فاجعه منا؛ طعنه هایی که شایسته نیست

عصر ایران؛ مهرداد خدیر- طی 5 روزی که از فاجعه منا می‌گذرد نوع مواجهه با این حادثه تلخ که جان صدها تن از حجاج و ازجمله 169 تن از هم میهنان مان را گرفت (تا این لحظه)  اندازه ها و ابعاد مختلف داشته است.

وجه مشترک در همه مواجهه ها و تحلیل ها البته جنبه انسانی قضیه است. این که «انسان» هایی به قصد شرکت در یک آیین مذهبی به کشوری دیگر بروند و این گونه جان خود را از دست بدهند دل هر «انسان»ی را به درد می آورد؛ پس دایره بزرگ‌ترکه همه را در بر‌می‌گیرد دایره انسانی است.

مواجهه بعد سیاسی است. اختلافات ریشه دار ایران و عربستان سعودی که بعد از حمله به یمن به اوج خود رسیده موجب سوء ظن طرفین به یکدیگر شده است.

در این حادثه هم جمهوری اسلامی ایران، حکومت عربستان را مقصر می داند و از سعودی ها می خواهد دست‌کم به قصور و کوتاهی خود اذعان کنند. وزیر خارجه عربستان در مقابل گفته است موضوع  نباید سیاسی شود و باید تنها در حد یک حادثه مورد تحلیل قرار گیرد و از ایران خواسته خویشتن‌داری کند تا نتایج تحقیقات روشن شود. مفقود شدن سفیر پیشین ایران در لبنان نیز به این تنش‌ها دامن زده است. در نگاه سیاسی در اتفاقی که رخ داده احتمال وقوع دست‌هایی به عمد وجود دارد.

دایره بعدی ایدئولوژیک است. در این نگاه انگار وهابی‌ها درصدد انتقام از شیعیان بوده‌اند و فرصت را مغتنم شمرده اند. حتی ‌شنیده شده برخی درصددند در عید غدیر – پایان این هفته - وجه درون‌دینی را پررنگ‌تر کنند. حال آن که هم در میان ایرانیان قربانی غیر شیعه هم بوده و هم غالب قربانیان غیر ایرانی غیر شیعه بوده اند و اساسا این بحث می تواند انحرافی باشد چرا که در پیام و سخنان رهبری نیز چنین تفکیکی مطلقا وجود ندارد و نسبت به کل قربانیان ابراز همدردی می‌کنند و تنها بر بی کفایتی سعودی‌ها و مسوولیت آنها تاکید می‌شود و هرگز موضوع شیعه و سنی یا شیعه – وهابی مطرح نمی‌شود.
 
مواجهه بعد و بیرون از سه دایره انسانی، سیاسی و مذهبی اما در فضای مجازی دیده می‌شود. آنجا که شماری از کاربران این پرسش را به میان آورده‌اند که اساسا چرا کسانی به حج می‌روند و انگار مسلمانانی که برای ادای یکی از مشهورترین فریضه ها رهسپار مکه و مدینه می‌شوند خطا کرده‌اند یا کاری تازه است و مسبوق به سابقه نبوده است!

 برخی البته نه اصل فریضه حج که حج های مکرر را زیر سوال برده و بعضی هم استفاده از امکانات دولتی و عمومی در سفر به حج را محل مناقشه دانسته‌اند. حال آن که هریک از این موارد هم که مطرح باشد باز از ضرورت انسانی ابراز تاسف نسبت به قربانی شدن حجاج خصوصا هموطنانی - که می توانست یکی از عزیزان و بستگان خود ما باشد و چه بسا در میان خوانندگان و کاربران نیز یافت شود- نمی‌کاهد.

حتی اگر به سفرهای مکرر با بودجه دولتی اعتراض داشته باشیم که به لحاظ شرعی هم چون از محل بیت المال است قابل بحث است اولا جای طرح آن در متن این واقعه نیست ثانیا هر قدر هم این کار را نپسندیم کیفر آن هرگز این اتفاق نیست و ثالثا شامل همه نمی شود. این اصل بدیهی را ما در مراسم خانوادگی هم رعایت می‌کنیم و پای بحث های اختلافی را به آیین های سوگواری باز نمی‌کنیم.

اگر تحلیل سیاسی را نمی‌پذیریم و قبول نداریم که تعمد یا حتی بی کفایتی در کار بوده و مانند سعودی‌ها به قضا و قدر نسبت می‌دهیم و اگر نگاه مذهبی و ایدیولوژیک هم نداریم وجه انسانی قضیه را اما نمی توان انکار کرد.

رییس سازمان حج در مصاحبه روز یکشنبه گفت به چادری سر زده و 25 نفر را دیده که همسران خود را از دست داده اند. با توجه به این که خانم‌های ایرانی و غالبا شیعه زودتر به جمرات می روند این همسران قربانی شده در واقع شوهران آنها بوده اند. یک آن تصور کنید زن و شوهرهایی را که سال ها در نوبت اعزام بوده و رهسپار حج شده‌اند و فرزندان‌شان خانه را آذین بسته و پلاکارد زده بودند تا استقبال کنند و اکنون زنان بی‌شوهر و سوگوار به خانه بر می‌گردند در حادثه‌ای که نمی‌توان مانند بیماری به اجل یا تقدیر نسبت داد.

غرض از این نوشته بیان این نکته است که استبعادی ندارد که از اعزام های مکرر ناخرسند باشیم و در عین حال از مرگ انسان‌ها عمیقا اندوهگین شویم.

کسانی از موضع نگاه عاقل اندر سفیه در شبکه های مجازی می‌گویند این پول را صرف کمک به فقیران می‌کردند. اولا گیرم که این کار را نمی‌کنند. نمی‌توان فردی را شایسته مرگ دانست چون کار خیر انجام نداده است!

ضمن این که از کجا می‌دانند که تنها به مکه می‌روند و دست در کار خیر نیستند و آیا خود منتقدین در چنین کارهایی پیش قدم هستند یا تنها از دیگران انتظار دارند؟

مگر بر تماشاگرانی که پس از مسابقه ایران و ژاپن زیر دست و پا ماندند خرده گرفتیم که چرا رفتید که حالا برخی این گونه نمک بر زخم حادثه دیده ها می‌پاشند؟

وقتی حتی این سخن را درباره غرق شدگان فلان دریای کاملا توریستی نمی‌توان و نباید بر زبان آورد چگونه می‌توان درباره قربانیان مکه چنین گفت؟ با نگاه مذهبی که روشن است اما حتی از منظر غیر دینی هم مگر می توان چشم خود را به روی این فاجعه بست؟

در این که مراسم منا به تدبیر جداگانه نیاز دارد تردیدی نیست چون جان مردم را باید پاس داشت.
در این که بهتر است تکراری‌ها حذف شوند تا حجاج در فاصله زمانی کوتاه تر پس از ثبت نام اعزام شوند تا توان‌مند‌تر و چابک‌تر باشند نیز.‌اما اینها همه بحث هایی کاملا فرعی است.

در حوادثی از این دست اتفاقا این جنبه‌های انسانی است که باید بچربد و همه وجوه دیگر را تحت الشعاع قرار دهد.

اگر در کشتار حجاج در سال 1366 برخی می‌گفتند چرا در آنجا تظاهرات کردند یا بعضی مدعی‌اند که از تریبون گفته می شد «الی الحرم» و سعودی ها را به اشتباه انداخت یا تحریک کرد اینجا که دیگر اساسا نه برائت از مشرکینی در کار بوده نه الی الحرمی گفته شده. داشتند راه می رفتند که با درهای بسته رو به رو شدند و بقیه ماجرا. دقیقا در همان مسیرهای تعیین شده و در چارچوب مراسم و مناسک.

هر قدر هم بتوان  درباره وجوه دیگراختلاف داشت اما صحنه پُشته هایی که از کُشته ها ساخته شده غیر قابل اغماض است. در اینجا تنها باید ابراز همدردی کرد و از زبان مصیبت دیدگان خطاب به برخی طعنه زنان، می توان گفت: «تو که نوشم نیی، نیشم چرایی؟»