مهار يك جانبه

ديروز مقامات چين نسبت به ديدار احتمالي باراك اوباما، رئيس‌جمهور آمريكا و دالايي‌لاما رهبر در تبعيد بوداييان تبت كه از سال 1959 به شمال هند تبعيد شده است هشدار دادند و اعلام كردند در صورت انجام چنين ديداري روابط واشنگتن و پكن به‌شدت آسيب خواهد ديد. به گزارش خبرگزاري فرانسه، دالايي‌لاما قرار است در اواسط فوريه از كشورهاي آمريكايي ديدار كند. سخنگوي دالايي‌لاما در پاسخ به تهديد مقامات پكن اعلام كرد: «ما احساس مي‌كنيم آمريكا بايد مقدمات گفت‌وگويي صادقانه و عادلانه را ميان نمايندگان دالايي‌‌لاما و دولت چين فراهم كند و هيچ دليل قانع‌كننده‌اي براي اينكه چنين ملاقاتي صورت نگيرد وجود ندارد.» اختلاف چين و آمريكا در ادامه اختلاف‌هايي است كه روزهاي اخير در حوزه‌هاي مختلف ايجاد شده است. اين اختلاف‌ها از مسائل اقتصادي، سياست خارجي و امنيتي تا مسائل مربوط به فضاي سايبر، حقوق‌بشر و... گسترده مي‌شود.

 

روز جمعه پكن به اقدام دولت آمريكا براي فروش تسليحات به تايوان به ارزش 6.4 ميليارد دلار به‌شدت واكنش نشان داد. پكن اين اقدام را دخالتي خشن در امور داخلي خود عنوان و اعلام كرد روابط نظامي خود را با واشنگتن قطع و گفت‌وگوها در مورد مسائل استراتژيك امنيتي و كنترل و تكثير تسليحات را نيز تعليق مي‌كند. روز پنج‌شنبه گري‌لاك، وزير بازرگاني آمريكا از مشكلات شركت‌هاي آمريكايي در چين به دليل كمبود شفافيت و امنيت حقوقي انتقاد كرده بود. از سوي ديگر هر دو كشور يكديگر را متهم به افزايش تعرفه‌هاي گمركي و اقدامات حمايت‌گرايانه از كالاهاي داخلي متهم مي‌كنند. آمريكا، چين را به دستكاري در ارزش پول ملي خود متهم كرده است تا از اين طريق كالاهاي وارداتي را با قيمت ارزان‌تري از ايالات‌ متحده دريافت كند. چين نيز كه بيشترين منابع ارزي خود را به دلار اختصاص داده است خواستار جايگزيني دلار با يك واحد پول بين‌المللي است.

اين اختلاف‌ها در حال افزايش بوده و اخيرا به فضاي سايبري نيز كشيده شده‌اند. شركت گوگل در اواخر دي‌ماه دفتر خود را در پكن به دليل سانسور اينترنت در چين و حملات اينترنتي به جست‌وجوگر گوگل تعطيل كرد. در همين راستا هيلاري كلينتون، وزير امور خارجه آمريكا هفته پيش در ادبياتي تند از اعمال سانسور اينترنت در كشور چين انتقاد كرد. اختلاف‌هاي آمريكا در پرونده‌هاي مهم سياست خارجي نيز مانند برنامه هسته‌اي ايران و كره‌شمالي، حمايت پكن از دولت نظامي ميانمار و حمايت از عمرالبشير رئيس‌جمهور سودان و موضوع تغييرات آب و هوا همچنان تداوم دارد.

 

به گزارش «عصر ايران» در گزارش اخير ارزيابي استراتژيك پنتاگون كه هر چهار سال يكبار منتشر مي‌شود. به تهديد فزاينده چين براي نيروهاي نظامي و امنيت ملي آمريكا اشاره شده است. در اين گزارش آمده: «دولت چين در حال مدرنيزه كردن ارتش خود است و برنامه‌هايي براي ارتقاي توان موشكي و توليد موشك‌هاي جديد دوربرد، زيردريايي‌هاي جنگي و توسعه توان جنگ‌هاي سايبري و رايانه‌اي دارد. در اين گزارش همچنين به افزايش حملات سايبري و الكترونيكي از سوي چين اشاره شده است و همچنين پيشنهاد شده كه ايالات متحده در منطقه آسيا و اقيانوس آرام حضور نظامي بيشتري داشته باشد و به ويژه با كشورهاي دوست و متحد آمريكا مانند استراليا، فيليپين، تايلند، سنگاپور، اندونزي، مالزي و ويتنام همكاري‌هاي نظامي و دفاعي برقرار كند.

چرخش از گفت‌وگو به سوي فشار

چين كه در طول سال‌هاي اخير با رشد اقتصادي كم‌نظير خود مسير توسعه را با ديپلماسي فعال و حمايت از توليد داخلي و افزايش صادرات با شتاب فراواني طي مي‌كند به يكي از دغدغه‌هاي آمريكا در مسائل سياست خارجي و امنيت بين‌المللي تبديل شده است. اين كشور به بازارهاي جهاني در مناطق مهم و استراتژيك نفوذ كرده است. حضور گسترده شركت‌هاي چيني در آسياي مركزي، خاورميانه، آفريقا، خاور دور و... نه تنها قدرت اقتصادي چيني‌ها را افزايش داده بلكه زمينه را براي افزايش نفوذ سياسي اين كشور فراهم كرده است.

در اين ميان در دوران بوش برخي از نئومحافظه‌كاران اعتقاد داشتند كه چيني‌ها مسير تبديل شدن به آلترناتيو هژموني‌طلبي آمريكا را طي مي‌كنند و بر همين مبنا اين آلترناتيو بايد تضعيف شود. در مقابل اين ديدگاه، ليبرال‌هاي آمريكايي اعتقاد دارند كه مهار چين از طريق ارائه مشوق‌هاي تجاري، مشاركت اين كشور در نهادهاي بين‌المللي و سهم بيشتر در روند معادلات جهاني امكان‌پذير است. دولت اوباما با تكيه بر ديدگاه دوم در آغاز دولت خود تلاش كرد همگرايي ميان دو كشور در موضوعات مختلف بين‌المللي را افزايش دهد. سفرهاي ديپلماتيك روساي‌جمهور دو كشور، افزايش مراودات وزراي امور خارجه و دفاع از آغاز مجدد گفت‌وگوهاي نظامي و تلاش براي مهار بحران اقتصادي در همين راستا تفسير مي‌شود. اما در هفته‌هاي اخير به نظر مي‌رسد دولت اوباما با مشاهده عمق اختلافات به سياست فشار بر پكن روي آورده است.

 

اين سياست مي‌تواند ناشي از نگراني از نفوذ چين در مناطق مختلف جهان باشد. اين نفوذ كه عمده آن از طريق ايجاد مناسبات اقتصادي صورت گرفته است، در سال‌هاي اخير با سياست تقويت منطقه‌گرايي چين و استفاده از جايگاه شوراي امنيت سازمان ملل متحد روند صعودي به خود گرفته است. چيني‌ها ابتدا تلاش كرده‌اند با حضور در سازمان‌هايي مانند آسه‌آن و پيمان شانگهاي مناسبات اقتصادي و سياسي خود را با كشورهاي آسيايي تقويت كنند. اين سياست در سال‌هاي اخير به منظور مقابله با نفوذ هرچه بيشتر آمريكا در منطقه خاور دور و آسياي مركزي اتخاذ شده است.چيني‌ها در حالي كه خود را به عنوان يكي از قدرت‌هاي بزرگ اقتصادي جهاني مطرح كرده‌اند همزمان تلاش مي‌كنند نوعي استقلال نسبي را از سياست خارجي آمريكا در مناطق مختلف جهان در پيش بگيرند. بر همين مبنا به‌رغم اينكه كشورهاي غربي به‌خصوص آمريكا خواستار محاكمه عمرالبشير رئيس‌جمهور سودان هستند چيني‌ها اين موضوع را دخالت در امور داخلي اين كشور ارزيابي مي‌كنند در حالي كه آمريكا از مخالفان دولت مستقر در ميانمار حمايت مي‌كند مقامات پكن حمايت خود را از نظاميان حاكم بر اين كشور اعلام مي‌كنند. چيني‌ها از طريق كرسي دائم شوراي امنيت سازمان ملل متحد و حق وتوي خود، در بسياري از پرونده‌هاي مهم بين‌المللي مانند پرونده هسته‌اي ايران و كره‌شمالي نقش مهمي را ايفا مي‌كنند و سعي دارند كشورهاي غربي را در اين مورد وابسته به خود كنند.

 

حركت زيركانه چين در افزايش نفوذ سياسي خود از طريق پيوندهاي نزديك اقتصادي، پكن را به دغدغه آمريكا تبديل كرده و چگونگي مهار اين كشور را از پيچيدگي‌هاي فراواني برخوردار كرده است. هر يك از دو كشور نيز براي امتياز گرفتن كارت‌هاي مهمي در اختيار دارند. معضلات اين دو كشور كه در چهار حوزه اقتصادي (مناقشه در مورد دلار و يوآن)، امنيتي (بحران تايوان، مذاكرات كاهش تسليحات كشتار جمعي)، حقوق بشر (جدايي‌طلبان تبت، مسلمانان اويغور، محدوديت آزادي رسانه در چين) و سياست خارجي (پرونده هسته‌اي ايران، كره‌شمالي، مناقشه در سودان و ميانمار) تقسيم‌بندي مي‌شود، در طول سال‌هاي اخير انباشته شده‌اند و به نظر نمي‌رسد كه سياست فشار دولت اوباما بتواند به مهار چين و رفع تمامي اختلاف‌ها به‌نفع واشنگتن منتهي شود. سناريوي قابل تصور، امتيازدهي‌هاي محدود و مقطعي طرفين به يكديگر است تا فضاي تنش‌آلود اخير را تعديل كنند.

فوريت پرونده هسته‌اي ايران

از سوي ديگر پرونده هسته‌اي كشورمان مي‌تواند بستري مناسب براي ارزيابي زورآزمايي چين و آمريكا باشد.چيني‌ها كه با تشديد تحريم‌هاي ايران مخالفت كرده‌اند از سوي هيلاري كلينتون تهديد شده‌اند. وزير امور خارجه آمريكا به چين در مورد عدم همراهي با اعمال فشار عليه ايران در برنامه هسته‌اي هشدار داد. با توجه به اينكه به احتمال فراوان جلسه گروه 1+5 و متعاقب آن شوراي امنيت در ماه جاري ميلادي برگزار خواهد شد چگونگي مواجهه چين با تهديدهاي اخير آمريكا مي‌تواند ميزان مقاومت مقامات پكن را در مورد يكي از مهم‌ترين موارد اختلاف دو كشور مشخص كند. اينكه چين تا چه حد به مواضع سابق خود در مورد عدم همراهي با تحريم‌ها عليه ايران پايبند است به ميزان فشار آمريكا و احيانا امتيازدهي‌هاي اين كشور به چيني‌ها نيز بستگي دارد. چين تلاش مي‌كند از طريق مشاركت موثر در پرونده‌هاي حساس حداكثر امتيازات ممكن را اخذ كند.