سید حسن نیّر‌زاده؛ کدخدایی که خدایی نکرد/ معلمی که زمزمۀ محبت بود

   عصر ایران؛ رضا صائمی- در حافظۀ تاریخی ما، نام معلمانی ماندگار شده که فقط معلم نبودند، عاشق بودند و درس عشق می‌دادند تا عاشقی را یاد دهند.    از عشق به آگاهی تا مهارت زندگی.

   در عرصۀ نمایش و تصویر، از تآتر و سینما تا تلویزیون، شمایل معلمانی ترسیم شده که برخی از آنها در ذهن ها باقی مانده‌اند مثل پرویز فنی‌زاده در نقش معلم در فیلم «رگبار» به کارگردانی بهرام بیضایی تا علی نصیریان در نقش معلم در فیلم «جاده‌های سرد» اثر مسعود جعفری جوزانی.

  آنها اما بازیگرانی بودند که در نقش معلم ظاهر شدند، خودشان معلم نبوده‌اند. گرچه می‌توان برخی از آنها را معلم سینما دانست که درس هنر می‌دادند.

   در این میان شاید مهم‌ترین چهره‌ای که او را هم در قامت خودش و هم درقاب تصویر به عنوان معلم می‌شناسیم «سید حسن نیّرزاده نوری» باشد که مزیت خاص دبستان علوی بود اما عامه با او در قاب تلویزیون آشنا شدند.

  در سال‌های اول بعد از پیروزی انقلاب ۵۷ کلاس درس او با نام «طرحی نو دراندازیم» در برنامۀ «بروبچه‌های پشت پنجره» شبکه یک سیما پخش می‌شد و دوست‌داران بسیاری داشت.

     برنامه‌ای که مخاطبان باسواد و بزرگ‌سال را هم شیفتۀ خود کرده بود. پدرش، غلام حسین نیرزاده سردبیر روزنامه غربال بود و خودش در سال ۱۳۳۲ آموزگاری را آغاز کرد و پس از آشنایی با سید جعفر بهشتی شیرازی و کرباسچیان ( مشهور به علامه) در مدارس نیکان و علوی مشغول تدریس شد.

   نیرزاده که پس از مشاهده سخت‌گیری‌های آموزگاران تصمیم گرفته بود معلم شود، همواره با صدای گرم و نگاه مهربان در کلاس حاضر می‌شد و با استفاده از مهارت‌های بازی‌گری تدریس می‌کرد.

  او پس از مطالعۀ روش باغچه‌بان، روشی نوین برای تدریس الفبا ابداع کرد. نیّرزاده در برنامه «برو بچه‌های پشت پنجره» لباس روستایی به تن می‌کرد و با دو تکه چوب و تکه‌ای گچ شورمندانه می‌کوشید خط قرمزهای سرسخت آموزشی آن زمان را بشکند و در فضایی جدید و فارغ از سخت‌گیری‌های مرسوم به کودکان ابتدایی الفبا بیاموزد.

  در واقع او شیوۀ نمایشی را برای تدریس انتخاب کرده و معلمی راوی بود. در واقع او معلمی را در کسوت یه قصه گو بازنمایی می‌کرد که درس را در بستر یک موقعیت نمایشی ارائه می‌دهد.

  از این حیث می‌توان گفت نیرزاده معلمی را دراماتیزه کرده و آن را به بازیگری و هنر نمایش گره زده بود .هر بار شخصیت هایی نظیر کدخدا شعبانعلی، اکبر آقا، آقا کمال و ... را خلق  و خودش هم یک تنه آنها را اجرا می‌کرد.

  لباس‌ و گچ و تخته‌پاک‌کن و مقداری شعر و موسیقی و دو تکه چوب، ابزار تدریس و هنرنمایی او بود که با بر هم زدن‌شان به صورت ریتمیک و ملودیک، از دانش‌آموزان می‌پرسید: «خوشگل بگو! قشنگ بگو! که این با این چی می‌شه؟!» (هنگام خواندن و پرسش آوازگونه‌اش نیز مثلا دو حرف به هم چسبیده «ب» و «الف» را نشان می‌داد).

  آن‌وقت، دانش‌آموزان، هم‌صدا و هم‌آهنگ جواب می‌دادند: «با با  با  می‌شه...»هر جلسه را هم با گفتن این سخن سعدی در گلستان ( بدون توقف بر کلمه عمر یاب ر زبان آوردن آن)  پایان می‌رساند که «مجلس تمام گشت و به آخر رسید…ما همچنان در اول وصف تو مانده‌ایم».

به خاطر آوردن او در روز معلم فقط یک تداعی نوستالژیک نیست بلکه می تواند به یاد آوردن یک استراتژی درست و اثربخش در شیوه معلمی باشد.

 چوپ‌های در دست او می‌توانست مثل بسیاری از معلمان و ناظمان، ترکه ای باشد که بچه ها را با ان فلک می کردند اما در دست های او به ابزاری برای آموختن بدل شدند.

او با آواز و نمایش، الفبا را به کودکان می آموخت تا با مهر و لطافت تدریس کند نه تنبیه و حقارت. آن هم در زمانه ای که می گفتند «چوب معلم گله/ هر کی نخوره خله».

حسن نیرزاده به واسطه کاراکترهایی که خودش طراحی و اجرا می کرد به «کدخدا» و «عمو زنجیرباف» هم معروف بود اما نه کسی را زنجیر کرد و برای کسی کدخدایی تا شیوه معلمی اش مصداق این شعر شود که: «درس معلم ار بود زمزمه محبتی....جمعه به مکتب آوَرَد طفل گریز‌پای را» یادش گرامی.

جان باختن ۲ کودک در سیل استان‌های فارس، هرمزگان و خوزستان

بیشتر بخوانید:

میرزا حسن رشدیه؛ راهی که باز کرد و دکان‌هایی که بست!

داستان یک نبرد؛ آغاز آموزش نوین در ایران و حمله متعصبان (فیلم)

تماشاخانه

دو دقیقه «خشونت واقعی و بی‌رحم» در سینمای گانگستری (تماشا کنید)

بحرین چگونه از ایران جدا شد ؟ نزدیک به ۲۰۰ سال کشمکش ؛ از مرگ کریم‌خان زند تا مصاحبه عجیب شاه / وقتی شاه نگران جزایر سه‌گانه بود (فیلم)

فیلم های دیگر