جاده‌های پرزباله

هر سال در نخستین روزهای کاری، مسؤولان‌ سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری آماری ارائه می‌دهند که پیشرفت جامعه سفررو ایرانی را به رخ می‌کشد.

آنها از برنامه‌ریزی و نظارت می‌گویند اما در این میان کمتر مسؤولی‌ از سازمان محیط‌زیست به تخریب‌ها و آلودگی‌های سفرهای نوروزی اشاره می‌کند. در حالی که آمارها نشان از رشد سفرهای نوروزی دارد اما هنوز فرهنگ نگه‌داشتن سلامت محیط‌زیست در مسافران نهادینه نشده و سازمان‌های متولی سفر نیز آن را در برنامه‌های آموزشی همگانی نگنجانده‌اند.

نوروز سال 88 که به خاطر کبیسه بودن سال پیش 16 روز تعطیلی داشت و امکان سفر طولاني‌تري را برای خانواده‌های ایرانی فراهم کرد به پایان رسید و به محض اتمام آن خبرهایی مبنی بر رشد کمی سفرها روی سايت‌های خبرگزاری‌ها دیده شد. اما هیچ یک از این آمارها از وضعیت محیط‌زیست کشور و افزایش آلاینده‌ها اعم از صوتی و تصویری در قامت زباله، نکته‌ای بیان نکرد.

این مهم خود نشان از بی اعتنایی به محیط‌زیست حتی بین رسانه‌ها دارد. یکی از نکات نهفته در سفرهای نوروزی که با وجود وضوح بسیارش از دید مسؤولان‌ پنهان می‌ماند، وضعیت محیط‌زیست و زباله‌هایی است که هموطنانمان بی‌محابا در دامن طبیعت و حتی شهرها رها می‌کنند.

6 ماه برنامه بدون محیط‌زیست

در حالی که محمد ابراهیم لاریجانی، قائم‌مقام ستاد دائمی تسهیلات سفرهای سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری از برنامه‌ریزی 6 ماهه برای سفرهای نوروزی سخن می‌گوید و آن را کاری بزرگ می‌پندارد که همه نهادهای شهری و استانی را از 15 مهرماه سال پیش درگیر برنامه‌ریزی و اجرا کرده است، آنچه به وضوح دیده می‌شود آلودگی‌های بیشتر در استان‌ها و شهرهایی است که مسافران بیشتری داشته‌اند.

تنها یک تفاوت اساسی در این میان محسوس است که اگر تشکل‌های مردمی در روزی به نام پاکسازی کوهستان، زباله‌های کوه‌ها را جمع‌آوری می‌کنند، ولي با كمال تأسف روزی برای جاده‌ها به این نام وجود ندارد، در نتیجه جاده‌هایی داریم که مملو از زباله‌های تجزیه نشدنی از قبیل کیسه‌های پلاستیکی است.

به گفته لاریجانی از پانزدهم مهرماه سال 87 تا 15 اسفندماه حدود 150 جلسه و 10 هزار نفر- ساعت کار کارشناسی با موضوع نوروز 88 در سازمان‌ها، کمیته‌ها، کارگروه‌های مختلف و همچنین ستاد تسهیلات سفر استان‌ها و مناطق آزاد کشور برگزار شده است.

بنا به اظهارات وی در گفت‌وگو با خبرگزاری وابسته به سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در حوزه اسکان به جز هتل‌ها و هتل‌آپارتمان‌ها و میهمان‌پذیرها برای اسکان مسافران نوروزی، کمپ‌ها، منازل استیجاری، مدارس، میهمان‌سراهای ادارات و خوابگاه‌های دانشجویی نیز تجهیز شده بودند.

همچنین او از برنامه راهنمایی مسافران گفته بود که توسط 114 تلویزیون‌شهری جاذبه‌های گردشگری کشور را نشان داده بود. از زیبایی‌ها و جذابیت‌های سفرهای نوروزی امسال آماری بود که مسؤولان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به کرات در مصاحبه‌ها عنوان کرده بودند.

از جمله می‌توان به برپایی 513 سفره هفت‌سین و 852 ساعت جشن و برنامه فرهنگی در ایام نوروز اشاره کرد. لاریجانی از سازمان‌های دخیل در ستاد تسهیلات سفرهای نوروزی نام برد و نهادهایی مانند شهرداری‌ها، دهیاری‌ها، سازمان حمل و نقل و پایانه‌ها، راه و ترابری، نیروی انتظامی، هلال احمر، دانشگاه علوم پزشکی، ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، معاونت راهنمایی و رانندگی، پلیس راه، سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، سازمان بازرگانی، جامعه هتلداران، انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی و شوراهای اسلامی شهر و روستاها را مسؤول‌ در امر برنامه‌ریزی و نظارت عنوان کرد.

این در حالی است که استانداران به دلیل نفوذ اداری در راس این ستادها قرار می‌گیرند اما یک صندلی کارشناسی از سازمان محیط‌زیست برای پیشگیری از آلودگی جاده‌ها را در برنامه‌ها نگنجانده‌اند.

منطقه آزاد بهتر از جاده

انگار در این روزها همه مسؤولان دست به دست هم می‌دهند تا آماری برای رشد سفرهای نوروزی و قدرت کنترلشان در برنامه‌ریزی و نظارت ارائه دهند، در حالی که نتیجه این سفرها بیش از هر چیز نشان از کمبود فرهنگ سفر دارد. هرچه تعداد سفر افزایش می‌یابد حجم زباله‌های تولید و رها شده در جاده‌ها نیز بیشتر می‌شود.

این در حالی است که نظافت جاده‌ها متولی ندارد. برای نمونه، شهرداری‌ها از وضعیت اسکان و رفع نیازهایی مانند آب، نان و محل اقامت آمار ارائه می‌دهند اما از وضعیت خدمات شهری برای پاکیزه نگه‌داشتن محیط مورد بازدید و خیابان‌های شهر آماری در دست نیست.

برای نمونه می‌توان به شهر ساحلی گناوه در جنوب و چالوس در شمال کشور اشاره کرد. هر دوی این شهرها به دلایل متعددی میزبان گردشگران زیادی هستند اما بوی تعفن در جوی‌های گناوه و زباله‌های انباشت شده در حاشیه شهر چالوس موید این نکته است که علاوه بر نبود فرهنگسازی کافی برای دور کردن زباله میان گردشگران، شهرداری‌ها هم چندان در پی نظافت شهری نبودند.

اما در میان مسؤولان و متولیان شهرهای مختلف می‌توان از کارهای پیشگیرانه فرهنگی مدیرانی یاد کرد که احترام به طبیعت را در اولویت برنامه‌ریزی‌های خود قرار داده‌اند.

محمدرضا قاسمی‌نژاد، معاون گردشگری منطقه آزاد قشم، درباره‌ وضعیت زیست‌محیطی جزیره با توجه به انبوه جمعیت مسافران در نوروز می‌گوید: «با توجه به اینکه مسؤول واحد محیط‌زیست سازمان منطقه‌ آزاد قشم، مسؤول کمیته اسکان ستاد تسهیلات سفرهای نوروزی قشم بوده و محل‌های خاصی را برای اسکان مسافران درنظر گرفته بود، هیچ گزارشی از تخریب و آسیب محیط‌زیست در تعطیلات نوروز امسال دریافت نکردیم».

از سوی دیگر، یونس فاتح معاون اجتماعی و فرهنگی منطقه‌ آزاد ارس در شمال کشور از کارهای پیشگیرانه برای حفظ درختان سخن می‌گوید: پیش از تعطیلات نوروز، درخواست کردیم شاخه‌های هرس‌‌شده در دشت «گردیان» را جمع‌آوری و در میان کمپ‌های اقامتی و چادرهای مسافران به ‌عنوان هیزم توزیع کنند تا به محیط‌زیست با قطع درختان و شاخه‌های دیگر آسیب نرسد. این اقدام برای نخستین‌بار صورت گرفت و نتیجه خوبی داشت.»

این در حالی است که به گفته‌ وی، ورود مسافران نوروزی به این منطقه نسبت به نوروز سال گذشته، 68 درصد رشد داشت که در نتیجه آن، کمبود‌هایی به لحاظ اقامت و آذوقه ایجاد شد. اما در این منطقه با اجرای نمایشگاه صنایع دستی و غرفه‌های عرضه‌ نان خانگی و سنتی، برای 85 نفر بومی منطقه به‌طور مستقیم و 120 نفر بومی منطقه به‌صورت غیرمستقیم شغل ایجاد شد. این گونه راهکارها می‌تواند علاوه بر تولید شغل، گردشگران و مردم محلی را در مناسبات بهتر ارتباطی قرار دهد.

خانه‌تکانی استانی

استان شمالی مازندران که هرساله بیشترین گردشگر نوروزی را به خود جلب می‌کند به رغم تمهیدات فراوان اداره کل محیط‌زیست این استان همچنان از کمبود فرهنگ سفر بدون ریخت و پاش زباله رنج می‌برد.

به گفته علی اشرفی‌پور، رئیس اداره کل محیط‌زیست استان مازندران در کمیته ویژه‌ای که برای سفرهای نوروزی در این استان تشکیل شده بود روز 24 اسفندماه را روز خانه‌تکانی استانی نامیدند و با همت تشکل‌های غیر دولتی و دیگر نیروهای مردمی، مازندران را برای استقبال از گردشگران نوروزی آماده کردند.

او در گفت و گو با «وطن‌امروز» ادامه می‌دهد: «مردم استان در این پروژه بزرگ فرهنگی - اجتماعی شرکت و زباله‌های استان را جمع‌آوری کردند. در این رابطه با همکاری بخشداری‌ها، شهرداری‌ها و دهیاری‌ها، هزاران پلاکارد تبلیغاتی با شعارهای زیست محیطی در معابر مختلف نصب کردیم. حدود
30 هزار بروشور تبلیغی- ترویجی و 15 هزار نایلون زباله میان مسافران و گردشگران توزیع کردیم که مورد توجه آنها قرار گرفت. به گفته اشرفی‌پور، این نایلون‌ها در کنار رودخانه‌ها، سواحل دریا و داخل جنگل‌ها توزیع شد.

وی از رشد فرهنگی میان مسافران امسال صحبت می‌کند و می‌افزاید: «امسال بیش از 9 میلیون مسافر وارد استان شد اما با اقدامات پیشگیرانه توانستیم میزان آلودگی‌ها را به نسبت سال‌های پیش پایین‌تر بیاوریم».

این در حالی است که اشرفی‌پور در ادامه از فاصله زیاد تا رسیدن به نقطه آرمانی می‌گوید و راهبردهایی مانند جدی گرفتن قانون پسماند و فرهنگسازی را پیشنهاد می‌کند.

همچنین او از اعمال جریمه زیست‌محیطی برای ریختن زباله می‌گوید. مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان مازندران درباره حجم زباله‌هایی که مسافران تولید می‌کنند مثالی می‌زند که می‌توان به سادگی عمق فاجعه را دریافت: «اگر هر گردشگر 250 گرم زباله در سطح استان رها کند و 10 میلیون نفر گردشگر سالانه وارد این محدوده جغرافیایی شوند، سالانه حدود 2 هزار و 500 تن زباله توسط گردشگران وارد استان شده است. حتی اگر در شرایط خوشبینانه، شهرداری‌ها موفق شوند 50 درصد زباله‌ها را جمع‌آوری کنند باز هم یک هزار و 250 تن زباله در محیط استان باقی می‌ماند که متاسفانه اغلب آن را شیشه، پلاستیک و مواد تجزیه نشدنی دیگر تشکیل می‌دهد».

کسی به یاد نداشت

بزرگ‌ترین مشکل برای جمع‌آوری و امحای زباله به گفته کارشناسان، راه‌اندازی کارخانه کمپوست و اصلاح قانون پسماندهاست که هنوز مستلزم بازنگری و اجرا در سطح کشور است.

زباله‌ها روزانه تولید و در حاشیه جاده‌ها رها شد تا پس از پایان تعطیلات اگر کسی گذرش به یکی از این شهرهای پرگردشگر مانند مشهد مقدس بیفتد با حجم انبوهی از کیسه‌های نایلونی مواجه شود.

این در حالی است که به گفته مسؤولان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اقامت شبانه در نوروز 45 درصد نسبت به سال پیش رشد داشته است. کمپینگ‌هایی که در آنها کمبود سطل زباله محسوس بود یکی از اماکن انباشت زباله به حساب می‌آمد. اما صحنه‌های نازیباتر آن، توقفگاه‌های حاشیه جاده‌ها بود که مسافران پس از استراحتی کوتاه و ‌تر کردن گلویشان بطری و پلاستیک را در کنار آن ریخته و راهشان را ادامه مي‌دادند.

گرچه رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از نظارت نامحسوس برای غنی‌سازی سفر سخن گفت و اينكه 2 هزار و 793 بازرس به فروشگاه‌ها و اماکن اقامتی سرکشی کردند تا بیش از 101 میلیون تومان پول مسافران را از گرانفروشان بازستانده و به آنها برگردانند، اما کسی به یاد ندارد که بازرس و جریمه‌کننده‌ای برای رفتارهای آلوده‌ساز مسافران و شهروندان در این روزها مشغول کار شود.

شاید اگر به پیشنهاد علی اشرفی‌پور جریمه‌های سنگین برای ریختن زباله در نظر گرفته می‌شد این حجم انبوه کاهش می‌یافت. یکی دیگر از کاستی‌های سازمان حامی سفرهای نوروزی که به افزایش این آمار می‌بالد فراموش کردن تاکید بر حفظ محیط‌زیست در بروشورهای راهنمایی بود که به مسافران ارائه شد.

کوچک شدن کلیه نشانه چیست؟ (فیلم)

تماشاخانه

میراث فرهنگی ایران در بحرانی‌ترین دوره‌ تاریخی / صحبت از کوتاه‌کردن حریم آثار تاریخی یعنی پذیرش رسمی تخریب / میراث فرهنگی بعد از انقلاب به اشتباه طاغوتی تلقی شد / میراث فرهنگی حوزه ضدفراموشی است / بحران امروز، نتیجه فاصله گرفتن از اصول دوران طلایی میراث فرهنگی است (فیلم)

دو دقیقه هیجان خالص از مطرح ترین فیلم اسکار امسال (تماشا کنید)

فیلم های دیگر