«پناهنده»؛ مفهومی قدیمی با مصادیق میلیونی در جهان جدید

عصر ایران - واژۀ "پناهنده" (Asylum)، کلمه‌ای کهن است که در جهان قدیم از سوی مصریان و یونانیان و عبریان پذیرفته شده بود و پس از قرون وسطی نیز حق پناهندگی (Right of Asylum) جزو سنت غربی‌ها شد و بسیاری از متفکران غربی ناچار می‌شدند از کشور خود به کشور دیگری پناه ببرند.

تعریف جدید و دقیق مفهوم "پناهنده" در سال 1950 از سوی تدوین‌کنندگان اساسنامۀ قانونی ادارۀ کمیتۀ عالی برای پناهندگان به شرح زیر است:

«پناهنده کسی است که به علت ترس موجهی که داشته یا دارد، از این که به خاطر نژاد، مذهب، ملیت یا عقاید سیاسی تحت تعقیب درآید، از کشور متبوع خود و یا اگر تابعیتی ندارد، از کشوری که قبلا عادتا ساکن {آن} بوده است خارج باشد و به خاطر ترس مزبور نخواهد که از حمایت کشور متبوع برخوردار شود؛ و اگر فاقد تابعیت است نخواهد به کشوری که قبلا در آن‌جا ساکن بوده است بازگردد.» (تصمیم شمارۀ 428 مجمع عمومی سازمان ملل متحد، در مورخۀ چهاردهم دسامبر سال 1950).

بر اساس تعریف ساده‌تر و روشتن‌تر دیوان دادگستری بین‌المللی، پناهنده کسی است که توسط یک دولت تحت تعقیب بوده و مورد حمایت کشور دیگری از طریق ایجاد موانع در راه تعقیب وی، قرار می‌گیرد.

پناهندگی شامل مجرمین حقوق عمومی نمی‌شود.

پناهندگی انواع مختلف دارد که پناهندگی دیپلماتیک یا خارجی، رایج‌ترین نوع آن است. این نوع پناهندگی ممکن است توسط دولتی در خارج از سرزمین خود و یا در نقاطی که حقوق بین‌الملل اعمال قدرت مقامات دولت تعقیب‌کننده را منع می‌کنند، اعطا شود (مثل عمارت سفارت، کشتی و یا هواپیمای دولتی).

نوع دیگر آن، پناهندگی داخلی یا سرزمینی است که به موجب آن دولتی در سرزمین خود به فردی پناهندگی می‌دهد.

هیچ قاعدۀ حقوق بین‌الملل دولت‌ها را مجبور به اعطای پناهندگی به یک فرد نمی‌کند.

بر طبق قرارداد عمومی و اساسنامۀ "کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهندگان"، باید یکی از دو شرط زیر تحقق یابد تا شخصی پناهنده شناخته شود. این دو شرط عبارتند از اینکه «نتواند» یا «به علت ترس موجه نخواهد» از حمایت کشور متبوع خود یا کشور محل سکنی استفاده کند.

«نتوانستن» (Unable) به چند طریق صورت می‌گیرد:

• از دست دادن تابعیت
• عدم رابطۀ سیاسی بین کشور اصلی شخص پناهنده و کشوری که او در آن پناه گرفته است.
• وقوع جنگ یا قطع رابطۀ سیاسی بین کشور اصلی پناهنده و کشوری که او در آن پناه گرفته است.
• نداشتن وطن که در مورد افراد بی‌وطن صادق می‌باشد.

در سه مورد اول، اگر شخص مایل باشد از حمایت کشور متبوع بهره‌مند شود، باز هم امکان برخورداری از آن حمایت متصور نیست.

«نخواستن» (Unwilling) وقتی مصداق پیدا می‌کند که دولتی نسبت به تبعۀ خود که مقیم کشور دیگری است، از بذل حمایت دریغ نداشته باشد ولی تبعه که در وضع پناهندگی به سر می‌برد به علت وقوف به این که قبول حمایت کشور متبوع، او را از شمول تعریف پناهندگی خارج می‌سازد، حمایت عرضه‌شده را نپذیرد.

در چنین وضعی اگر دولت موطن به طور یکجانبه و بدون توجه به تمایل تبعه، او را مشمول حمایت کند، این اقدام به موقعیت قانونی فرد پناهنده لطمه‌ای نمی‌زند.

برای کسی که دارای بیش از یک تابعیت باشد، شرط اختصاصی دیگری وجود دارد به این شرح: «اصطلاح کشور متبوع عبارت خواهد بود از هر یک از کشورهایی که شخص مزبور تابعیت آن را دارد.»

بنابراین برای چنین فردی، باید در همۀ کشورهایی که او تابعیت آن‌ها را دارد، ترس موجه از تعقیب شدن موجود باشد؛ وگرنه مادام که بتواند خودش را در کنف حمایت یکی از کشورهای متبوع قرار دهد، حق ندارد مدعی وضع پناهندگی گردد.

بیشتر بخوانید:

تمرکزگرایی و تمرکززدایی چیست؟

«یهودستیزی» چیست؟

«پراگماتیسم» چیست؟

«نظام ریاستی» چیست؟

«طبقۀ اجتماعی» چیست؟

"نظام قیمومت" چیست؟

«دموکراسی»؛ حکومت مبتنی بر عقل جمعی و ناآشکارگیِ حقیقت

«سوسیالیسم با سیمای انسانی»: نفی سرمایه‌داری و دیکتاتوری

پناهندگی بازیکن اسبق استقلال به آلمان

بیژن کوشکی مدافع سابق استقلال به آلمان پناهنده شد

تماشاخانه

لغو پی در پی کنسرت‌ها در ایران/ وقتی وزارت ارشاد نمی‌تواند پای مجوز خودش بایستد (فیلم)

راننده از ترس پلنگ فرار کرده رفته تو ماشین / درخواست کمک گرفتنش خیلی جالبه (فیلم)

فیلم های دیگر