دفاع رفسنجانی از طرح نقدي كردن يارانه ها

گرچه این طرح اثرات تورمی خیلی زیادی دارد و منجر به افزایش واردات می‏شود، اما با توجه به مشکلاتی که یارانه‏ها برای اقتصاد کشور به وجود آورده است، اجرای آن ضروری است، حتی اگر انتخاباتی باشد.
            
به گزارش باشگاه خبرنگاران يك هفته نامه دوم خردادي شهروند در شماره این هفته خود از زبان آقای مهدی هاشمی رفسنجانی به دفاع از نقدی کردن یارانه‏ها پرداخته و آن را همسو با سیاست‏های آیت‏الله هاشمی رفسنجانی دانسته است. كه متن كامل آن در پي مي آيد:
 
بهترین زمان برای بررسی هر پدیده ای زبان آمار است. زبانی که واضح است و صریح. بنابراین برای بررسی طرح جناب آقای احمدی نژاد درباره هدفمند کردن یارانه ها باید بدانیم:

اول: مصرف نهایی انرژی کشور در سال 1375 معادل 610 میلیون بشکه بود. این رقم در سال 1385 به 1034 میلیون بشکه رسیده است. پیش بینی می شود مصرف نهایی انرژی کل کشور در سال جاری به رقمی معادل 1200 میلیون بشکه برسد. به این ترتیب مصرف انرژی کشور به طور متوسط، سالانه 6 درصد رشد دارد. اگر بخواهیم این آمار را به طور سرانه عرضه کنیم خواهیم دید که مصرف سرانه انرژی کشور از 10 بشکه در سال 75 به 14.7 بشکه در سال 85 رسیده است و با پیش بینی صورت گرفته به حدود 16 بشکه در سال 87 خواهد رسید. به عبارت دیگر مصرف سرانه انرژی کل کشور رشدی معادل 3.7 درصد داشته است. (1.8 درصد رشد جمعیت لحاظ شده است.)

دوم: ارزش انرژی مصرف شده در کشور در سال 1375، 22 میلیارد دلار بوده است، ده سال بعد یعنی در سال 1385، ارزش انرژی مصرف شده در کشور به 44 میلیارد دلار رسیده است و پیش بینی می شود این رقم برای سال 87، با رشدی جهشی در ارزش انرژی مصرف شده در کل کشور که از سال 85 تا سال جاری رخ داده است بیشتر ناشی از افزایش یکباره و شدید قیمت نفت بوده است.

سوم: یارانه ای که دولت برای انرژی مصرفی در کل کشور در سال 1375 به مردم داده معادل 18 میلیارد دلار بوده است. یعنی دولت در این سال حدود 82 درصد قیمت انرژی مصرفی را یارانه داده است. 10 سال بعد، یعنی در سال 1385، دولت 37.5 میلیارد دلار یارانه انرژی پرداخت کرده است. به عبارت ساده تر معادل 86 درصد قیمت انرژی را در قالب یارانه به مردم پرداخت کرده است. پیش بینی هم می شود یارانه انرژی در سال 87 به حدود 90 میلیارد دلار برسد. یعنی در سال جاری دولت معادل 92 درصد ارزش انرژی را به صورت یارانه پرداخت خواهد کرد.

چهارم: ما با نگاهی ساده به آمار فوق می بینیم که مردم در سال 75، 18درصد قیمت انرژی را پرداخت کرده اند در حالی که در سال جاری، تنها حدود 8 درصد ارزش انرژی پرداخت خواهند کرد که دلیل مهم آن ثابت ماندن قیمت انرژی در سال های اخیر بوده است. نتیجه ساده اما مهم این بحث آن است که دوازده سال اخیر سوبسیدها به جای کاهش، مدام افزایش یافته است؛ یارانه هایی که مشکل اقتصاد را هر روز پیچیده تر کرده است.
 
پنجم: سهم هر ایرانی بطور متوسط 1300 دلار یارانه است که این یارانه های عادلانه تقسیم نشده است و به همین دلیل امروزه نسبت توزیع فقیر (دهک پایین) به غنی (دهک بالا) 35 برابر است. به عبارت ساده تر طبقه کم بضاعت جامعه 200 دلار یارانه می گیرد اما طبقه غنی 7 هزار دلار و این عین بی عدالتی است.

سابقه تاریخی طرح هدفمند کردن یارانه ها

برای توضیح باید کمی به عقب برگردیم و مشکلات عمده اقتصاد کشور و تاریخچه آن را بررسی کنیم. اقتصاد ایران پس از جنگ تحمیلی در بخش یارانه ها، دو مشکل عمده داشت: یکی یارانه ای که برای ارز پرداخت می شد و دیگری یارانه انرژی. در آن مقطع دلار 140 تومانی با حدود 5 درصد قیمت واقعی اش به قیمت 7 تومان به مدرم واگذار می شد. آیت الله هاشمی رفسنجانی، رییس جمهور وقت در سال‏های 70 و 71 ، با واقعی کردن قیمت ارز، رانتی را که در یارانه ارز وجود داشت قطع کردند. معنی این حرف آن است که اگر در آن سالها، حدود 14 میلیارد دلار ارزش ارزی بود که در کشور وجود داشت که تنها حدود 2 میلیارد دلار از آن را دولت دریافت می کرد با این اقدام، 12 میلیارد دلار یارانه از میاند بداشته شد و به خزانه دولت بازگشت. این کار هم در دو مرحله انجام گرفت، ابتدا، دلار هفت تومانی 60 تومان به مردم عرضه شد و در مرحله دوم آن را به نرخ 140 تومان عرضه کرد. بعد از آن هم قیمت ارز به مرور رشد کرد تا به نرخ امروز رسید. مشکل دوم یارانه انرژی بود. ایشان برای اینکه یارانه ها به دست صاحبانش برسد بحث هدفمند کردن یارانه ها را در سال 1373 مطرح کردند. در آن زمان، مجلس فوراً یک طرح سه فوریتی را به تصویب رساند تا آقای هاشمی نتواند لایحه هدفمند کردن یارانه های را به مجلس ببرد.

مجلس پنجم نگذاشت

اگر یارانه حدود 98 میلیارد دلاری انرژی در سال جاری را به جمعیت 70 میلیون نفری کشور تقسیم کنیم هر ایرانی حدود 1300 دلار یارانه می گیرد. این پول به کسی که به واسطه نداشتن اتومبیل از بنزین استفاده نمی کند تعلق نمی گیرد و به جای آن کسی که دو یا سه ماشین دارد، دو ، سه برابر این پول را دریافت می کند این بی عدالتی است. یا به طور مثال یک فرد روستایی 100 دلار از دولت یارانه می گیرید در صورتی که یک فرد شهری ممکن است 200 دلار یارانه بگیرد. این بحث از همان سال های دهه هفتاد به طور جدی مطرح بود. به این معنی که نباید یارانه فقط به کسانی پرداخت شود که به آن نیاز دارند. یعنی یارانه هدفمند. حذف یارانه ارز هم با این دیدگاه صورت گرفت. تورم 45 درصدی که در آن سال ها اتفاق افتاد به دلیل افزایش نرخ ارز رشد کرد و نتیجتاً تورم ایجاد شد. اما به هر حال این جراحی لازم بود. جراحی دیگر اقتصادی عادلانه کردن پرداخت یارانه انرژی بود. اما از 15 سال پیش که برای نخستین بار، طرح هدفمند کردن یارانه ها به قصد رساندن یارانه به دست قشرهای هدف، مطرح شد هر بار عده ای به بهانه اجرای آن مخالفت کرده اند، مجلس پنجم معتقد بود که دولت نه تنها به مردم یارانه نمی دهد بلکه از مردم یارانه می گیرد! چون ارزش نفت را صفر حساب می کردند. این مباحث حتی تا سال 84 هم در مجلس ادامه داشت.

دو روایت درباره خاتمی

اگر در بیست سال گذشته به طور متوسط سالی 15 میلیارد دلار یارانه انرژی به کشور تزریق شده باشد در این بیست سال حدود 300 تا 400 میلیارد دلار انرژی داده شده است که طبقه کم درآمد کمتر از آن بهره مند شده و طبقه پردرآمد بیشتر از آن استفاده کرده اند. بنابراین حذف این یارانه ها بی هدف و برقراری عدالت از طریق هدفمند کردن یارانه از دوره ریاست جمهوری آقای هاشمی مطرح شد که به دلیل مخالفت مجلس انجام نشد. در دوره جناب آقای خاتمی هم  بحث مطرح شده ولی باز هم اجرایی نشده. دو روایت هم برای اجرا نشدن طرح در این دوره وجود دارد. عده ای معتقدند خود آقای خاتمی نخواست تا طرح هدفمند کردن یارانه ها را اجرا کند و گروهی دیگر معتقدند که به دولت خاتمی اجازه اجرای این طرح را ندادند. حالا آقای احمدی نژاد اخیراً در طرح تحول اقتصادی دولت خویش دوباره بحث هدفمند کردن یارانه ها را مطرح کرده است.

روش اجرایی طرح بسیار مهم است

هر انسان عاقلی با هدفمند کردن یارانه ها موافقت دارد چرا که هم باعث سلامت اقتصاد و هم تقسیم عادلانه ثروت ملی خواهد شد. بنده هم با اصل طرح هدفمند کردن یرانه ها که رییس جمهور مطرح کردند موافقم. اما باید روش اجرایی آن روشن شده و مورد بررسی دقیق قرار گیرد. امروز بر خلاف سال های قبل از 84، کسی مخالف جدی هدفمند کردند یارانه ها نیست. بلکه آن گروهی که با علامت سوال با این طرح برخورد می کنند با روش اجرایی آن مخالفند. به عقیده من باید بدون قضاوت منتظر ماند تا رییس جمهور به طور دقیق روش اجرایی طرح هدفمند کردن یارانه ها را مطرح کنند تا ببینیم پولی که از حذف یارانه های عاید می شود به طور دقیق به چه شکلی هزینه می شود. بسیار مهم خواهد بود که این پول صرف هزینه های جاری نشده که تورم شدیدی ایجاد خواهد کرد. عده ای که با طرح بحث هدفمند کردن یارانه های در این مقطع مخالفند اعتقاد دارند که جناب آقای احمدی نژاد، برای بهره برداری انتخاباتی این بحث را مطرح کرده است. این عده عمدتاً هم از جبهه اصولگرایان هستند.

حتی اگر کار انتخاباتی باشد اشکال ندارد

فرض کنیم حرف عده ای که معتقدند هدف آقای رییس جمهور از طرح هدفمند کردن یارانه ها، کسب رای برای دور دوم ریاست جمهوری شان است، درست باشد. این نکته فی نفسه اشکالی ندارد. هر رییس جمهوری می‏تواند قولی به مردم داده و انجامش دهد. اگر این کار به نفع مردم بود و رییس جمهور هر سود انتخاباتی اش را برد نباید مخالف آن بود. چه اشکالی دارد به کاری که به نفع مردم است کمک کنیم تا به ثمر بنشیند.
 
آقای احمدی نژاد گفته است که یارانه ها هدفمند را از نیمه دوم سال جاری پرداخت می کند.  بنده معتقدم به جهت الزاماتی که باید برای اجرای این طرح فراهم آورد این امکان وجود ندارد و فکر می کنم در ماههای فروردین، اردیبهشت و خرداد یارانه‏های مستقیم به حساب مردم ریخته خواهد شد. به نظرم نفری 200 تا 300 هزار تومان هم پرداخت خواهند کرد. یعنی یک خانواده پنج نفره 1.5 تا 1 میلیون تومان برای این سه ماه دریافت خواهد کرد. با این اتفاق قاعدتا باید اقلامی که یارانه دریافت می کرده اند گران شده و به قیمت واقعی عرضه شوند. بدترین سناریو این است که گران شدن این اقلام به بعد از انتخابات سال اینده موکول شود. به عبارت دیگر قبل از انتخابات پول را به مردم بدهند اما انرژی را بعد از انتخابات گران کنند. معتقدم حتی در این سناریو هم چنانچه روشن اجرا درست باشد اشکالی مترتب نیست.
 
طرح را خوب اجرا کند می تواند امیدوار به ماندن باشد
 
روش اجرایی طرح هدفمند کردن یارانه ها بسیار مهم است. این طرح اثرات تورمی خیلی زیادی دارد. قطعاً صنعت رادچار مشکل می کند. منجر به افزایش واردات می شود. اما با توجه به ناعدالتی ای که امروز در بحث یارانه ها شاهد آن هستیم و مشکلاتی که برای اقتصاد کشور به وجود آورده است، اجرای طرح هدفمند کردن یارانه ها مانند یک جراحی است که حتی اگر درد داشته باشد اما باید انجام شود. باز هم تاکید می کنم که روش اجرایی این طرح بسیار مهم است. باید رایانه های مستقیم به طبقه آسیب پذیر به مقداری باشد که قشر ضعیف جامعه آسیب پذیر جامعه آسیب نبینند. یعنی همه نقاطی که ممکن است طبقات آسیب پذیر را دچار مشکل کند پوشش داده شوند. اجرای طرح باید به گونه ای باشد که درآمد دهک ضعیف نسبت به حجم تورم ایجاد شده بوسیله این طرح بیشتر باشد. این کار فاز مطالعاتی بسیار گسترده ای می خواهد. اگر این طرح به خوبی اجرایی شود به نفع خانواده های محروم است و اگر آقای احمدی نژاد بتواند این طرح را خوب اجرا کند می تواند امیدوار باشد که دوره ریاست جمهوری اش چند سال دیگر ادامه داشته باشد.