نخستین برگزار کننده کنسرت در ایران چه کسانی بودند؟

امروز سالروز درگذشت عارف قزوینی است؛ شاعر، موسیقیدان و تصنیف‌ساز ایرانی دوران قاجار و پهلوی که به‌ خاطر سرودن تصنیف‌ها و غزل‌های سیاسی، میهنی و عاشقانه‌اش شناخته می‌شود.

از مهم‌ترین شعرها و تصنیف‌هایی که عارف همزمان با تحولات دوره مشروطه و جنگ جهانی اول سروده ‌است، می‌توان به از «خون جوانان وطن لاله دمیده» و «گریه کن» پس از مرگ کلنل محمد تقی‌خان پسیان اشاره کرد.

عارف و ساخت نخستین تصنیف در ۱۸ سالگی

عارف قزوینی نخستین تصنیفش را در ۱۸ سالگی ساخت. او تصنیف‌های وطنی ـ سیاسی یا عاشقانه می‌ساخته و در هر دو زمینه نیز بی‌باک و سنت‌شکن بوده‌ است. چون بیشتر تصنیف‌های عارف درباره اوضاع زمانه بودند، تأثیر بسزایی در مجامع آن روز داشتند.

عارف از نخستین کسانی است که در ایران کنسرت برگزار کرد و به جنبه  غیر مجلسی بودن و مردمی بودن آن تأکید داشت. کنسرت‌های او همیشه پر رونق و پرازدحام بود. عارف در مورد تصنیف و تصنیف‌سازی عقیده داشت که تصنیف نباید تحریر داشته باشد تا مردمی که صدا و تحریر ندارند بتوانند به راحتی از پس اجرای آن برآیند.

عبدالله دوامی نقل می‌کند که هنگام خواندن یکی از تصنیف‌های عارف تحریر داده‌ است و عارف به حالت قهر با او درگیر شده که چرا تحریر می‌دهد. عارف در سراسر زندگی خود همیشه صراحت داشته و این دست کم در تصنیف‌های اجتماعی و سیاسی او به خوبی مشهود است. او بدون هراس آنچه را که فکر می‌کرد، درست است بر زبان می‌راند تا جایی که صراحت او گاه باعث رنجش دوستان و یارانش می‌شد.

نقش عارف در نخستین اجرای عمومی موسیقی در ایران

نخستین اجرای موسیقی‌ عمومی در ایران در باغی نزدیک حومه شهر تهران که آن زمان «باغ بهجت‌آباد» نامیده می‌شد و به مناسبت تولد حضرت علی (ع) توسط «انجمن اخوت» به همت «درویش‌خان» و «عارف قزوینی» برپا شد.

ارکستر «انجمن اخوت» آغاز یک حرکت نوآورانه در موسیقی ایران بود؛ ترکیبی تازه از سازهای ایرانی و فرنگی که بعضی از آثار به فرم‌های غربی مثل «مارش» و «پولکا» نوشته می‌شدند.

اعضای ارکستر اولین کنسرت ایران چه کسانی بودند؟

رییس ارکستر، درویش‌خان  بود و بهترین نوازندگان و خوانندگان زمانه در این اجراها شرکت داشتند:

نوازندگان سه‌تار: دکتر «مهدی منتظم‌الحکما» و «حسین هنگ‌آفرین» از شاگردان خاص میرزاعبدالله

نوازندگان پیانو: «مشیر همایون»، «غلامرضا سالارمعزز» و «یوسف فروتن»

نوازندگان تار: «ارفع‌الملک»، «یوسف‌خان صفایی»، «یحیی‌خان قوام‌الدوله‌ای»، «فخام الدوله»، «علینقی وزیری»، «اسماعیل قهرمانی»، «شکرالله» معروف به شکری و «حاج غلامرضا» معروف به گاوی

نوازندگان ویلن: «حسین اسماعیل‌زاده کمانچه‌کش»، «تقی دانشور» (اعلم السلطان)، «رکن‌الدین خان»، «حسام‌السلطنه» و «حشمت دفتر»

نوازندگان ضرب: «حاجی‌خان ضرب» و «رضاقلی‌خان» که رضاقلی‌خان گاهی آواز هم می‌خواند.

نوازندگان نی: «نایب اسدالله» معروف به نایب و «شاهیدی»

خوانندگان ارکستر: «ناصر سیف»، «میرزا حسین ساعت‌ساز» و «سیدحسین طاهر زاده»