تئاتر در وضعیتِ بحران

«نیلوفر ثانی» در یادداشتی با عنوان «تئاتر در وضعیت بحران» به وضعیت کنونی ناشی از شیوع کرونا و تئاتر در چنین بحرانی پرداخته است.

به گزارش ایلنا با وضعیت پیش‌آمده و شیوع اپیدمی ویروس کرونا، و تعطیلی بیش از سه هفته‌ایِ تمام برنامه‌های فرهنگی و هنری، به‌ ویژه سالن‌های تئاتر و توقف اجراها، گسستی اجباری رخ داده‌ست که وضعیت بحرانی را از بطن جامعه به تئاتر نیز کشانده‌ و هرچند صحنه‌ها در غیابی از بازیگران، متن، کارگردانی و تماشاگرست، اما در حقیقتِ امر، مملو از امر نابهنگام موجود در جامعه و بازنمایی وجه واقعی و تئاتری از جنس حقیقت‌ است. همان حقیقتی که در خیابان‌ها، خانه‌ها، بیمارستان‌ها و سایر مراکز درمانی، با این بحران دست و پنجه نرم می‌کنند و در تلاطم‌ند.

حقیقتی که به قول آنتونن آرتو، دیگر وجه تمثیلی و بازتولیدی از زندگی نیست، بلکه حقیقت عیانی‌ست که به دلیل این شیوعِ مرگبار، به هر فرد و اجتماعی، قابلیت نفوذ و سرایت دارد. در وضعیت متداوم بین فرد و جامعه، ظهور کرده و به جبریتی ناخواسته، ابراز وجود می‌کند.

دیگر تئاتر، شکلی از هسته بیرونی که در بسیاری از موارد، شکیل، پر زرق و برق، با دکورهای حجیم و سازه‌هایی چشم‌نواز، بازیگرانی موجه و آراسته، دسته‌ موزیک زنده و بی‌تفاوت به آنچه که در قلب جامعه درحال وقوع است، نیست؛ دیگر تنها معطوف به متن‌ها و قرن‌های پیش‌گذشته، امروزی شده، نیست؛ و مرکزی برای ژست و فیگور و چسبیدن به وجوه درست و نادرست پرداخت و اجرا؛ بلکه کانونی‌ست از همان ویرانی که در ذات تئاتر و تراژدی مرگ و حیات، در ستایش زندگی‌ وجود دارد.

تن‌هایی که براثر ابتلا به این بیماری مرگبار، بر تخت‌ها، در خود می‌پیچند، همچون بازیگرانی بر صحنه، واجد معنایی از قدرت و ضعف بشری‌، رخوت‌زدایی از روزمرگی، و عصیانی علیه خمودگی بدن‌های رام‌اند، بی‌آنکه نیاز باشد کارگردانی آن را هدایت کرده و یا تذکر دهد. آنانی که از دست می‌روند، ماهیت دراماتیک را از شکاف بین بازی و تجسم بر صحنه زندگی، برملا می‌کنند و قربانیانی که در آیینی تئاتری، تراژدی انسان امروز را، می‌آفرینند.

رنجی در مرز تراژدی و تقلای زیستن، مبارزه‎ای علیه هر نوع تقلید جعلی، خود عینیتی از تئاتری‌ست که همواره پیوند و ریشه‌ای عمیق در زندگی حقیقی داشته و جدایی ناپذیرست.

این تفاوت عظیم تئاتر با هر هنر دیگری‌ست که مرزی تفکیک‌شده با وضعیت موجود هر جامعه و با وقایع زندگی ندارد. و این ترکیب جدایی‌ناپذیر از سالن‌های تئاتری که علی‌رغم عطشِ علاقمندانش، شقاوتی از فقدان حضور، و مقاومتی علیه موجودی مزاحم و بیگانه است.

اینبار دیگر نویسنده، کارگردان و گروه اجرا، در تکاپوی وام‌گیری از وضعیتی بیرونی نیستند؛ دیگر نیازمند خوانشی شخصی یا حزبی از یک رویداد اجتماعی و جهت‌گیری‌های سیاسی، با تفاسیر پرحاشیه، نیستند؛ اینبار صحنه‌ی خالی، سالنی بدون تماشاگر، سکوتی مملو در عرصه‌ی پرهیاهوی هنر، وجهی بارز و کنش‌مند از ظرفیت تئاتری‌ست که نمی‌تواند جدای از بطن جامعه و مردم باشد.

وضعیتی زنده، حاضر و ناظر بر امر واقع، بی‌آنکه بتوان ذره‌ای آن را انکار کرد یا نادیده گرفت و یا به زمانی دیگر موکول کرد و یا توسط رسانه‌های دیگر، صورتی مصرف‌ شده از آن را، تبلیغ و بازپخش کرد.

تئاتری با حریمی نقض‌شده توسط همان موجودی که در لحظه لحظه‌ی زیست اکنون تمام افراد جامعه، از هر قشر و طبقه، حتی تا محیط شخصی و خصوصی‌شان، منزل، محل‌ کار، ماشین‌ها و لباس‌هایشان نفوذ کرده و تهدیدگر شده‌است.

اینک تئاتر، همان صورتی عینی شهری، خیابانی، بومی و جهانی‌ست که در تصرفِ عواقب هولناکی از ابتلا و شیوعِ بیماری همگانی، در معرض خطر بوده و برای عبور از این بحران، نیازمند عفونت‌زدایی و محافظتی دوچندان‌ست. روزهایی که درنهایت سختی، استوار و مقاوم پابه‌پای زندگی، ایستاده ‌است.

گیتی پاشایی در کنار همسرش مسعود کیمیایی و پسرشان پولاد؛ دهه ۶۰(عکس)

تماشاخانه

مردهایی که نه برای زنان که برای «حقوق مردها» مهریه ۱۴ سکه‌ای را تصویب کردند؛ اصلاح قانون یا تضعیف حقوق زنان؟ (فیلم)

سوتی بد پیمان قاسم خانی جلوی استاد شجریان ؛ یکی از ضایع‌ترین خاطرات زندگیمه (فیلم)

فیلم های دیگر