نجات طولانی ترین بازار ایران از نابودی حتمی

دکتر هوشنگ ثبوتی افزود: میراث فرهنگی استان زنجان با برنامه ریزی مناسب در بازسازی 550 طاق از 583 طاق موجود در بازار زنجان حضور داشت و توانست این طاق را با بازسازی و مرمت مناسب از روند روبه نابودی نجات دهد.

وی ادامه داد: بازار زنجان یک اثر ارزشمند تاریخی است که به علت عدم توجه مناسب در گذشته طاق های این بازار در حال فروریختن بود که با مرمت مناسب در حال حاضر هیچ خطری این طاقها را تهدید نمی کند.

نورگیر بازار زنجان قبل از بازسازی

ثبوتی با اشاره به روند روبه رشد مرمت آثار تاریخی استان به خصوص در بخش بازار زنجان یادآور شد: در حال حاضر میراث فرهنگی استان در 580 نورگیر بازار زنجان نورگیر ستنی زده است و تنها 9 نورگیر دیگر نیازمند تعمیر است تا کار مرمت بازار زنجان به اتمام برسد.

به گفته ثبوتی نصب نورگیر سنتی به منظره مرمت کامل طاق مربوط به آن نورگیر است.

این فعال بخش مرمت آثار تاریخی کشور افزود: در بیش از 70 درصد بازار زنجان کار سبک سازی صورت گرفته است و در زمان بازسازی هر یک از طاق ها بیش از 10 تا 20 تن خاک از آن طاق خالی می شد.

وی، بازسازی سرای ملک، سرای کلبعلی و بازار میوه فروشان را از مهمترین کارهای بازسازی صورت گرفته در سطح آثار تاریخی استان زنجان عنوان و تاکید کرد: مرمت آثار تاریخی استان زنجان در حال حاضر با یک برنامه ریزی مناسب پیش می رود.

طاق بازار زنجان

مجموعه تاریخی بازار زنجان در قلب بافت قدیمی که روزگاری مشرف به دروازه قلتوق، دروازه جنوبی شهر بود قرار دارد، این بازار که طویلترین بازار ایران است از سوی غرب به شرق گسترده شده بدین لحاظ به بازار پایین و بازار بالا تقسیم و نامگذاری شده است.

طبق اسناد و متون تاریخی ساخت آن در سال 1205هجری قمری در دوران حکومت آقامحمد خان قاجار آغاز و به سال 1213هجری قمری مقارن حکومت فتحعلی شاه قاجار پایان گرفته است.

در دوره های بعد به بنای بازار افزوده شده که از جمله می توان به ساخت چندین سرا، مسجد، گرمابه و… مجموعه بازار بالا مشتمل بر بازار قیصریه، بازار بزازها، حجت الاسلام، امامزاده و عبد العلی بیک اشاره کرد.

این مجموعه در زمان خود از نظر تولید و عرضه کالا و خدمات جنبی وابسته، بسیار غنی و مهمترین مرکز اقتصادی و تجاری شهر محسوب می شده است.

بازار زنجان از نظر تولید و نوع فعالیت به هشت راسته تقسیم می شود که از جمله آنها می توان به راسته زرگرها، کفاشها، بزازها، سراجها و … . اشاره کرد.

از کاروانسراهای جالب این مجموعه که نقش مؤثری در عرضة کالاها ایفا کرده، می توان سرا یا کاروانسرای حاج علی قلی و سرای حاج کربلایی علی را نام برد که احتمالاً در سال 1300 هجری قمری تکمیل شده است.

گستردگی جغرافیایی بازار از یک سو و تنوع راسته ها، تعدد سراها و کاوانسراهای درون شهری در راسته های فرعی که هرکدام به نامی و به فعالیتی خاص اختصاص یافته از سوی دیگر، همچنین وجود مساجد فراوان گویای پویایی این مجموعه فرهنگی، اقتصادی، تاریخی وهنری در طول زمان و به فراخور اوضاع و شرایط حاکم بوده است.

خصوصا" تکنیک های معماری و سبکها و شیوه های تزئینی دوران قاجار در راسته ها، حجره ها، چهارسوقها، مساجد، سراها و کاروانسراهای درون شهری، گرمابه ها به زیباترین شکل و شیوه اجرا شده است.

از جمله کاربرد انواع طاق و قوسهای هلالی، جناغی و ضربی، گهواره ای به خصوص در راسته های اصلی و فرعی مزین به آجرچینیهایی با طرحهای مختلف هندسی، خفته و راسته، حصیری و بکارگیری تکنیک آجر و کاشی، و کاشیکاری به رنگها و طرحهای قاجاری در سطحوح خارجی و داخلی بنا ها، طاقنماها، طاق و قوسها و همچنین ستون نماهای گلدانی در مساجد و سراها قابل ذکر است که اوج این سبک های معماری و شیوه ها و نو آوریها ی تزئینی در اجزا و ارکان مساجد به خصوص مسجد جامع به ظهور رسیده و این مجموعه را در طول تاریخ خود تبدیل به یکی از یادمانهای ارزشمند و زیبای هنری و معماری دوران قاجار ساخته است.

مجموعه بازار تاریخی زنجان در فهرست آثار ملی کشور به شماره 444/1/14/6/1374 به ثبت رسیده است.