پروژه "شاهنامه" در کمبریج

ایسنا: نشستي با موضوع «شاهنامه: مينياتورها و نسخ خطي» در محل سالن فردوسي رايزني فرهنگي ايران در لندن برگزار شد، كه در آن از پروژه‌ي «شاهنامه» در دانشگاه كمبريج سخن گفته شد.

 پروفسور چارلز ملويل - استاد تاريخ ايران و زبان فارسي در دانشگاه کمبريج - كه رياست پروژه‌ي «شاهنامه» را که در آن دانشگاه شكل گرفته است، به عهده دارد، به معرفي اين پروژه‌ پرداخت و با مثال‌هايي، نوع فعاليت اين پروژه را تشريح كرد.

او گفت: ما در سال 1999 تصميم به ايجاد يک پايگاه اطلاعاتي گسترده درباره‌ي شاهنامه گرفتيم و اين تصميم منجر به ايجاد پروژه «شاهنامه» شد، که يکي از بزرگ‌ترين و سودمندترين پايگاه‌هاي اطلاعاتي درباره‌ي شاهنامه و تصويرنگاري‌هاي موجود در آن است.

ملويل با اشاره به اين‌که پايگاه اينترنتي پروژه «شاهنامه» شامل بيش از 15هزار صفحه، تصوير، نقاشي و نسخه‌هاي مختلف «شاهنامه» در سراسر جهان است، گفت: در اين پايگاه اطلاعاتي، تصوير تمامي اين صفحات و تصويرسازي‌ها به شيوه‌هاي مختلف دسته‌بندي شده و بر اساس منبع و يا داستان و حتا بيت مرتبط از «شاهنامه» قابل جست‌وجوست.

او به عنوان مثال به داستان به آسمان رفتن کيکاووس اشاره کرد، که در آن، کيکاووس با بستن تخت خود به چند عقاب به آسمان مي‌رود، تا با خدا نبرد کند.

وي سپس با اتصال به سايت اينترنتي پروژه‌ي فردوسي، به نمايش و توضيح برخي از مينياتورهاي موجود درباره‌ي اين داستان پرداخت.

پروفسور ملويل در بيان ويژگي‌هاي تصاوير «شاهنامه» به اين نکته اشاره کرد که گاهي در مينياتورها صحنه‌هايي ديده مي‌شود که در خود «شاهنامه» به آن‌ها اشاره نشده است. براي مثال در داستان سفر اسکندر در جست‌وجوي آب حيات، فردوسي تنها از حضرت خضر نام مي‌برد، حال آن‌که در يکي از مينياتورها ما شاهد حضور حضرت الياس هم هستيم. اين نشان مي‌دهد که تصويرساز «شاهنامه» از ساير منابع و کتاب‌هايي نظير «قصص‌الانبيا» نيز در تصويرسازي استفاده کرده است.

او همچنين نشان داد که با توجه به محدوديت‌هاي صفحه‌بندي و ترکيب نقاشي با خط، برخي اوقات کاتب مجبور شده در بيت‌هاي شاهنامه تغييراتي ايجاد و حتا بيت‌هايي را حذف کند.

پروفسور ملويل سپس درباره‌ي تنوع نسخه‌هاي مختلف «شاهنامه» از لحاظ عنوان و سرفصل‌هاي داستان‌ها، اظهار داشت: در نسخه‌ي تازه کشف‌شده‌ي فلورانس که قديمي‌ترين نسخه‌ي موجود «شاهنامه» بوده و متعلق به 1217 ميلادي يعني حدود 200 سال پس از شاعر است، سرفصل‌هاي بسيار اندکي وجود دارد؛ حال آن‌که در برخي نسخه‌ها تعداد بسيار زيادي عنوان يا سرفصل ديده مي‌شود و مشخص نيست که اين عنوان‌گذاري‌ها به وسيله فردوسي انجام يافته يا ابتکار نسخه‌نويسان بوده است.

او در اين زمينه افزود: علاقه‌ي وافر ايرانيان به کتاب و بخصوص «شاهنامه» باعث شده همه اين اثر را از آن خود بدانند و البته چون متن مقدس هم نبوده، به راحتي در آن دست ببرند. اين نشان‌دهنده‌ي تکامل و تأثير و تأثر شاهنامه از ساير متون در طول تاريخ است که خود ويژگي جالبي است.

پس از سخنان دکتر ملويل، قطعه‌اي از فيلم انيمشين «تولد دوباره رستم» ساخته سعيد قهاري پخش شد.

سازنده فيلم که خود در جمع حاضر بود، در پايان به برخي پرسش‌ها درباره اين اثر پاسخ داد.

اين فيلم به صورت دي‌وي‌دي و با نام The Rebirth of Rostam در اختيار علاقه‌مندان قرار گرفته است.

پس از نمايش فيلم، دکتر فيروزه عبداللوا - استاد دانشگاه آکسفورد و رييس کتابخانه فردوسي اين دانشگاه - سخن گفت.

او در تشريح ويژگي‌هاي شخصيت فردوسي، به اين نکته اشاره کرد که فردوسي جوان اوايل شاهنامه با فردوسي پير اواخر اين کتاب بسيار تفاوت دارد و او در طول نوشتن شاهنامه، ماجراها و دشواري‌هاي بسياري را پشت سر گذاشته است، که از جمله آن‌ها مي‌توان به مرگ پسرش اشاره کرد.

عبداللوا در بيان نقش مهم شاعران در تاريخ و اين‌که چگونه يک شاعر مانند فردوسي چنين تأثير شگرفي در تاريخ يک ملت مي‌گذارد، اين نکته را يادآور شد که پادشاهان هرگز از چند گروه بي‌نياز نبوده‌اند؛ منجمان، دبيران، پزشکان و فراتر از همه، شاعران. يک پادشاه براي آن‌که از خود در تاريخ رد و اثري به جاي گذارد، دربار خود را به يک شاعر نيازمند مي‌دانسته است. در اين ميان، فردوسي نمونه برجسته‌اي است و عظمت او به حدي است که شاه مقتدري چون محمود غزنوي را نيز مغلوب عظمت خود مي‌کند.

همچنين علي‌محمد حلمي - رايزن فرهنگي سفارت جمهوري اسلامي ايران در لندن - در مراسم افتتاحيه‌ي اين نمايشگاه در سخناني با خير مقدم به حاضران، به تشريح اهميت فردوسي در فرهنگ و ادب پارسي پرداخت.

او پس از ذکر تاريخچه‌ي کوتاهي از زندگي اين شاعر حماسه‌سرا که در سال 935 پس از ميلاد در روستايي در نزديکي توس متولد شد، اظهار داشت: حکيم ابوالقاسم فردوسي در ميان قهرمانان ملي و ادبي ايران از جايگاه خاصي برخوردار است. فردوسي براي حفظ هويت ملي، زبان و فرهنگ ايران‌زمين تلاش بسياري كرد و رنج‌هاي بي‌شماري را در طول 30 سال از زندگي خود که به سرودن شاهنامه اختصاص داد، متحمل شد؛ اما در عين حال، اين تلاش‌ها، وي را به‌عنوان خالق يکي از بزرگ‌ترين شاهکارهاي ادبي به جهانيان شناساند.

او ادامه داد: بزرگداشت فردوسي، بزرگداشت زبان فارسي و گرامي‌داشت تاريخ و فرهنگ ايران بزرگ و فارسي‌زبانان است و شاهنامه را مي‌توان سند عظمت زبان فارسي و رونق فرهنگ و تمدن ايران قديم دانست.

رايزن فرهنگي جمهوري اسلامي ايران در انگليس مطرح كرد: شاهنامه‌ي فردوسي داستان زندگي قهرمانان ايران باستان است و تلاش فردوسي براي زنده کردن زبان فارسي در اين کتاب، ارزش فرهنگي ويژه‌اي به آن مي‌بخشد؛ به‌گونه‌اي که اين عامل فردوسي را از ديگر شاعران ايراني متمايز مي‌کند.

حلمي در پايان سخنانش با اشاره به عيد غدير و ذکر تاريخچه‌ي کوتاهي از انتخاب حضرت علي (ع) به عنوان جانشين پيامبر اکرم (ص) در اين روز، قطعه شعري را از فردوسي به مناسبت اين روز فرخنده خواند.

در پايان اين برنامه، جلسه پرسش و پاسخ برگزار شد و سخنرانان به پرسش‌هاي حاضران پاسخ گفتند.

پروفسور ملويل در پاسخ به پرسشي درباره ممنوعيت تصويرگري در اسلام و اين‌که با توجه به اين ممنوعيت چگونه ايراني‌ها شاهنامه را به تصوير کشيده‌اند، بيان كرد: گذشته از آن‌که در مورد تصويرگري گياه و حيوان هيچ ممنوعيتي نبوده، در مورد تصويرگري از انسان نيز در کتب علمي مانند پزشکي و غيره هرگز محدوديتي وجود نداشته است. تنها در مورد نقاشي خلاق از انسان احتمالاً چنين محدوديتي بوده که آن هم بيش‌تر در ميان اعراب ديده مي‌شود و ايرانيان چندان به اين محدوديت اعتقاد نداشته‌اند.

او افزود: تعداد نقاشي‌هاي شاهنامه آن‌قدر زياد است که اگر ايرانيان تنها همين تعداد نقاشي داشتند، باز هم ايران از جمله غني‌ترين کشورها در زمينه هنر نقاشي مي‌بود.

سپس فيروزه عبداللوا يادآور شد که سال آينده سال هزاره تدوين شاهنامه است و برنامه‌هاي مختلفي در سراسر جهان در بزرگداشت اين اثر برپا خواهد شد.

در حاشيه اين نشست، نمايشگاهي از آثار تصويرگري شاهنامه معروف ميرزا علي‌اکبر، که نمونه‌اي از نفيس‌ترين شاهنامه‌هاي چاپ سنگي و متعلق به 150 سال پيش است، به نمايش گذاشته شده بود.

۵ دمنوش خانگی که قند خون را پایین می‌آورند 

تماشاخانه

اینجا مخوف‌ترین جای ایران است: زیر پا «باتلاق اسید»، بالای سر «ابر سمّی»! (فیلم)

دو دقیقه سینمای ناب از بهرام بیضایی (تماشا کنید)

فیلم های دیگر