شغل سوم؛ اقتصاد غیر‌پولی در عصر موج سوم

عصر ایران- مرگ «الوین تافلر» نویسنده سرشناس کتاب «موج سوم» که در ایران هم به لطف ترجمه خانم دکتر شهین دخت خوارزمی کاملا شناخته شده است بار دیگر رسانه ها و محافل علمی جهان را به بحث درباره عصر فراصنعتی و یادآوری مباحث این کتاب و مهم تر از همه موضوع «آینده پژوهی» علاقه مند ساخته است.

هر چند بسیاری از مباحثی که او به عنوان «آینده» پیش بینی کرده بود اکنون تحقق یافته و دیگر « آینده» به حساب نمی آید اما آینده ای که الوین تافلر از آن سخن گفته بود هنوز به طور کامل از راه نرسیده هر چند نشانه هایی از آن را پیش رو می بینیم.

تافلر در موج سوم تاریخ بشر را با سه موج توصیف می کند که هر یک مرحله قبلی را پشت سر می گذارد. البته موج اول از نقطه صفر شروع نمی شود بلکه انقلاب کشاورزی است که به دوران شکار و تأمین غذا با شکار پایان می دهد و تافلر از آن به عنوان موج اول یاد می کند.

موج دوم همان انقلاب صنعتی است که بشر با استفاده از انواع «ماشین» ها زندگی تازه ای را شروع کرد. 

اما آن موج سوم که الوین تافلر از ان سخن می گوید عصر فراصنعتی است که از نیمه دوم قرن بیستم آغاز می شود و از نیمه دوم همین نیمه یعنی از 1975 به بعد و خضوصا از 1980 شتاب می گیرد کما این که در 36 سال گذشته انقلاب دیجیتیال به اندازه همه تحولات تاریخ زیست انسانی تغییر ایجاد کرده است.

 هر چند به بهانه درگذشت «الوین تافلر» می توان و شایسته است که از «موج سوم» و «آینده پژوهی» گفته شود اما به خاطر بحث های اقتصادی در جامعه جا دارد به یکی از مشهورترین اصطلاحاتی که او به کار می برد و پیش بینی می کرد اشاره شود.

تافلر 10 سال قبل در گفت و گویی از «اقتصاد غیر پولی» گفته بود. این گفت وگو 10 سال پیش در تارنمای «دیجیتال پی ان کیو» منتشر شد و ترجمه آن در «همشهری» نیز انعکاس یافت:  
               
-«وقتي شغلي داريم و كار مي كنيم، وقتي مي خريم و مي فروشيم، وقتي سرمايه گذاري مي كنيم، وقتي از كارت اعتباري استفاده مي كنيم، در چارچوب اقتصاد پولي كار مي كنيم.

اما اين پايان فهرست كارهايي كه انجام مي دهيم، نيست، بچه بزرگ مي كنيم، از سالمندان نگهداري مي كنيم، شير آب خراب را تعمير مي كنيم،در نقاشي اتاق به دوستمان كمك مي كنيم، آشپزي مي كنيم، خانه مان را تميز مي كنيم، گل كاري مي كنيم و گاه به افرادي پول مي دهيم تا كاري برايمان انجام دهند. در اين حالت در اقتصادي پولي هستيم و فعاليت هايي از اين دست به اعتقاد اقتصاددانان در توليد ناخالص داخلي ايجاد ارزش مي كند. اما اگر بخواهيم خودمان اين كارها را انجام دهيم، يا اگر بي پولي ناچارمان كند اين كارها را بكنيم، كوشش ما به توليد ناخالص داخلي نخواهد افزود و ارزشي به اقتصاد پولي اضافه نخواهد كرد».

-«اقتصاد غيرپولي به همان اندازه اقتصاد پولي ارزش ايجاد مي كند. به نرم افزار منبع باز لينوكس و تأثير عظيم آن در سراسر جهان فكر كنيد. لانيس توروالدز اولين شخصي بود كه بدون دريافت پولي در اوقات فراغت اين محصول را توليد كرد و پس از آن تعداد زيادي از برنامه نويسان جذب آن شدند و به گسترش و اصلاح آن پرداختند، بدون آنكه پولي دريافت كنند. اين كار سبب شد بقيه تشويق شوند وقت خود را صرف توليد نرم افزارهاي ديگر كنند. اين فعاليت توليدي - مصرفي در اقتصاد غيرپولي روش توليد محصولات نرم افزاري را در اقتصاد پولي متحول كرده است».

-« فناوري هاي جديد فعاليت ها را از اقتصاد پولي به اقتصاد غيرپولي انتقال مي دهند. تعداد زيادي از شركت ها كارهايي را كه سابق براي كارمندانشان انجام مي دادند، از مشتريان خود مي خواهند. استفاده از دستگاه هاي خودپرداز بانكي با تمام قابليت هاي آن باعث مي شود تا تعدادي از كارمندان بانك بيكار شوند. اين فعاليت توليدي - مصرفي است. قبلاً نگاتيو عكس ها را به عكاسي ها مي داديم تا ظاهر كنند. امروزه اين كار را به راحتي در خانه انجام مي دهيم. خودمان ميزان قند بدنمان را اندازه مي گيريم. خودمان فيلم و موسيقي ديجيتال توليد مي كنيم».

-« در آينده شاهد انفجار كارهاي بي مزد خواهيم بود. به زودي بيش از يك ميليارد نفر بالاي ۶۰ سال خواهند داشت. آنان كارهايي را كه پزشكان برايشان انجام مي دادند، خودشان انجام خواهند داد، مانند آزمايش ادرار و تشخيص بيماري ها. به اين ترتيب ما در اقتصاد پولي فناوري مي خريم و در اقتصاد غيرپولي به كار مي بريم. اين كار باعث ايجاد ارزش جديد در اقتصاد پولي مي شود. به زودي توليد كامپيوتري يك كارخانه در هر خانه تاسيس خواهد كرد».
 
- « من این بيروني شدن كار را "شغل سوم" مي خوانم. شغل اول آني است كه براي انجام آن از خانه بيرون مي رويد و هر ماه حقوق مي گيريد. شغل دوم مراقبت از خودتان، بچه ها، والدين يا خانه است. شغل سوم كاري است كه توليدكننده به مصرف كننده واگذار مي كند».

-«چند سال پيش اگر مي خواستم ببينم محموله اي كه به DHL يا fedex داده بودم، در چه مرحله اي است، به كارمندي در فرانكفورت يا توكيو يا ممفيس زنگ مي زدم. امروز من كارمند خودم هستم پاي ميز كامپيوترم مي نشينم، شماره رديابي را وارد مي كنم و خودم بسته را رديابي مي كنم. كاري را مي كنم كه كارمند انجام مي داد و در قبال آن حقوق مي گرفت.»

- «وقتي از دستگاه خودپرداز استفاده مي كنيم، همين اتفاق مي افتد. اين كاري است كه كارمند بانك انجام مي داد.بنابراين در اين اقتصاد، شغل سوم، كاري است كه براي اين شركت ها مي كنيم، اما در قبال آن حقوق نمي گيريم. روشن است كه اين امر به فشار روحي روزانه ما مي افزايد و يك دليل آن است كه چرا هميشه به نظر مي رسد اوقات فراغت ما دائماً كمتر مي شود».