سناریوهای محتمل در آینده برجام

عصرایران؛ جلیل بیات - بیش از چهار ماه پیش و قبل از آنکه دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا اعلام کند ایران به تعهدات خود طبق توافق برجام پایبند نمانده است، در یادداشتی نوشتم ایران باید با ترامپ مذاکره کند.

در آن یادداشت استدلال کردم اولا مذاکره با ترامپ به دلیل تاجرمسلک بودن وی راحت تر است و دوم اینکه با این کار، ایران بهتر می تواند از مواهب توافق برجام برخوردار شود. ایده اصلی آن یادداشت چنین بود که برجام با همین شرایط حفظ شود و طرفین درباره موضوعات دیگری پای میز مذاکره بنشینند.

اکنون بعد از چهار ماه بلومبرگ گزارش داده اروپا قصد دارد به امید حفظ برجام و برای راضی نگاه داشتن ترامپ، فشارها بر برنامه موشکی ایران را افزایش دهد. رویترز نیز خبر داده که پس از اولتیماتوم برجامی ترامپ، کشور‌های اروپایی امضاءکننده برجام ضمن تلاش برای حفظ توافق هسته‌ای، جهت راضی کردن ترامپ، گفتگو‌ها درباره طرحی برای پرداختن به برنامه موشک‌های بالستیک و نفوذ منطقه‌ای ایران را آغاز کرده‌اند.

البته مقامات ایران هرگونه مذاکره درباره برنامه موشکی و دفاعی خود را رد کرده اند. همچنین عراقچی معاون وزیر خارجه ایران همراهی اروپا با ترامپ در موضوعات غیربرجامی برای ترغیب رئیس جمهور آمریکا بر ماندن در توافق برجام را اشتباه خوانده است.

به نظر می رسد اگر چهار ماه پیش ایران خود پیشنهاد مذاکره درباره موضوعاتی غیر از برجام را داده بود (چراکه برجام اساسا قابل مذاکره مجدد نیست) ضمن آنکه ابتکار عمل را در اختیار می گرفت و در نزد افکار عمومی از اقبال بالایی برخوردار می شد، می توانست مذاکرات مربوط را نه مختص به خود، بلکه درباره مجموعه ای از کشورهای منطقه از جمله عربستان اعمال کند. در واقع ایران می توانست بحث نفوذ منطقه ای را در گستره منطقه مطرح کند و بدین ترتیب ضمن حفظ برجام، حل و فصل برخی از مهم ترین مسائل منطقه ای را نیز در قالبی چندجانبه (همچون مدل 1+5 در مذاکرات هسته ای) پیش ببرد.

اما اکنون چه سناریوهایی محتمل است؟

1- اگر ایران همچنان حاضر نشود درباره برنامه موشکی و مسائل منطقه ای مذاکره کند، آنگاه این احتمال وجود دارد که با تحریم هایی از جانب اتحادیه اروپا مواجه شود. البته احتمالا این تحریم ها خیلی جدی نخواهد بود. اما چنین سناریویی به خروج آمریکا از توافق برجام مشروعیت بیشتری می بخشد.

چنین شرایطی بیش از هر چیز یادآور شروع بحران ساختگی هسته ای در ابتدای دهه 80 شمسی است و به نظر می رسد پروسه ای دیگر اینبار با عنوان بحران برنامه موشکی ایران کلید زده شده است.

از این منظر ایران باید مانع از شکل گیری هرگونه اجماع جهانی علیه برنامه موشکی خود شود؛ موضوعی که برخی شواهد حاکی از آغاز شکل گیری آن است. اگر اروپا در موضوع برنامه موشکی ایران در کنار آمریکا قرار بگیرد به زودی چین و روسیه نیز همراه آنها خواهند شد و دوباره باید شاهد همان مسیر پر پیچ و خمی باشیم که پرونده هسته ای ایران به مدت 12 سال طی کرد.

2- مذاکره ایران درباره برنامه موشکی خود قطعا اشتباه است و ایران نیز به درستی عنوان کرده حاضر نیست درباره قدرت دفاعی خود مذاکره کند؛ چراکه اگر این مذاکرات محدود به ایران باشد، آنگاه سوال اساسی این خواهد بود که ایران قرار است در این مذاکرات چه چیزی بدست آورد؟

در مذاکرات هسته ای سقف و کف خواسته های ایران مشخص بود و برای این خواسته ها مذاکره کرد و در نهایت عنوان شد طرفین به توافقی برد – برد دست یافته اند. اما در مذاکرات مربوط به برنامه موشکی، ستانده های ایران چه خواهد بود؟ به نظر می رسد در این مذاکرات ایران هر آنچه به دست آورد، در واقع بیشتر از آن را از دست داده است. از این منظر مذاکرات مربوط در چنین قالبی قطعا به نفع ایران نخواهد بود.

در این شرایط ایران باید خود را برای برجام بدون آمریکا آماده کند. پیش از این نوشته بودم برجام بدون آمریکا معنا ندارد و مهم ترین دلیل آن بازگشت تحریم های اولیه و به خصوص ثانویه علیه ایران است؛ اما می توان با رایزنی شرایطی به وجود آورد که از محل بازگشت تحریم های ثانویه آنقدر متضرر نشد که ماندن در برجام بی فایده تلقی شود.

این رایزنی باید با اتحادیه اروپا صورت گیرد تا آنها همچون دهه 90 میلادی با تحریم های ثانویه علیه ایران مخالفت کنند یا حداقل آمریکا را مجاب کنند سقفی برای شرکت هایی که قصد معامله با ایران دارند تعیین کند تا اگر بالاتر از آن میزان با ایران معامله کردند مورد تنبیه قرار بگیرند. در این صورت ایران می تواند به جای یک قرارداد سنگین با یک شرکت، طرف های مورد معامله خود را گسترش دهد و ترامپ نیز به وعده انتخاباتی خود برای خروج از برجام عمل کرده باشد.

*کاندیدای دکتری روابط بین الملل دانشگاه تربیت مدرس

ژست دوستانه عارف، ستار و ناصر حجازی در دهه ۵۰ (عکس)

بیشتر بخوانید:

با "ترامپ تاجر" می توان مذاکره کرد

تماشاخانه

مردهایی که نه برای زنان که برای «حقوق مردها» مهریه ۱۴ سکه‌ای را تصویب کردند؛ اصلاح قانون یا تضعیف حقوق زنان؟ (فیلم)

سوتی بد پیمان قاسم خانی جلوی استاد شجریان ؛ یکی از ضایع‌ترین خاطرات زندگیمه (فیلم)

فیلم های دیگر