توقف خصومت ها، فرصتی برای تغییر وضعیت در سوریه

عصرایران؛ هادی اهوازیان - خیزش های مردمی کشورهای واقع در شمال آفریقا و خاورمیانه موسوم به بهار عربی تاکنون بسته به نحوه اثرگذاری عوامل بیرونی (نرم – سخت)، نتایج مختلفی دربرداشته اند. نقش و جایگاه کشور متاثر از خیزش های مردمی در نظام بین الملل و اهمیت آن در راهبرد امنیتی کشورهای خارجی از عوامل تاثیرگذار بر تحولات داخلی مناطق مذکور می باشند.

روند بهار عربی در کشور تونس و بعد از آن مصر از کمترین تاثیرپذیری از عوامل بیرونی برخوردار بوده اند اما در سایر کشورها نظیر لیبی و یمن  عوامل بیرونی بواسطه نبود درایت داخلی در مدیریت بحران، باعث ایجاد تغییرات اساسی در ماهیت خیزش ها شدند.

در سوریه مداخله عوامل بیرونی ابتدا بصورت غیرمستقیم توسط برخی کشورهای همسایه در تسهیل ورود گروه های اسلامگرای رادیکال آغاز شد. سپس تحولات این کشور بصورت مستقیم عرصه تشکیل ائتلاف های متقابلی شد که در ظاهر با هدف مبارزه با تروریسم و افراطی گری تشکیل شدند، اما در عمل مقابله با ائتلاف های پیشین و جلوگیری از پیشروی رقیب در زمره اهداف اصلی آنها قرار گرفت.

شاید توصیف جورج کلونی، بازیگر مشهور آمریکایی درخصوص وضعیت سیاسی خاورمیانه نزدیکترین تعبیر به آن چیزی است که جامعه بشری امروز در خاورمیانه و بالاخص سوریه شاهد آن است. به نظر این ستاره هالیودی "سه گروه در خاورمیانه درحال جنگند، یک گروه علیه ما می جنگند، یک گروه در کنار ما می جنگند و گروه سوم نیز با این دو گروه می جنگند."

با توجه به این تعبیر نزدیک به واقع، بحران سوریه، جنگی است جهانی که در محدوده جغرافیایی کوچکی درجریان است، اما شعاع اثر آن علاوه بر نظام بین الملل، سایر ابعاد زندگی جامعه بشری در آنسوی جهان یعنی قاره اروپا را نیز متاثر ساخته است.

موقعیت ژئوپلتیک سوریه از چنان اهمیتی برخوردار است که تقریبا اغلب کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای در تحولات داخلی آن تاثیر گذار شده اند. کثرت بازیگران خارجی و اهداف متقابلی که هر یک در آن دنبال   می کنند تاثیرات عمیقی بر روابط کشورها با یکدیگر و ائتلاف های منطقه ای قبل و پس از تشکیل بحران برجای گذاشته اند.

دراین میان راهبرد نظامی روسیه را می توان نقطه عطفی در تاریخ تحولات منطقه و سوریه دانست.

از آنجا که در این یادداشت مجالی برای پرداختن درباره آن نیست، تنها به این موارد اکتفا می شود که روابط دو کشور ترکیه و روسیه در دوران ریاست اردوغان و پوتین در بهترین دوران تاریخی دو کشور قرار داشت، اما بعد از راهبرد نظامی روسیه، نگرانی ها از درگیری مستقیم دو کشور برسر ماجرای سوریه به شدت افزایش یافته است. و دیگر اینکه زمزمه های حضور زمینی ترکیه و عربستان در سوریه که بعد از راهبرد نظامی روسیه مطرح شده، احتمال رویارویی بازیگران منطقه ای را از حالت نیابتی به صورت مستقیم افزایش داده است.

بواسطه وضعیت بسیار پیچیده بحران در سوریه و علیرغم سپری شدن زمان نسبتا طولانی از آغاز آن، تاکنون یافتن نقطه تعادلی که تامین کننده نظرات همه بازیگران باشد، غیرممکن بوده است.

 با توجه به اصرار و پافشاری کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای در دستیابی به اهداف خود در سوریه که در واقع نقش حیاتی و راهبردی برای آنها ایفا می کند، نتایج اجلاس های بین المللی و واقعیت های میدان نبرد جز تحمیل زیان به طرف مقابل به شیوه آوارگی، کشتار و ایجاد سرزمین سوخته برای سوری ها  و وضعیت باخت – باخت برای عوامل خارجی نتیجه ای در برنداشته است.

با وجود این وضعیت، طولانی شدن جنگ و وضعیت اسفناکی که مردم سوریه تقریبا در 5 سال گذشته با آن روبرو بوده اند، سرانجام روزنه ای در اجلاس امنیتی مونیخ ایجاد و مقرر شد تا پس از برقراری آتش بس یا ترک خصومت، کلیه گروه های متنازع در سوریه به جز داعش و النصره و دیگر گروه های تروریستی معرفی شده توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد، دست از خصومت بردارند.

 بر اساس این توافق که به قول جاش ارنست، سخنگوی کاخ سفید، سخت اجرایی خواهد شد، جامعه بین الملل درتلاش است تا امکان ارسال کمک های انسان دوستانه و حیاتی برای مردمی که چند سالی است علاوه بر تحمل آتش باران سنگین مخاصمان و رقبا، تحت شدید ترین محاصره غذایی، دارویی و امکانات اولیه زندگی قرار داشتند، فراهم شود.

با توجه به تسلط ۲ گروه تروریستی داعش و جبهه النصره بر بیش از نیمی از سوریه، آتش بس تقریبا 10 درصد از اراضی سوری را شامل می شود. و این موضوع به همراه اختلاف بر سر حضور و فعالیت گروه های معارض در نزدیکی گروه های  تروریستی، باعث شده تا ایالات متحده همواره با دیده شک به عملیاتی شدن آن بنگرد.
 

در کنار موارد فوق، تعدد بازیگران خارجی و داخلی و هزینه های سنگینی که هریک برای حذف طرف مقابل پرداخته اند، چشم انداز توقف میان مدت خصومت ها را نیز نوید نمی دهد. همانگونه که ترکیه خود را مقید به رعایت آن نمی داند و به همراه عربستان درحال تشکیل ائتلاف نظامی جدید می باشد.

همآنگونه که گروه های معارض سوری بازه زمانی دو هفته ای برای آتش بس و به تعبیر دقیق تر توقف خصومت ها معین کرده اند، لذا دقیقا روشن نیست که آتش بس چقدر دوام داشته باشد. و یا این که به راه حلی ابتدایی برای آغاز مذاکرات منجر شود.

 باوجود همه بدبینی ها به توافق، برخی تحلیل گران نظیر قادر ییلدیریم، کارشناس موسسه بیکر در دانشگاه رایس، بسیار به آن خوشبین بوده و از توافق به" تحول مهم میان دو بازیگر اصلی سوریه" یاد می کند که به نظر می رسد تا حد زیادی اغراق آمیز باشد. با این حال با توجه به پیچیدگی بحران سوریه، بی شک توقف خصومت ها، فرصتی برای تغییر وضعیت موجود سوریه و خارج شدن از بازی با حاصل جمع صفر می باشد.