«اینجا تهران است، صدای ایران»/ طنین صدای زنانه در عمارت کلاه فرنگی رادیو

عصر ایران ؛ علی نجومی ــ چهارم اردیبهشت ماه سال 1319 خورشیدی است و در مدرسه دارالفنون غوغایی به پاست. احمدمتین دفتری نخست وزیر و محمدرضا پهلوی ولیعهد و گروه کثیری از مقامات کشوری لشکری گردهم آمده اند تا تاسیس رادیو ایران را رسما اعلام کنند. البته آن روزها رادیو را « پخش صدا» می نامیدند.  محمدرضا پهلوی پشت تریبون قرار می گیرد و اعلام می کند:
« گوش می دهیم»
جمعیت بزرگی هم از مردم در میدان سپه ( امام خمینی فعلی) جمع شده بودند تا از طریق فرستنده ها صدای رادیو را بشنوند.
خانم قدسی رهبری در فاصله چند کیلومتری از دارلفنون و میدان سپه در شمال جاده شمیران سابق( خیابان شریعتی فعلی) در اراضی قصر قجر جایی که اکنون وزرات ارتباطات و فن آوری اطلاعات قرار دارد، در  عمارت رادیو ایران پشت میکروفون می رود و اعلام می کند:
«اینجا تهران است، صدای ایران» 

از نکات جالب آن روز پخش اخبار به 7 زبان زنده دنیا بوده است و این که خانم قدسی رهبری آن روز 2 ساعت برنامه را یک نفره اجرا کرد.
اداره کل انتشارات و تبلیغات ( ما به ازای آن روزهای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فعلی) هم مسیول رادیو می شود و دکتر عیسی خان صدیق اعلم ریاست وقت دانشگاه تهران بر مسند رادیو می نشیند.
در سال ۱۳۲۷ به خاطر فاصله طولانی فرستنده مستقر در زمین های قصر قجر از شهر و کمبود وسیله نقلیه که تنها به یک دستگاه اتومبیل محدود می‌شد، دو استودیوی کوچک در میدان ارگ(جنوب و غرب کاخ گلستان) ساخته می‌شود. بعد از آن، اخبار از میدان ارگ پخش می‌شد.
تا سال ۱۳۳۶ به خاطر استفاده از فرستنده‌های موج کوتاه، برنامه‌ها جز تهران، تنها در شهرهای معدودی پخش می‌شد. برای همین، رادیو تا آن سال با نام رادیو تهران شناخته می‌شد. در این سال با نصب و راه‌اندازی فرستنده ۱۰۰ کیلو واتی، تقریبا تمام ایران در گستره امواج این رادیو قرار می‌گیرد. از این به بعد زمان برنامه‌ها طولانی‌تر، یعنی به دو ساعت و نیم در صبح‌ها و شش ساعت در عصرها افزایش پیدا می‌کند.

اما حال بگذارید به خصوصیت های معماری عمارت رادیو و ساختمان بی سیم بپردازیم:

پروژه ساختن این ساختمان گنبددار که به عمارت« ساختمان کلاه فرنگی بی سیم» مشهور است در سال 1303 به پایان رسید  معمار آن احتمالاً ابراهیم معمار باشی‌، از معماران وزارت پست و تلگراف در اواخر قاجار، بوده است. البته شایان ذکر است این عمارت در ابتدا فقط قسمت کلاه فرنگی را داشت و وقتی رضاخان تصمیم به تاسیس رادیو در ایران گرفت قرار بر این شد تا سه سالن به این ساختمان اضافه شود که طراحی آن را پل آبکار معمار شهیر ارمنی بر عهده گرفت و پیمانکار ساختش هم یک شرکت هوختیف آلمان بود.

بنای این عمارت از سه قسمت تشکیل شده:
پایه یا ریشه بنا: شامل عناصر عمودی، قرنیز‌ها و پایه ستون‌ها.
بدنه یا تنه بنا: شامل تمامی عناصری که بین پایه و تاج بنا قرار گرفته‌اند.
تاج بنا: مهم‌ترین عنصر این بخش، گنبدی است که به خاطر شکل خاصش کل بنا با عنوان عمارت کلاه فرنگی شناخته می‌شود و در حقیقت علت نام‌گذاری ساختمان هم، شباهت گنبدش با کلاه‌هایی است که در زمان رضاخان از اروپا و خاصه فرانسه به عنوان کلاه شاپو وارد می‌شده.
بنای بی‌‌سیم قصر دارای نمایی متقارن است، اما در طراحی پلان‌ها این تقارن رعایت نشده. ورودی بنا محور این تقارن است و کلاه فرنگی در محل تقاطع محورهای تقارن پلان قرار گرفته و به‌طور کلی سلسله مراتب نما بدون توجه به پلان پشت آن صورت گرفته. ورودی بنا در ضلع غربی واقع شده و سردری مزین دارد. ورودی در مرکز نمای غربی قرار گرفته و این نما شامل تزئینات حجاری، گچ بری و نما آجر است. در هر طرف ورودی سه ردیف پنجره تعبیه شده. نماهای جنوبی و شمالی هم هر کدام سه ردیف پنجره دارند.

جزء اصلی سازه بنا و همچنین عنصر اصلی تزئینی این ساختمان آجر است. نماسازی قاب‌های پنجره‌ها و ورودی‌ها به صورت نیم دایره خودنمایی می‌کند که از مشخصه‌های بارز معماری دوره قاجار است. در نمای غربی، بالای برخی از پنجره‌ها، گچ‌بری‌هایی به صورت نقوش اسلیمی دیده می‌شود. تزئینات سنگی کنار ورودی شمالی هم چشمگیر است. جز سنگ‌بری، منبت کاری هم در تزئین بنا نقش مهمی دارد. در فضاهای داخلی، عنصر تزئینی خاصی به چشم نمی‌آید. پله‌ها سنگی، نما غالبا آجری، نقش برجسته‌ها گچی، ابزارها آجری، پنجره‌ها چوبی و پوشش بام به صورت فلزی و شیب‌دار است. از نکات جالب ساختمان در وضعیت فعلی وجود ژنراتورهای زیمنس و دیگر تجهیزات رادیویی قدیمی است.

این سازه اکنون جزیی از مجموعه وزارت ارتباطات و فن آوری است و به دلیل موقعیت اداری و امنیتی، بازدید عمومی همیشگی ندارد و معمولاً در مناسبت‌های فرهنگی، هفته میراث فرهنگی یا تورهای ویژه امکان بازدید عمومی فراهم می‌شود.

راز شمس‌العماره؛ اولین آسمان‌خراش تهران چگونه قدرت شاه را نمایش می‌داد؟(+عکس)

بیشتر بخوانید:

شمس‌العماره؛ معمارش ناپدید شد و سوگلی ناصرالدین شاه دعوا راه انداخت

بدرود سینما عصر‎جدید؛ آخرین یادگار دوران کیشلوفسکی و برگمان

از ساختمان شهرداری تا محل فروش بازی های کامپیوتری/ عمارت بلدیه شاهکار مارکف معمار ارمنی

از لیلا حاتمی تا فرح دیبا و رویا نونهالی/ نگاهی به «مدرسه ژاندارک» در قلب تهران

بزرگترین واقف معاصر ایران در کدام خانه به دنیا آمد؟/ خانه 150 ساله حسین خان ملک در دل بازار تهران

باغ فردوس شاهد دویست ساله شمرون و قصه هایش/ از مدرسه شاپور تا موزه سینمای ایران

تماشاخانه

شرک واقعی کیست؟ داستان فرشته فرانسوی که دنیا او را هیولا می‌دید (فیلم)

دارویی که این روزها پولدار‌های چاق به دنبالش هستند / درباره آمپول لاغری که فقط دست ۱۰ درصد مردم جهان به آن می‌رسد (فیلم)

فیلم های دیگر