ضعف اجتماعی در به‌کارگیری ظرفیت‎های نهفته موزه‎ها

روزنامه شرق نوشت: کسانی که از نزدیک ایران را دیده‌اند، بر این باورند که ایران خود یک موزه بزرگ است و می‌تواند به‌روشنی دستاوردهای تمدنش را به نمایش بگذارد. طبیعی است در این شرایط صحبت از موزه و موزه‌داری در چنین کشوری، کمی قابل تأمل باشد. قابل تأمل ازآن‌رو که همپا با داشته‌های تمدن و فرهنگ، موزه‌هایی در حد و اندازه موزه‌های بزرگ جهان در ایران شکل نگرفته است.  علاوه بر ١٨ می‌ هرسال که از سوی سازمان ملل متحد به ‌عنوان روز جهانی موزه انتخاب شده در اسناد تاریخی ایران هم روزی با عنوانی مشابه در جهت یادآوری جایگاه موزه و رابطه آن با مردم وجود دارد. آشکارشدن اهمیت آثار باستانی در ایران موجب شد که در ١٢ آبان‌ماه ۱۳۰۹ برای حفظ آثار عتیقه نظام‌نامه‌ای تدوین شود که بر طبق آن جایگاه حفظ آثار عتیقه در کشور مشخص شد.

دراین‌میان تعریف میراث فرهنگی نیز یکی دیگر از اقدامات اساسی برای محوریت بحث موزه و موزه‌داری در ایران است. میراث فرهنگی به کلیه آثار مادی و معنوی گفته می‌شود که از گذشته‌های دور به دست ما رسیده و بعضی از این آثار، قدمتی به درازای عمر بشر دارند. به بیان دیگر میراث فرهنگی، هویت یک ملت در طول تاریخ پرفرازونشیب آن است. آثار بشری به ‌دلیل قدمت و گاهی به دلیل منحصربه‌فردبودن، دارای ارزش مادی زیادی هستند. همین امر سبب شده است که همیشه افراد سودجو در پی دستیابی به این آثار باشند؛ ازسوی‌دیگر آثار تاریخی از آن جهت که اطلاعات ذی‌قیمتی از نحوه زندگی مردم ادوار گذشته و آداب و رسوم، اعتقادات و فرهنگ آنان در اختیار پژوهندگان قرار می‌دهند، دارای ارزش فرهنگی بسیاری هستند. ازاین‌رو ملل مختلف برای حفظ این آثار از استهلاک و دستبرد اهتمام تام دارند. یکی از راهکارهای حفظ میراث فرهنگی توجه به نهادینه‌کردن موزه‌داری در کشور و بالابردن ضریب بازدید و برقراری ارتباط مردم با آن است.

ازسوی‌دیگر آمارها نشان می‌دهد که ۳۳ موزه تهران روزانه کمتر از پنج‌صدم درصد از شهروندان را به سوی خود می‌کشانند و هریک از این موزه‌ها به ‌طور متوسط روزانه پذیرای یک‌هزارم درصد از شهروندان تهرانی هستند. رقم واقعی به‌مراتب کمتر است؛ زیرا تعداد بازدیدکنندگان موزه‌های مورد مطالعه مجموعه‌ای است از شهروندان تهرانی، اهالی سایر نقاط ایران و گردشگران خارجی. براساس آمارهای ارائه‌شده از میان ٤٠ موزه مشهور جهان هفت موزه در لندن، سه موزه در پاریس و سه موزه در مادرید، سه موزه در واشنگتن، دو موزه در شیکاگو، دو موزه در بارسلونا و دو موزه در مسکو واقع شده‌اند. طبق این آمار که برای نخستین‌بار در روزنامه «هنری آرت» به چاپ رسیده موزه «تیت‌مدرن» شهر لندن با داشتن پنج‌میلیون‌و ٢٠٠‌ هزار بازدید‌کننده در سال گذشته میلادی پربازدیدکننده‌ترین موزه انگلیس محسوب می‌شود و بعدازآن موزه بریتانیا با چهار‌میلیون‌و ٨٠٠‌ هزار بازدید‌کننده و گالری ملی انگلستان با چهار‌میلیون‌و صد هزار بازدید‌کننده در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

مقایسه وضعیت اقتصادی موزه در ایران و جهان نشان‌دهنده ضعف اجتماعی و باورهای گاهي نادرست مردمی در به‌کارگیری پتانسیل‌های نهفته موزه است. موزه‌ها در ایران نه با دانش‌آموزان و کودکان در ارتباط هستند و نه قشرهای مختلف برای خودشان فضاهایی این‌چنینی دارند. این در حالی است که کارشناسان معتقدند موزه می‌تواند با باورپذیرکردن ابعاد مختلف هویت جمعی و فردی، راه را برای ارتقاي سطح دانش و بینش مردم بگشاید. دراین‌زمینه توجه به ساختار موزه‌ها، اصلاح فضاهای فیزیکی آن و ارتقاي کیفیت بصری و سامان‌دادن به برنامه‌های آن می‌تواند راه را برای آشتی مردم با این انباری‌های خاک‌گرفته باز کند.