داستان یوزارسیف و نفت ما ؛ خوابی كه تعبير نشد

مهدي نصرتي ؛ دنياي اقتصاد - داستان زيباي حضرت يوسف، كه در قالب سريال تلويزيوني مخاطبان فراواني را به خود جذب كرده است، اين روزها به تعبير خوابي رسيده‌است كه خبر از وقوع ركود و قحطي پس از سال‌هاي رونق و فراواني مي‌دهد.

اين داستان براي ما با كاهش شديد قيمت نفت و درآمدهاي نفتي همزمان شده‌است، آن هم پس از اين كه قيمت نفت به ركوردهاي تاريخي خود رسيده بود. البته اقتصاددانان، پيش‌تر تعبير اين خواب را گفته بودند و براي آن صندوق ذخيره ارزي را پيش‌بيني كرده بودند، اما از آنجايي كه به اقتصاددانان به چشم خوابگزاران معبد سرمايه‌داري نگريسته مي‌شد، توصيه‌هاي آنان جدي گرفته نشد.

اقتصاد ايران با همه تنوع و زرق و برق خود همچون اقتصادهاي هزاران سال پيش كه متاثر از عامل برونزاي باران بودند، متاثر از عامل برونزاي قيمت نفت است. واقعيت اين است كه تاثير نفت در اقتصاد ايران خيلي بيش از آن چيزي است كه نسبت صادرات نفتي به GDP نشان مي‌دهد. از اين رو اقتصاد ايران به موتوري تشبيه شده است كه مادامي كه پول نفت به آن تزريق مي‌شود، كار مي‌كند و كل اقتصاد و بخش‌هاي توليدي و خدماتي از رونق نسبي برخوردارند، اما با سقوط قيمت نفت اقتصاد نيز به تدريج به ركود فرو مي‌رود و اين وضعيت ركودي براي اقتصادهايي كه به دوز بالاي نفت معتاد شده‌اند، مي‌تواند وخيم‌تر باشد.

براي مقابله با اين وضعيت، صندوق ذخيره ارزي با دو هدف ايجاد شده بود: ضربه‌گير در برابر نوسانات نفت و عاملي براي پيش‌گيري از بروز بيماري هلندي. البته بيماري هلندي مدت‌ها است كه عود كرده‌است و نشانه بارز آن هم افزايش ناگهاني قيمت مسكن بود، اما انتظار مي‌رفت كه اين صندوق حداقل، نقش خود را به عنوان ضربه‌گير و ذخيره احتياط ايفا كند، اما قيمت نفت بيش از حد تصور بالا رفت و سال‌هاي رونق نفتي بيش از ميزان پيش‌بيني بود و اين توهم را به وجود آورد كه قيمت‌هاي بالاي نفت براي هميشه تداوم خواهد داشت.

از منظر اقتصاد،‌ جالب‌ترين بخش داستان يوسف پيامبر مربوط به سال‌هاي رونق است. در داستان حضرت يوسف 7 سال رونق و آباداني و سپس 7سال قحطي و خشكسالي رخ مي‌دهد. با مقايسه‌ اين داستان با شرايط كشورهاي نفت‌خيز، مي‌توان حدس زد كه چه بسا براي يوسف پيامبر اين سال‌هاي رونق، سخت‌تر از سال‌هاي قطحي بوده باشد، چرا كه بايد در برابر خواسته عمومي براي مصرف بيشتر و لذت بردن از سال‌هاي رونق ايستادگي مي‌كرد و در مقابل هوس كساني مي‌ايستاد كه مي‌خواستند آثار رونق مقطعي را بر سر سفره‌هاي خود ببينند. تئوري اقتصاد سياسي و تجربه امروز كشورهاي نفت‌خيز نشان مي‌دهد كه اين كار چقدر سخت و طاقت‌فرسا ‌است و ايستادگي در برابر هوس مصرف منابع موقتي،‌ همانقدر سخت است كه ايستادگي در برابر خواسته زليخا!