‌کردیم. راه‌پیمایی باید در جلگه انجام می‌گرفت که تا مدتی پیش عبور از آن با اشکال صورت می‌گرفته و تا شکم اسبان در گِل فرو می‌رفتند، اما اکنون مسافرت در کمال سهولت انجام می‌شود، زیرا به دستور شاه در تمام طول این لجن‌زار - که نزدیک پنج فرسنگ می‌شود - جاده‌ی سنگ فرش طویل، عریض و مستقیمی بنا کرده‌اند که واقعا جالب است.

البته این جاده به اتمام نرسیده و هنوز مشغول ساخت آن هستند و چون در بسیاری از نقاط رودخانه‌های کوچکی از وسط آن عبور می‌کند، به روی آنها پل می‌بندند و یکی از این پل‌ها دارای اتاق‌های کوچکی است تا مسافران بتوانند داخل آن استراحت کنند. پل مذکور بر روی رود نسبتا بزرگی که نام ترکی آن "آجی چای" یعنی "تلخ" نامیده می‌شود، بنا شده». این پل امروز به نام "پل سفید" شهرت دارد. در چند سال گذشته تنها چشمه "تاقباق" مانده؛ این پل توسط افراد غیر مجاز برای دستیابی به اموال فرهنگی تخریب شده است.

وی می‌افزاید: شاه عباس در فاصله‌هایی از این راه کاروانی در همجواری شکارگاه‌ها و منابع آبی اقامتگاه‌هایی برای خود و کاروانیان برپا کرد که به کاخ‌ها و کاروانسراهای میان‌راهی شهرت دارد. این منطقه در زمستان‌ باتلاقی است و ماشین‌ها مجبورند از این جاده استفاده کنند که این امر تخریب جاده را درپی داشته است.

از جمله تاسیسات و اقامتگاه‌های میان‌راهی در منطقه حفاظت شده پارک ملی کویر می‌توان به دو بنای تاریخی "قصر بهرام" و کاروانسرای عین‌الرشید اشاره کرد. این دو اثر که بر سر جاده سنگفرش قرار دارند، در سال‌های گذشته به مدت چهار سال توسط سازمان میراث فرهنگی کشور مرمت شده است. گونه‌های حیات وحش و پوشش گیاهی پارک ملی و دیگر بناهای تاریخی فرهنگی و نظام آبرسانی کویری جزء دیگر ارزش‌های پارک ملی کویر به شمار می‌رود.

کبیری اضافه می‌کند: در حال حاضر با توجه به قابلیت‌های موجود در منطقه و عدم رعایت نقطه نظرات کارشناسی با هدف ایجاد راه بخشی از طرفین جاده سنگفرش از جمله کانال هدایت آب و شانه جاده در محدوده فعالیت راه‌سازی تسطیح و شن ریزی شده است. پیش از آن حریم جاده سنگفرش ضوابط حریم از محور میانی در دوسوی جاده به‌عنوان حریم حفاظتی تعیین و ثبت شده است، به گونه‌ای که علاقمندان بتوانند حدفاصل راه ارتباطی تا بر جاده اصیل سنگفرش را پیاده طی کنند و از طبیعت و ساختار ارزشمند جاده سنگفرش و در ادامه آ ن از بناهای فرهنگی تاریخی سیا کوه بازدید کنند.

بر اساس نظریه کارشناسیِ این باستان‌شناس، تردد و پیچش خودروها و همچنین گذر از رودخانه و مسیل‌های میان راهی و تردد از سطوح جاده، موجب شده بخش‌هایی از سنگ‌ها لَق، پراکنده و جاده ناپایدار شود.

او ادامه می‌دهد: البته حدود هفت سال است که بحث جاده‌سازی در حریم جاده تاریخی سنگفرش مطرح و بخشی از آن هم صورت گرفته، اما این موضوع از طریق مسئولان استان سمنان پیگیری و متوقف شده است. ترس من این است که با ساخت راه جدید، جاده سنگفرش تاریخی کاملا تخریب و از طرفی بساط تعویض روغنی‌ها در آن جا پهن و طبیعت منطقه به خطر بیافتد.

کبیری معتقد است جاده سنگ فرش کویر نیازمند پژوهش و کاوش به منظور دستیابی به اطلاعات زیر ساختی و سازه جاده است. براساس قانون حفاظت و بهره برداری از جاذبه‌های زیست محیطی و فرهنگی تاریخی و گردشگری نیازمند حفاظت و ماندگاری بیشتر این آثار است.

بر اساس قانون، دو سازمان محیط زیست و میراث فرهنگی و مسوولان استان و شهرستان مسئولیت دارند تا از هر گونه آسیب‌های انسانی در راستای صیانت از ارزش‌های بالقوه زیست محیطی و فرهنگی تاریخی موجود در پارک ملی کویر به عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره کوشش مضاعفی به عمل آورند .