بین ادبیات ایران و افغانستان جدایی وجود ندارد

محمدکاظم کاظمی می‌گوید به هیچ‌وجه بین ادبیات ایران و افغانستان جدایی نمی‌بیند.

این شاعر افغانستانی ساکن مشهد در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: امروز و با تغییر شرایط فرهنگی و ارتباطات دو کشور، باید تصوراتی را که از قبل برای جدایی ادبیات ایران و افغانستان وجود داشت کنار بگذاریم و به سمتی برویم که دیگر شعر ایران و شعر افغانستان نداشته باشیم و شعر فارسی داشته باشیم.

او افزود: هر اتفاقی که در ادبیات فارسی می‌افتد، در همه قلمرو این زبان ملموس و محسوس است. به طور مثال اگر در ایران جریانی مانند غزل پیشگام و ساختارشکن راه می‌افتد، در افغانستان هم انعکاس خود را نشان می‌دهد.

کاظمی همچنین درباره برنامه‌های فرهنگی مشترک بین ایران و افغانستان گفت: این برنامه‌ها بسیار تأثیرگذار هستند. مثلا  سال گذشته جشنواره شعر فجر عملاً بین‌المللی شد. یکی از اتفاقات خوب این بود که در حاشیه جشنواره شعر فجر برنامه‌هایی را با حضور شاعران ایرانی در افغانستان برگزار کردند و همچنین حضور شاعران افغانستان در ایران را شاهد بودیم. البته ارتباطات بین این دو کشور باید بیشتر شود اما متأسفانه تسهیلات ارتباطی وجود ندارد. کسی که بخواهد از افغانستان به ایران بیاید یا مهاجر افغانستان اگر بخواهد به کشورش رفت و آمد کند، باید از هفت‌ خان رستم بگذرد.

او درباره این‌که این نگاه مثبت نسبت به مشترکات فرهنگی دو کشور که در ایران ایجاد شده است، مقطعی و یا ادامه‌دار است اظهار کرد:  برخی این توجه خاص به افغانستان را به مسائل سیاسی ربط می‌دهند و می‌گویند به دلیل درگیری‌های منطقه‌ای و حضور مردم افغانستان در جنگ سوریه، ایران بنا به ملاحظات خاص به افغانستان توجه دارد. هرچند این قضیه بی‌اثر نیست، ولی من فکر می‌کنم این جریان به طور کامل تحت تأثیر وضعیت سیاسی و درگیری‌های منطقه‌ای نیست. در کنار آن، بیداری فرهنگی نسل جوان اهل ادب و دانش ایران به لحاظ کشف و درک مشترکات بین دو کشور نیز بی‌تأثیر نیست.

محمدکاظم کاظمی در معرفی کتاب‌هایی از نویسندگان افغان در حوزه ادبیات داستانی برای مطالعه و آشنایی ایرانی‌ها با ادبیات افغانستان، این آثار را معرفی کرد: آثار اعظم رهنورد زریاب که گزیده‌ای از آن‌ها توسط انتشارات تاک منتشر شده است. همچنین آثار سپوژمی زریاب که دو کتاب او به نام‌های  «دشت قابیل» و «در کشور دیگر» توسط انتشارات سپیده‌باوران منتشر شده است. کتاب‌های محمدحسین محمدی، اکرم عثمان و حسین فخری نیز کارهای ارزشمندی هستند.

این شاعر با اشاره به توجه مقام معظم رهبری به ادبیات افغانستان، گفت: در ملاقات شاعران با ایشان، مقام معظم رهبری به  دو رمان از اکرم عثمان و حسین فخری اشاره کردند؛ «کوچه ما» نوشته اکرم عثمان که یک رمان تاریخی است و «شوکران در ساتگین سرخ» از حسین فخری که رمانی درباره کودتای کمونیستی در افغانستان است. نکته جالب در خصوص «شوکران در ساتگین سرخ» این است که این کتاب اصلاً در ایران منتشر نشده اما رهبری آن را دیده بودند. این نشان می‌دهد که ایشان بیشتر از هرکس دیگری از آثار ادبی داخل افغانستان اطلاع دارند. در حوزه شعر نیز در داخل کشور ما شاعرانی مانند عبدالسمیع حامد، قهار عاصی، واصف باختری و از جوان‌ترها نجیب بارور و... را داریم که متأسفانه آثارشان در ایران منتشر نشده است.

محمدکاظم کاظمی در بخش دیگری از این گفت‌وگو درباره وضعیت ادبیات کودک و نوجوان افغانستان اظهار کرد: ادبیات کودک و نوجوان افغانستان به رشد ادبیات بزرگسالان نرسیده است و این حوزه آن‌طور که در ایران با جدیت و وسعت دنبال می‌شود، وجود ندارد. البته شاعرانی مانند پروین پژواک در گذشته در حوزه ابیات کودکان کار ‌کرده‌اند، ولی انگشت‌شمار بوده‌اند.

او با اشاره به ادبیات افغانستان در محیط مهاجرت ادامه داد: واقعیت این است که در حوزه ادبیات کودک و نوجوان در محیط مهاجرت هم آن‌چه اتفاق افتاد به اندازه‌ای که انتظار می‌رفت نبود. در این حوزه شاعرانی چون محمدحسین محمدی، غلامحسن نوروزی و کاظم محقی مطرح شدند و کار کردند.

این شاعر دلیل وسعت نیافتن ادبیات کودک در محیط مهاجرت را نبود بازار مصرف برای این حوزه دانست و تأکید کرد: در جامعه مهاجر ما نسل کودک و نوجوان از نسل بزرگسالان منقطع شدند و خیلی از آن‌ها وارد محیط کار شدند و از کتاب و کتاب‌خوانی بازماندند. همچنین تشکل‌ و نهادی که بخواهد برای دانش‌آموزان مهاجر فعالیت کند وجود نداشت. بسیاری از دانش‌آموزان در مدارس ایرانی درس خواندند و یا خیلی از آن‌ها بنا به محدودیت‌هایی که وجود داشت نتوانستند درس بخوانند.

کاظمی ادامه داد: جایی نبود که دانش‌آموزان به نوشته‌ها و آثار هموطنانشان دسترسی داشته باشند. دانش‌آموزان مهاجر کتاب درسی جدا از دانش‌آموزان ایرانی نداشتند و نشریه‌ای نبود که این چیزها را منتشر کند. در حوزه خارج از کتاب‌های درسی هم دانش‌آموز ما غالباً توان مالی خرید آن را ندارد.

عضو هئیت تحریریه فصلنامه «در دری» با بیان این‌که در سال‌های گذشته نشریات «هم‌صنفی» و «در دری» به صورت محدود مطالبی را به کودکان اختصاص می‌دادند گفت: اما در سال‌های  اخیر اتفاقات قابل توجهی افتاده است و شاهد نشریاتی هستیم که به صورت وسیع و اختصاصی برای کودکان کار می‌کنند؛ مانند مجله «باغ» که توسط  خانه ادبیات افغانستان منتشر می‌شود و همچنین «کودکان آفتاب» که در قم به سردبیری سیدنادر موسوی منتشر می‌شود.

او درباره استقبال از این نشریات اظهار کرد: استقبال از مطبوعات مهاجر به دو دلیل کم بوده است؛ یکی به دایره پخش آن‌ها مربوط است. نشریاتی مانند «کیهان بچه‌ها» و «رشد» در ایران شبکه پخش بسیار وسیعی دارند و از آن‌ها حمایت زیادی می‌شود،  اما در نشریات مهاجرین این حمایت‌ها و مکانیزم توزیع مناسب وجود ندارد. دیگر این‌که بضاعت مالی مهاجرین کم است و توان خرید نشریات و کتاب را ندارند.

کاظمی  با بیان این‌که توجه ‌نهادهای فرهنگی افغانستان به مسائل فرهنگی دانش‌آموزان بیشتر شده است ادامه داد: در سال‌های اخیر رویکرد خوبی به فعالیت فرهنگی مهاجرین می‌شود و ما به این مسئله بسیار امیدوار هستیم. در گذشته کارهای فرهنگی مهاجرین محدود بود و مدارس خودگران را می‌بستند؛ اما الان ممنوعیت‌ها تاحدودی برداشته شده است.

او درباره این‌که خیرین افغان حاضر به تزریق سرمایه خود در امور فرهنگی به عنوان راهکار برای توجه به امور فرهنگی هستند یا خیر، گفت: واقعیت این است که جامعه افغانستان در این حوزه ضعف دارد؛ یکی ضعف بنیه اقتصادی مردم به‌ویژه در امور فرهنگی بسیار شدید است و اجازه نمی‌دهد کار فرهنگی عام‌المنفعه بکنند  و دیگر آن‌که کسانی که بنیه اقتصادی قوی دارند نگاهشان نگاه فرهنگی نیست و فرهنگ‌سازی در این مورد وجود ندارد و مردم کمتر با چشم کار خیر به کار فرهنگی نگاه می‌کنند؛ بیشتر به حوزه درمانی و معیشتی مردم توجه دارند.

این شاعر همچنین افزود: از نهادهای فرهنگی ایران به دلیل دریافت بودجه برای امور فرهنگی کل جامعه می‌توان  انتظار داشت به وضعیت فرهنگی مهاجرین به عنوان بخشی از جامعه رسیدگی کنند.

او همچنین با بیان این که چالش اصلی ادبیات افغان جنگ است ادامه داد: جنگ عوارض و تبعاتی مانند مهاجرت، فقر، ویرانی نهادهای فرهنگی، از بین رفتن امکانات و پریشان‌خاطری مردم را همراه دارد. البته  در کنار جنگ، مشکل دیگر این بوده است که افغانستان به دلیل موقعیت جغرافی خود ارتباطات کمی با جهان اطراف داشته است و حتی در داخل این کشور  نیز به دلیل راه‌های کوهستانی و سختی حمل و نقل، ارتباطات بین مردم افغانستان کم است. این مشکل مسئله مهمی است که نباید مورد غفلت قرار بگیرد. در سال‌های اخیر ارتباط مجازی بیشتر شده که آن هم معایب خود را دارد. همچنین تضادهای قومی و مذهبی در افغانستان در مسائل فرهنگی  نقش دارد.

کاظمی با بیان این‌که ارتباط مجازی در سال‌های اخیر باعث افزایش ارتباط با ادبیات مهاجرت شده است، بیان کرد: ولی این ارتباط مجازی بیشتر در دست بزرگسالان است و کودکان افغانستان  از آن بی‌بهره مانده‌اند. ارتباطات نوین بزرگسالان را پوشش می‌دهد ولی کودکان را نه،  که این مسئله باید به صورت مستقل بررسی شود.