پر شدن سد‌ها درمان کم آبی مزمن کشور نیست

عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: هرگز نباید گمان کنیم که این باران‌های سیل آسا پایان دوره‌های خشکسالی در ایران است و پر شدن سد‌ها درمان کم آبی مزمن کشور نیست.

دکتر حسین ثنایی‌نژاد در گفتگو با ایسنا، با طرح این سوال که عده‌ای این روز‌ها معتقدند دوره خشکسالی تمام و دوره ترسالی ۲۰ یا ۴۰ ساله آغاز شده است، اظهار کرد: شگفت انگیز است که دو سال قبل با همین لحن شبه علمی و بی‌توجه به مبانی تئوریک اظهار می‌شد که به دلیل تداوم خشکسالی تا سی سال دیگر هیچ اثری از تمدن ایران باقی نمی‌ماند.

وی ادامه داد: جالب این است که این اظهار نظر‌ها را یا به ناسا نسبت می‌دهند یا به استاد من، آقای دکتر اردکانی. سایت ناسا را به راحتی می‌توان مطالعه کرد و دید که اثری از چنین مطالب شبه علم وجود ندارد. دکتر اردکانی که اینجانب هواشناسی سینوپتیکی را در موسسه ژئوفیزیک از محضر ایشان فرا گرفته‌ام نیز تخصصشان هواشناسی سینوپتیکی است و هرگز وارد پیش بینی‌های دراز مدت که مدل سازی تغییر اقلیم است، نمی‌شود.

این استاد مهندسی آب دانشگاه فردوسی شرح کوتاهی در رابطه با اثر تغییر اقلیم بر افزایش وقوع و شدت سیل و خشکسالی داده و گفت: از قول دکتر اردکانی نقل شده است که "دوره خشکسالی در ایران پایان یافته است. " خشکسالی براساس شاخص‌های معینی ارزیابی می‌شود و به محض اینکه مقدار بارندگی به اندازه‌ای برسد که این شاخص‌ها از حد معینی بگذرند پایان دوره خشکسالی تلقی و اعلام می‌شود.

ثنایی‌نژاد افزود: این پایان دوره خشکسالی است، اما بدین معنی نیست که دیگر آغاز نخواهد شد. اصولا ما در هواشناسی هنوز روشی نداریم که بتوانیم دوره‌های خشکسالی و‌تر سالی را برای آینده پیش‌بینی کنیم. البته روش‌های آماری می‌توانند بر اساس آنچه در گذشته رخ داده‌اند، فقط احتمال وقوع این دوره‌ها را در آینده تبیین کنند. با این روش‌های آماری، اما نمی‌توان نشان داد که دوره خشکسالی امسال تمام شده یا تا ۲۰-۴۰ سال آینده ترسالی خواهیم داشت.

وی اضافه کرد: روش دیگر استفاده از مدل‌های پیش‌بینی عددی است که با استفاده از معادلات بسیار پیچیده دینامیکی و ترمودینامیکی و به وسیله کامپیوتر‌های بسیار پیشرفته حل می‌شوند. برای اجرای این مدل‌های عددی و ارائه پیش‌بینی‌های درازمدت ۲۰ ساله و ۴۰ ساله، باید پیش‌فرض‌های بسیاری را برای آینده به مدل بدهیم. به این پیش‌فرض‌ها سناریو می‌گویند. در واقع مدل‌های پیش‌بینی عددی به صورت خیلی غیردقیق به ما می‌گویند که با فرض شرایط معینی، وضعیت در آینده در چه حدودی خواهد بود. البته مسلما با تغییر این پیش‌فرض‌ها جواب مدل هم فرق خواهد کرد و پیش‌بینی دیگری خواهد داد.

این استاد دانشگاه با اشاره‌ای کوتاه به تئوری‌های علم هواشناسی گفت: ما در تئوری علم هواشناسی هیچ روش اطمینان بخشی که حتی بتواند به ما بگوید در سه یا شش ماه آینده دقیقا چگونه وضع هوایی خواهیم داشت نداریم، چه رسد به پیش بینی برای سال آینده و سال‌ها و ده‌ها سال آینده.

ثنایی‌نژاد ادامه داد: تاثیر جریان‌های اقیانوسی مانند اقیانوس اطلس و پدیده‌های ال نینو و لانینا نیز بر وضع هوای حاضر مسلم و بدیهی است، ولی هیچ کدام از این‌ها را نمی‌توان برای پیش‌بینی‌های دراز مدت چندین ساله مورد استفاده قرار داد. حتی تغییرات خود این جریان‌های اقیانوسی را نمی‌توان برای چنین دوره‌های طولانی پیش بینی کرد، چه برسد به تاثیرشان بر وضعیت خشکسالی و ترسالی ایران.

تغییر اقلیم، سیل یا خشکسالی

وی با اشاره به اینکه خشکسالی‌های پی در پی سال‌های اخیر همه را متوجه بحث گرمایش جهانی و پدیده تغییر اقلیم کرد، بیان کرد: اکنون که سیل همه جا را فرا گرفته ممکن است این سوال پیش آید که پس آن تغییر اقلیم کجا رفت، گرمایش جهانی چه شد.

این استاد دانشگاه ادامه داد: گرمایش غیرطبیعی جهانی را، مصرف بی‌رویه انرژی‌های فسیلی، افزایش جمعیت و تصرف و ایجاد تغییرات افسار گسیخته در طبیعت به وسیله انسان در قرن اخیر ایجاد کرده است. این گرمایش غیرطبیعی در درازمدت خسارت‌های غیر قابل جبرانی را بر حیات روی کره زمین وارد خواهد کرد. با آب شدن یخ‌های قطب سطح آب اقیانوس‌ها بالا می‌آید و شهر‌های ساحلی بسیاری به زیر آب خواهند رفت.

گرمایش زمین، خسارات بسیاری را در پی دارد

وی عنوان کرد:، اما در کوتاه مدت اثر تغییر اقلیم افزایش پدیده‌های حدی در جو است. پدیده‌های حدی به رویداد‌هایی گفته می‌شوند که از حد طبیعی‌شان خارج می‌شوند مانند گرمای بیش از حد، سرمای بیش از حد، سیل‌های شدید، خشکسالی‌های شدید و طوفان‌های ویرانگر، گرمایش زمین حتی می‌تواند باعث افزایش سرما‌های شدید به صورت محلی و منطقه‌ای شود، زیرا این گرمایش باعث تغییر در چرخه آب طبیعت می‌شود.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: این تغییر باعث تغییر سیستم‌های بارشی جو از نظر زمانی، مکانی می‌شود. بدیهی است که تغییر الگوی بارش می‌تواند همه چیز را تغییر دهد؛ بنابراین گرمایش جهانی باعث می‌شود هم خشکسالی‌های بیشتر و شدیدتر اتفاق بیافتد و هم سیل‌های بیشتر و شدیدتر به وقوع بپیوندد.

ثنایی‌نژاد گفت: هرگز گمان نکنیم که این باران‌های سیل آسا پایان دوره‌های خشکسالی در ایران است و پر شدن سد‌ها درمان کم آبی مزمن کشور نیست. به طبیعت احترام بگذاریم و بکوشیم بر روند تند گرمایش جهانی تاثیر بگذاریم، در مصرف هیچ چیز زیاده روی نکنیم، از تخریب جنگل‌ها جلوگیری کرده و آن‌ها را احیا کنیم و بدانیم که حیات بر روی کره زمین بسیار آسیب پذیر است، آسیبی که ما انسان‌ها مسئول آن هستیم.

وی اضافه کرد: در ساخت و ساز‌ها باید نهایت دقت به عمل آید که بتوانیم با چنین تغییرات شگرفی در اقلیم زمین سازگار شویم. وقتی می‌دانیم سیل‌های شدیدتری همچنان در آینده خواهند آمد، حریم رودخانه‌ها را رعایت کنیم و آن‌ها را که رعایت نمی‌کنند به مراجع قانونی معرفی کنیم و مراجع قانونی به وظایفشان عمل کنند و هم زمان برای وقوع خشکسالی در سال‌های بعد نیز باید آماده باشیم که شرح آن مفصل است.

این استاد دانشگاه تاکید کرد: این بارندگی‌های سیل‌آسای اخیر مطلقا به معنی این نیست که در سال‌های آتی دیگر خشکسالی نخواهیم داشت. چه بسا باید منتظر خشکسالی‌های شدیدتری هم باشیم.

ثنایی‌نژاد تصریح کرد: وقتی که کارشناسان این حوزه می‌گویند، آب‌ها همیشگی نیستند، به این معناست که نمی‌توان روی یک سیلاب برنامه‌ریزی کرد. به عنوان مثال کارمندی را در نظر بگیرید که ماهی دو میلیون تومان حقوق دریافت می‌کند و از حساب پس‌انداز خود جایزه‌ای را برنده می‌شود یعنی ۵ برابر حقوقش که برابر با میزان بارندگی‌ها در استان است. آیا شما به او بر این اساس توصیه می‌کنید که زندگی خود را بر اساس ۱۰ میلیون تومان تامین کند؟ قطعا پاسخ منفی است. در حقیقت این بارندگی‌های اخیر را می‌توان به عنوان یک جایزه فرض کرد که البته با این خرابی‌های به بار آورده جایزه هم نیست.

مهار آب روش صحیحی نیست

وی با تاکید بر روش‌های درست آبخیزداری گفت: بنابراین آنچه که باید انجام شود، مهار این آب‌ها به صورت مکانیکی و پشت سد هم نیست چراکه به اندازه کافی سد ساخته ایم. برای آنچه که ما نیاز داریم آبخیزداری درست است؛ در حقیقت آب هر سال به علاوه میزان آب‌هایی که به عنوان جایزه هستند، را می‌توان در حوزه بیشتر نگهداری کرد.

این استاد دانشگاه معتقد است که مهار کامل آب خیلی مقدور نیست، اما با آبخیزداری درست نسبت به نگهداری و بهره برداری از این آب، می‌توان بهره بیشتری برد. آبخیزداری درست شامل عواملی همچون جلوگیری از تعرض به حریم رودخانه‌ها، مرتع‌داری، جلوگیری از شخم‌های بی رویه و... است.

وی عنوان کرد: برای دریافتن اینکه این بارندگی‌ها به ضرر و یا سود ما بوده، باید کار دقیق کارشناسی صورت گیرد، اما اگر وجوه انسانی ماجرا را در نظر بگیریم، به ضرر ما بوده است.

ثنایی‌نژاد با بیان اینکه در خراسان رضوی این بارندگی‌های اخیر تخریب‌هایی را به وجود آورده، خاطرنشان کرد: به عقیده من، این خسارات و خرابی‌ها مثبت بوده است چراکه ساخت‌وساز‌هایی که در مسیر سیلاب قرار گرفته، خطر آفرین هستند، اما رسوب‌های موجود که از طریق سیلاب‌ها وارد منطقه شده، به نحوی نیست که بتواند در حاصلخیزی خاک مزارع تأثیرگذار باشد.