عصر ایران؛ یوسف ناصری- مطابق برخی آمارها حدود یک سوم از آلودگی هوا مربوط به منابع ثابت آلوده کننده از جمله واحدهای مسکونی و کارخانجات است. یک بخش عمده دیگر که در ایجاد آلودگی هوا سهم دارد منابع متحرک از جمله خودروها و موتورسیکلت ها و همچنین هواپیماها است.

در سال های اخیر، در زمینه ایده پردازی و تبیین مشکلات اقداماتی انجام شده و از جمله سال 1388 به عنوان سال اصلاح الگوی مصرف نامگذاری شد و دولت و مجلس با تهیه و تصویب هدفمند شدن یارانه ها، بحث اصلاح الگوی مصرف را به نوعی مطرح کردند. اما در عمل افزایش قیمت ها در دراز مدت منجر به بهینه سازی مصرف سوخت و استفاده عقلایی تر از منابع انرژی کشور نشد.

در قانون بودجه سال 1393 یک بار دیگر موضوع بهینه سازی مصرف انرژی مطرح شد. عصر ایران در گفت و گو با مهندس آرش نجفی(رئیس انجمن بهینه سازی مصرف انرژی) میزان تحقق بهینه سازی مصرف سوخت و انرژی را بررسی کرده است. گفت و گوی عصر ایران با رئیس انجمن بهینه سازی مصرف انرژی را می خوانید.
***

*طبق آماری که یک عضو شورای شهر تهران به نقل از شرکت کنترل کیفیت هوا اعلام کرده است حدود 30 درصد از آلودگی هوای تهران مربوط به منابع ساکن از جمله کارخانه ها و منازل است.

با توجه به این که رئیس انجمن بهینه سازی هستید و قاعدتا انجمن باید در این زمینه بررسی ها و پژوهش هایی انجام داده باشد نظر شما در این زمینه چگونه است و این مقدار ایجاد آلودگی توسط این منابع غیر متحرک می تواند وجود داشته باشد و واقعیت داشته باشد؟

-حداقل، این مقدار هست. سیستم گرمایشی اکثر منازل مسکونی، از محل سوخت گاز است و هیچکدام از آنها با راندمان عالی و با بهترین کیفیت نمی سوزند در نتیجه قطعا اینها آلایندگی دارند. با توجه به حجم جمعیتی هم که شهر تهران دارد و تعداد زیاد واحدهایی که در شهر تهران وجود دارد، تولید این مقدار آلودگی ممکن است.

از طرفی هم، بخش عمده ای از آلایندگی در بخش صنعت، مربوط به نیروگاه های حرارتی است که در تهران به تعداد زیادی دارند تولید برق می کنند. عملکرد این نیروگاه ها از نظر مقدار گاز کربنیک(CO2)، نوع کیفیت سوخت مصرفی و راندمان جای بحث دارد.

نیروگاه های حرارتی ما در بهترین حالت چنانچه از نوع نیروگاه سیکل ترکیبی[شامل توربین های گاز و بخار] باشند 40 درصد راندمان دارند. پس مابقی به گرما و آلاینده، تبدیل می شود. همه اینها در کنار هم باعث می شود که آلایندگی بسیار جدی را در سطح شهر تهران داشته باشیم.

از طرف دیگر ترددهای سطح شهر و غباری که در شهر ایجاد می شود و عدم جریان هوا و در واقع این حرارتی که متصاعد می شود باعث می شود، غبار درگیر انرژی شود و بلند شود.

ما هم ذرات معلق و دود و آلایندگی ناشی از سوخت سیستم های گرمایشی را داریم و هم مشکل کارخانجات و تولید آلایندگی علی الخصوص در نیروگاه های برق را داریم. از طرف دیگر آلودگی ناشی از حمل و نقل را داریم. همه اینها در کنار هم، وضعیت ناهنجاری فعلی را برای ما ایجاد کرده اند.

*احیانا مطالعاتی انجام داده اید که مشخص شود منابعی که صنعتی و تولیدی نیستند یعنی منازل و واحدهای اداری و تجاری، چقدر در ایجاد آلودگی هوای تهران سهم دارند؟

-مصرف سوخت در کشورمان، قبلا بررسی شده. حول و حوش 35 درصد انرژی کشور در بخش صنعت مصرف می شود. به همین میزان و شاید یک مقدار بیش تر و در حد 38 درصد مصرف انرژی کشور مربوط به واحدهای مسکونی و ساختمان ها است.

چیزی حدود 22 درصد و بسته به فصل های مختلف، مصرف سوخت در حوزه حمل و نقلی و خودرویی ما هست. مابقی هم و در حد 5 درصد متفرقه است. متفرقه شامل مواردی است از قبیل ساختمان سازی هایی که در سطح شهر انجام می شود و فعالیت های غیر صنعتی از جمله زباله سوزاندن.

هر کدام از این منابع، با این درصد مصرف انرژی در کشور، به همین میزان آلایندگی دارند. هر کدام به همین میزان که انرژی مصرف می کنند آلایندگی هم تولید می کنند.

*انجمن بهینه سازی مصرف انرژی این هدفگذاری را برای خود داشته است که مشارکت در برنامه ها داشته باشد برای آموزش اصول بهینه سازی صنایع و همچنین مشارکت در طرح های بهینه سازی مصرف انرژی.
آیا این اهداف قابلیت اجرا داشته و شما از چه زمان در چارچوب انجمن به طور جدی این نوع فعالیت ها را شروع کرده اید؟

-بیش از 10 سال است که تحت عنوان انجمن و بنده حداقل بیش از 30 سال است که به واسطه این که در وزارت مسکن و شهر سازی در جاهای مختلف فعالیت می کردم در پی کاهش مصرف انرژی در کشور بوده و هستیم.

همزمان با بحث اصلاح الگوی مصرف و هدفمند شدن یارانه ها، به جای دادن یارانه نقدی به مردم و هدر دادن این منابع، می توانستیم این یارانه را مدیریت کنیم و به شرکت های تخصصی در حوزه بهینه سازی مصرف انرژی اختصاص بدهیم و از آنها بخواهیم این بودجه را به واحدهای مسکونی و مردم تخصیص بدهند.

اگر یارانه به این صورت مدیریت می شد به جای پرداخت 250 هزار میلیارد تومان یارانه نقدی به مردم، ما امروز می توانستیم بعد از هفت، هشت سال حداقل 35 درصد مصرف انرژی کشور را در واحدهای مسکونی و اداری و تجاری کاهش بدهیم.

در صورتی که یارانه مدیریت می شد امروز ضمن این که از محل کاهش مصرف انرژی و سوخت، همین بودجه صرف شده به خزانه کشور بازگشت پیدا می کرد ما امروز قابلیت این را داشتیم که بیش از 35 درصد، آلایندگی را در کشور کاهش داده باشیم.

متاسفانه، پول را هدر دادیم و بهینه سازی مصرف انرژی، اصلاح الگوی مصرف و ارتقای سطح کیفیت ساختمان های کشور عملی نشد و راندمان سیستم اقتصادی مان را پایین نگه داشتیم.

*انجمن بهینه سازی مصرف انرژی ایران، مجوز فعالیت از اتاق بازرگانی دارد و در حوزه اقتصادی بهینه سازی فعال است. این انجمن چه اقداماتی انجام داد که بهینه سازی در حوزه انرژی عملی شود؟

-ما اقدام کردیم به طراحی شیوه های بهینه سازی و حتی الگو سازی کرده و اندازه گیری کردیم که در یک واحد مسکونی 100 متری، مثلا در ابتدای طرح بهینه سازی مصرف انرژی چه تعداد نیروی انسانی می خواهد و چه مقدار هزینه می بَرد تا بهینه سازی مصرف انرژی انجام شود.

در همین چارچوب ، در استان قزوین به عنوان استان پایلوت(آزمایشی) شروع کردیم به مطالعه، ارزیابی و آسیب شناسی همه مباحث مصرف انرژی در ساختمان های این استان از جمله خوابگاه ها و دانشگاه و ادارات مختلف.

متاسفانه از طرف دولت وقت همراهی نشد برای این که اِعمال بهینه سازی مصرف انرژی و ارائه شیوه های بهینه سازی مصرف انرژی در استان قزوین اجرایی شود. همچنین ما توافقنامه امضا کردیم برای این که مصرف انرژی همه فرودگاه های کشور را ارزیابی کنیم و اصلاح مصرف انرژی در فرودگاه ها انجام شود.

*این که می گویید دولت وقت برای کاهش مصرف انرژی همکاری نکرد مربوط به چه سالی بوده؟

-در سال های 1388 و 1389 و 1390. در آن سال ها، کاملا مقابله شد با این که ما بخواهیم بهینه سازی مصرف انرژی را عملیاتی کنیم.
ما در خصوص فرودگاه های کشور با هیات مدیره شرکت فرودگاه های کشوری توافقنامه امضا کردیم که با هزینه انجمن، مطالعاتی در همه 54 فرودگاه کشورمان انجام شود. بخش بازرسی وزارت راه و شهرسازی وقت، مخالفت کرد و اجازه نداد این مطالعات انجام شود.

*این که بازرسی وزارت راه و شهر سازی قبول نکرد استدلال شان چه بود؟

-استدلال شان این بود که دولت، خودش این کار را انجام بدهد و بخش خصوصی نباید این کار را انجام بدهد. در حالی که خودشان این کار را انجام ندادند و اجازه هم ندادند بخش خصوصی این کار را با هزینه خودش انجام بدهد.

خوشبختانه در زمان دولت اول آقای روحانی، در همین زمینه بند ق تبصره 2 قانون بودجه سال 1393 مصوب شد که یک قانون مترقی بود. ما در چارچوب آن قانون اقدام کردیم به طراحی مدل اقتصادی، نحوه مشارکت بخش خصوصی و نحوه مشارکت مردم در حوزه بهینه سازی مصرف انرژی. با پشتوانه بند ق تبصره 2 بودجه سال 1393، این مدل را با شرکت دولتی بهینه سازی مصرف سوخت(وابسته به وزارت نفت) طراحی کردیم.

در سال 1394 آن قانون مندرج در بودجه، به ماده 12 قانون «رفع موانع تولید رقابت پذیر» تبدیل شد ولیکن با تغییر مدیریت شرکت بهینه سازی مصرف سوخت و عدم باور مدیریت جدید این شرکت و علی الخصوص عدم باور وزیر نفت نسبت به بخش خصوصی که می تواند دلایل مختلفی داشته باشد، این وضع باعث شد اعتمادی به بخش خصوصی و مشارکت و همکاری با بخش خصوصی نداشته باشند.

*در همان دوره مدیریت قبلی شرکت بهینه سازی مصرف سوخت در قالب بودجه سال 1393 که شما از آن رضایت دارید به طور مشخص چه اقداماتی انجام شد؟

-تا شیوه نامه ها تهیه شد عملا زمان گذشته بود ولی ما حداقل توانستیم چارچوب و شاکله های بسیار مناسبی را تعریف کنیم و خیلی ها را به مشارکت بگیریم.

حتی یکی از اعضای خودمان را در قالب بند ق تبصره 2 بودجه سال 1393 همراهی و مدیریت کردیم و در برج میلاد، یک نیروگاه کوچک گازی ایجاد شد.

در این نیروگاه، همزمان با تولید برق برای برج میلاد، حرارتش هم می تواند به بخار داغ تبدیل شود و برای سیستم گرمایش و سرمایش در برج میلاد استفاده شود. این نیروگاه، میزان گاز بسیار قابل توجهی را صرفه جویی کرده است.

با وجود این که شرکت بهینه سازی مصرف سوخت، کتباً اعلام کرد که این طرح، میزان قابل توجهی گاز را صرفه جویی کرده و طبق همان بند ق قانون بودجه سال 1393 باید معادل ریالی گاز صرفه جویی شده پرداخت می شد ولی شرکت گاز آن را پرداخت نکرده و پرونده همچنان متوقف مانده است.

متاسفانه ما دچار عدم تعادل در مدیریت ها، عدم رعایت اصول مدیریت و عدم استمرار مدیریت و تصمیم گیری ها در کشور هستیم و بسته به این که چه مدیری و با چه سلیقه ای کار می کند، مدیریت های قبلی را زیر سوال می برد و کارها را متوقف می کند. به همین دلیل ما نمی توانیم یک رویّه را به طور مستمر در کشور پیگیری کنیم.

*پرداخت نشدن مبلغ صرفه جویی شده به چه دلیل بود؟

-گفتند دستورالعمل آن هنوز حاضر نشده. بر اساس قانون، وقتی ما کاهش مصرف انرژی را عملی می کنیم و اقدام به بهینه سازی مصرف انرژی می کنیم، گازی که صرف جویی شده برای یک مدت مشخص مثلا 3 سال یا 5 سال یا حتی 10 سال، معادل آن باید پرداخت شود.

موارد خیلی زیادی وجود دارد که می تواند عملیاتی شود ولی چون نسبت به بند ق تبصره 2 بودجه سال 1393 و ماده 12 قانون «رفع موانع تولید رقابت پذیر» عزم جدی وجود ندارد، این هدف تا به امروز تحقق پیدا نکرده است.

*نیروگاهی که در برج میلاد راه اندازی کردید هنوز فعالیت می کند و صرفه جویی در مصرف گاز را دارد؟

-بله. آن نیروگاه برق، فقط دارد از محل فروش برق، خودش را ساپورت می کند. در بغل موتورخانه برج میلاد، سه نیروگاه نصب شد که سوخت مصرفی آنجا از گاز است.

این سرمایه گذاری با سرمایه بخش خصوصی انجام شد و باید راندمان خیلی بهتری داشته باشد ولی الان فقط از محل فروش برق، هزینه ها را برمی گرداند. در حالی که باید از محل تبدیل حرارت هم سود ببرد ولی شرایط آن فراهم نیست.

*در چارچوب قانون بودجه سال 1393 این موضوع مطرح شده بود که اصلاح و بهینه سازی موتورخانه های مسکونی، تجاری و اداری انجام شود. در مورد موتورخانه ها که آلودگی زیادی ایجاد می کنند در سال 1393 اقدامی انجام شد؟

-خیر. اصلا نحوه نگارش آئین نامه های اجرایی به صورتی است که عملا پرداختی انجام نمی شود و عملا بهینه سازی مصرف انرژی تحقق پیدا نمی کند. شیوه نگارش و تنظیم مقررات، به نحوی است که شما قابلیت کسب درآمد از محل این قانون را ندارید. لذا به همین دلیل، اقدامی برای صرفه جویی انجام نمی شود.

با وجود این که شورای عالی اقتصاد مصوب کرده است، نه در نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی، نه در نوسازی ناوگان حمل و نقل بین شهری و باربری و نه در نوسازی موتورخانه ها و اصلاح ساختار موتورخانه ها و کاهش آلایندگی موتورخانه ها، ماده 12«رفع موانع تولید رقابت پذیر» یا بند ق تبصره 2 قانون بودجه سال 1393 عملیاتی نشده .

شرکت نفت، نحوه نگارش و نحوه عملیاتی شدن آن را، به سمتی هدایت کرد و هدایت می کند که این موضوع تحقق پیدا نکند. تعارف هم نداریم. همه اینها فقط در حد یک شعار است.

انجمن بهینه سازی مصرف انرژی هم، تلاش ها و تکاپوهای زیادی در این حوزه داشته است تا این بهینه سازی مصرف انرژی اجرایی شود.

ذی نفع بهینه سازی مصرف انرژی در کشور، دولت است. اختیار و همه مسئولیت ها و تصمیم گیری های حوزه انرژی اعم از برق و علی الخصوص نفت، در اختیار دولت است. در نتیجه ما قادر نیستیم خیلی تاثیرگذار باشیم به عنوان یک انجمن مردم نهاد. ما به عنوان یک انجمن فعال، نمی توانیم بیش از یک حدی اثرگذار باشیم.

*در قانون بودجه سال 1393 بحث بهینه سازی موتورخانه های منازل و واحدهای اداری و تجاری مطرح شده بود و همچنین جایگزینی مصرف برق به جای گاز. الان به چه صورت باید تبیین و بیان شود که اِشکال ایجاد نشود و انجام کارها سرعت پیدا کند؟

-اولا باید شیوه نامه ممیزی اولیه تعیین وضعیت فعلی تعریف شود. اِعمال بهینه سازی بعد از کاهش مصرف انرژی اندازه گیری شود.
جالب است بدانید همین الان اگر من بخواهم به عنوان بخش خصوصی کار کنم، باید پولم را هزینه کنم که بهینه سازی مصرف انرژی انجام شود و بعدا و مثلا شش سال بایستم و پولم را گدایی کنم. بخش خصوصی این کار را انجام نمی دهد.

بنابراین، نگارش، ایراد دارد. وقتی ما می گوییم چرا، می گویند برای این که وزارت نفت و قانون گفته «از محل حصول نتیجه».
در حالی که فرضا من به عنوان سرمایه گذار و بخش خصوصی، بعد از این که بهینه سازی مصرف انرژی کردم و میزان کاهندگی مصرف تایید شد، باید بخش عمده ای و حداقل اصل سرمایه من، به من برگردانده شود تا بتوانم کار بعدی را شروع کنم.

الان می گویند اصل سرمایه و سود کاری خودت را ظرف شش سال آهسته آهسته بگیر. با این وضع، بخش خصوصی لِه می شود. امکان این که این کار را استمرار بدهد وجود ندارد و انجام هم نمی شود.

*به غیر از بحث نیروگاه برج میلاد که کاهش مصرف گاز را عملیاتی کردید در مورد بهینه سازی موتورخانه های مسکونی اقدام خاصی انجام دادید؟

-بالاخره به صورت پراکنده مردم، خودشان خیلی کارها کردند ولی این که این به عنوان یک کار کلاسیک تدوین و مدون شود، خیر.
واحدهای مسکونی و مجتمع های مسکونی و اداری، خودشان به طور خودجوش و بدون این که از محل ماده 12 قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر، انتفاعی در نظر بگیرند تلاش کردند که این کار را برای مصلحت خودشان انجام بدهند و انجام می دهند.

*در سال 1394 دولت آقای روحانی یک بسته سیاستی ضد رکود غیر تورمی ارائه کرد. یکی از بخش های مهم و حیاتی آن بسته، در مورد همین بهینه سازی انرژی بود. آن بسته سیاستی به چه شکل عمل شد و چه تحولی رخ داد؟

-هیچ تحولی رخ نداد. چون آدمی که بخواهد این تحول را ایجاد کند وجود ندارد. اراده ای که بخواهد این تحول را مدیریت کند و این تحول، رخ بدهد وجود ندارد. الان هم یکی از مباحث این است که نمی خواهند چنین تحولی اتفاق بیفتد.

ما تجربه کشورهای دیگر را داریم. بعد از این که تحریم های آپارتاید(نژادپرستی) علیه آفریقای جنوبی تصویب شد، آفریقای جنوبی بهینه سازی مصرف انرژی را اجرایی کرد و هم اشتغال ایجاد کرد و هم از فرار سرمایه ها جلوگیری کرد.

*در همان بسته سیاستی ضد رکود اقتصادی منتشر شده در سال 1394، گفته شده بود یکی از بازارهای نوظهور اقتصاد ایران، بازار فعالیت های صرفه جویی در انرژی و بهینه سازی مصرف انرژی است. آیا همه توقع باید به سمت دولت برود یا این طور نباید باشد و بخش خصوصی می تواند به نحوی در این بازار نوظهور فعالیت کند؟

-صراحتا در قانون ذکر شده که دولت باید این کار را به بخش خصوصی بسپارد. اما دولت نمی خواهد این اختیار را از خودش بگیرد. بخش خصوصی، کاملا قابلیت انجام این کار را دارد ولیکن دولت چون که ذی نفع است و هم استخراج کننده و هم فروشنده و همه چیز، دولت است عملا انجام این کارها را به بخش خصوصی واگذار نمی کند.

علی الخصوص با این اتفاقی که توسط آقای بابک زنجانی و اطرافیان او افتاده است باعث عدم اعتماد شده و بهانه ای برای دولت شد که به هیچ وجه به بخش خصوصی، اعتماد گسترده نکند.

*بخش خصوصی نمی تواند خودش در حوزه بهینه سازی مصرف انرژی کار کند و کسب درآمد هم داشته باشد؟

-بخش خصوصی به مرور زمان اینقدر فرتوت و ناتوان شده که از انجام هر اقدامی ناتوان شده. به مرور بخش خصوصی، با عدم پرداخت به موقع مطالبات و با مالیات های زیاد و گرفتن سودهای بانکی بالا، تضعیف شده. بخش خصوصی، توانایی خودش را از دست داده است.

خوشبختانه، این حوزه نیاز به سرمایه گذاری کلان و هنگفت ندارد ولی باید نحوه بازگشت پول سرمایه گذار بخش خصوصی، تعریف شده باشد. این مشکلی است که داریم. الان یک شیوه تعریف کرده اند که هیچ آدم عاقلی وارد این حوزه نمی شود.

*در خصوص سهم 30 درصدی واحدها و منابع ساکن مثل کارخانجات و منازل که در آلودگی هوا نقش دارند، می شود راهی پیدا کرد که سهم آلودگی آنها کم شود؟

-به شرطی می شود این هدف را محقق کرد که انگیزه وجود داشته باشد. تا وقتی قیمت سوخت، پایین باشد و از آن طرف هم، شیوه نامه افزایش قیمت سوخت بدون رصد میزان نفوذ این اتفاق در اقتصاد کشور باشد، برای مثال اگر فردا قیمت سوخت لیتری 1500 تومان شود من این افزایش را به جاهای دیگر انتقال می دهم به جای این که ابزار داشته باشم و قیمت محصول یا خدمت را کاهش بدهم.

ابزارهای نگه دارنده و کنترل کننده باید وجود داشته باشد تا اثر موجی افزایش قیمت سوخت، روی کالاها و خدمات تاثیر نگذارد. وقتی این ابزارهای کنترل کننده وجود ندارد هیچ انگیزه ای هم وجود ندارد.

*اگر مردم بخواهند از تجهیزاتی استفاده کنند که سوخت کمتری مصرف کند آیا قدرت خرید دارند که این کار را انجام بدهند؟

-قدرت خرید ندارند. مشکل همین است. ما از مردم، توقعات عجیب و غریب داریم. مردم هشت شان گرو نُه شان است. مردم همین الان در مشکلات خودشان غرق هستند. مردم در معیشت خودشان گرفتارند.

حالا ما می خواهیم بدون هیچگونه همکاری و بدون هیچگونه اندازه گیری و بدون هیچگونه مدیریتی، همین طور مردم به طور خودجوش بهینه سازی مصرف انرژی را انجام بدهند.

*دولت در لایحه بودجه سال 1397 افزایش قیمت سوخت و حامل های انرژی را پیشنهاد داده بود. در هفته های آینده تکلیف قطعی پیشنهاد دولت مشخص می شود. افزایش قیمت احتمالی سوخت چگونه می تواند بر کاهش مصرف انرژی تاثیر بگذارد؟

-ما اگر بعد از افزایش قیمت سوخت، نگذاریم این افزایش بیش از یک حدی، بر اقتصاد اثر بگذارد و جلوی اثر تورمی آن را بگیریم مردم بالاجبار انگیزه پیدا می کنند و دنبال کاهش دادن مصرف سوخت می روند.

راهکار منطقی این است که وقتی قیمت سوخت را گران می کنند اجازه بدهند خودروهای کم مصرف در کشور مورد استفاده قرار بگیرد. در این حالت مردم به جای این که پول سوخت بیش تری بدهند، خوروی کم مصرف خریداری می کنند.

کانال عصر ایران در تلگرام

تماشاخانه