توضيح گروه هنروتجربه درباره «هجوم» و جشنواره برلين

سایت گروه هنروتجربه نوشت: ماجرای کاندیداتوری فیلم «هجوم» ساخته شهرام مکری برای دریافت جایزه تدی در جشنواره برلین از آن معرکه‌های مضحکی است که هر از چند گاه مقداری وقت و انرژی از جامعه می‌گیرد و فقط کاربرد سیاسی دارد. بعد هم به بایگانی ذهن‌ها و تاریخ سپرده می‌شود. با این حال، از آن‌جا که موضوع این جنجال تازگی دارد، روابط عمومی «گروه سینمایی هنر و تجربه» که این فیلم – ساخته یکی از اعضای شورای سیاست‌گذاری‌اش و اکنون در سینماهایش روی پرده است – لازم می‌داند توضیحاتی برای روشنگری آن دسته از سینمادوستانی که در این زمینه ابهام دارند به عرض برساند؛ برای کسانی که خود را به خواب زده‌اند توضیحی نداریم.

«جشنواره برلین بخشی با عنوان «تدی» ندارد که کسی متقاضی شرکت در آن بخش باشد یا فیلمی برای نمایش در چنین بخشی انتخاب شود. برلین نُه بخش رسمی دارد اما مثل بسیاری از جشنواره‌های دنیا، نهادهای گوناگونی در حاشیه جشنواره برلین با هیأت‌های داوری مستقل، فیلم‌های برگزیده خود را از میان مجموع فیلم‌های بخش‌های مختلف انتخاب و معرفی می‌کنند. تدی هم یکی از هجده نهادی است که در حاشیه جشنواره برلین جایزه می‌دهند.

جایزه تدی طبق نوشته سایت جشنواره و اعلام اعطاکنندگان این جایزه چنین نگاه و هدفی دارد:

The TEDDY AWARD – the most outstanding queer film prize in the world – is a socially engaged, political honour presented to films and people who communicate queer themes on a broad social platform, thereby contributing to tolerance, acceptance, solidarity and equality in society

یعنی این جایزه به فیلم‌هایی داده می‌شود که حاوی مفاهیمی همچون مدارا، پذیرش، همبستگی و برابری در جامعه باشند. سوءتفاهم – یا سوءاستفاده – از کلمهqueer به وجود آمده است. ببینید یک دیکشنری معتبر، برای این کلمه چه مترادف‌هایی گذاشته است:

strange; odd: “she had a queer feeling that they were being watched”
synonyms: odd, strange, unusual, funny, peculiar, curious, bizarre, weird, outlandish, eccentric, unconventional, unorthodox, uncanny, unexpected, unfamiliar, abnormal, anomalous, atypical, untypical, different, out of the ordinary, out of the way, extraordinary, remarkable, puzzling, mystifying, mysterious, perplexing, baffling, unaccountable, incongruous, uncommon, irregular, outré, offbeat, singular, deviant, aberrant, freak, freakish; More

همه این مترادف‌ها دلالت بر «عجیب و غریب و نامتعارف بودن» دارد اما خیلی‌های که با مقوله زبان آشنایی یا سروکار دارند می‌دانند که زبان انگلیسی زبانی زنده و زایا است که مدام از دل آن، مفاهیم و کلمات و تعبیرهای تازه‌ای – حتی با رویکرد طنزآمیز و کنایی – به وجود می‌آید. (اتفاقی که در زبان فارسی هم می‌افتد.). Queer هم یکی از آن کلمات است که در برخی از مکالمات و متن‌ها به معنای همجنس‌خواهی از آن استفاده شده اما در بیانیه جایزه تدی اشاره‌ای به این کاربرد استفاده از چنین کلمه‌ای نشده است. البته که در مواردی جایزه تدی به آن جور فیلم‌ها هم داده شده است؛ همچنان که نخل طلای کن، هم به «طعم گیلاس» و فیلم دردمندانه و ضد تبعیض نژادی «دیپان» داده شده و هم به فیلم «آبی گرم‌ترین رنگ است».

 queer film حتی به معنای کنایی و مورد مناقشه اخیر، در متن‌های سینمای به فیلم‌هایی اطلاق می‌شود که حاوی داستان‌هایی درباره دوستی‌های مردانه (و گاهی زنانه) است. با این تعبیر، مثلاً فیلم هندی «شعله»، بسیاری از فیلم‌های ایرانی (از جمله فیلم‌هایی که آرتیسته و وردسته دارند یا حتی برخی از فیلم‌های دفاع مقدس که اصولاً فیلم‌هایی مردانه‌اند و دوستی‌های مردانه را به تصویر می‌کشند) یا بسیاری از فیلم‌های وسترن که روایت دوستی‌های مردانه‌اند (و چرا راه دور برویم؟ فیلم‌های مسعود کیمیایی) با این تعبیر queer film هستند.

از همه این‌ها گذشته، اصلاً در نهایت بدبینی چنین تصور کنیم که چند نفر، یا یک منتقد خارجی، از یک فیلم ایرانی تعبیری کرده که ما دوست نداریم. آیا باید با تعبیر کسی فیلمی یا نهادی را محکوم کرد؟ بیش از سی سال است که فیلم‌های ایرانی به خارج از کشور می‌روند، جایزه‌های مختلف می‌گیرند و منتقدان خارجی درباره‌شان نقد می‌نویسند و در مواردی از آن‌ها تعبیرهای عجیب و غریب می‌کنند؛ تعبیرهایی که هموطنان نگران، از همین زاویه «کوییری!» (به معنای عجیب و غریبش البته) با آن مفاهیم مشکل دارند. آیا باید فیلمساز یا نهادی را بابت تعبیر آدمی در یک جای دیگر دنیا گوشه رینگ انداخت؟ با این استدلال می‌شود از فیلم‌های ارزشی هم تعبیرهای عجیب و غریب کرد. همچنان که زمانی منتقدی خارجی در تفسیرش از یک فیلم ایرانی که خواهر و برادر خردسال به دلیل فقر یک جفت کفش‌شان را به نوبت به پا می‌کنند تعبیر به رابطه‌ای نامتعارف میان آن‌ها کرده بود. یا اصلاً می‌شود کلی از این تعبیرها از ذهن‌های بیمار و مسأله‌دار استخراج کرد.

سینمای ایران پیش از این حداقل دو بار جایزه تدی را گرفته است؛ یک بار برای فیلم «زهره و منوچهر» (میترا فراهانی) و «شرایط» (مریم کشاورز) که اتفاقا هر دو درباره مفاهیم جنسی بودند و هر دو جایزه اکنون در موزه سینما هستند. اما خوشبختانه این بار «هجوم» جایزه نگرفت. آن دو بار مناقشه‌ای ضرورت پیدا نکرده بود یا کسی حواسش نبود. این بار دانشمندی معنای کوییر را کشف کرد!

نکته این است که در میان این همه نقد و نظر که درباره فیلم «هجوم» با آغاز نمایشش در ایران شده، کسی در داخل به چنین تعبیری نرسیده اما حالا گروهی آویخته‌اند به جایزه تدی و تعبیر غلط‌شان از یک کلمه. همین عده در موقع لزوم، مخالفان خود را ملامت می‌کنند که چرا تحت تأثیر القائات خارجی‌ها هستند و تسلیم برداشت‌ها و تعبیرهای آن‌ها می‌شوند؟ اما انگار، اگر منافع جناحی ایجاب کند، ایرادی ندارد که از همان تعبیرها علیه رقیبان استفاده شود!»

منشه امیر: ایران، دارای پیشرفته‌ترین موشک‌های جهان است (فیلم)

تماشاخانه

شرک واقعی کیست؟ داستان فرشته فرانسوی که دنیا او را هیولا می‌دید (فیلم)

دارویی که این روزها پولدار‌های چاق به دنبالش هستند / درباره آمپول لاغری که فقط دست ۱۰ درصد مردم جهان به آن می‌رسد (فیلم)

فیلم های دیگر