چرا روسیه از ایران حمایت نمی کند؟

عصر ایران ؛ پرناز صدیق - نقش روسیه در تحولات مربوط به پرونده هسته ای ایران، موضوعی است که مورد مناقشه دو جناح اصولگرا و اصلاح طلب در ایران است. اصلاح طلبان در مجموع معتقدند که روسها حمایت از ایران را دستاویز امتیاز گرفتن از ایالات متحده آمریکا کرده اند اما اصولگرایان، لااقل بسیاری از آنها، حامی سیاست " نگاه به شرق " هستند و بر نزدیکی هر چه بیشتر ایران با روسیه و چین با هدف ممانعت از اجماع جهانی علیه ایران، تاکید دارند.

اما شواهد و قرائن دال بر این است که روسیه و چین در حال فاصله گرفتن از ایرانند و نزدیکی مواضع آنها به مواضع ایران در مساله هسته ای، برخاسته از قرابتی استراتژیک نیست.

حمایت اخیر روسیه از پیش نویس قطعنامه تحریم شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران، آن هم پس از توافق هسته ای ایران با دو کشور ترکیه و برزیل، اعتراض ملایم محمود احمدی نژاد را در پی داشت.

احمدی نژاد اخیراً با بیان اینکه " امروز توضيح دادن رفتار آقای مدودف به ملت ايران برای ما خيلی مشکل شده است» گفت:« ما نبايد ببينيم که همسايه ما (روسيه) در مواقع حساس در کنار کسانی قرار می گيرد که سی سال است با همه توان عليه ملت ما دشمنی کرده اند. اين قابل توجيه و قابل قبول ملت ايران نيست.»

وي با بيان اظهارات فوق، از روسیه خواست تا در صحنه كشمكش هسته ای ایران و غرب، در همان نقشي ظاهر شود كه دولتمردان ايراني از اين كشور انتظار دارند.

حسین سلیمی، استاد روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبایی، درباره دلایل کمرنگ شدن حمایت روسیه از ایران در کشمکش هسته ای ایران و غرب به «عصرایران» می گوید: " روابط کشورها در عرصه بین المللی همانند روابط افراد با یکدیگر نیست. قدرتهای بزرگ جهانی بخشی از سیستم بین المللی هستند و طبیعتاً قواعد حاکم بر سیستم بین المللی بر رفتارهای آنها تاثیر می گذارد.

ما از حدود دو سه سال قبل پیش بینی کرده بودیم که روسیه در مساله هسته ای ایران، پشتیبان مطلق ایران باقی نخواهد ماند و قواعد حاکم بر سیستم بین المللی، به طور حتم این کشور را به سمت عدم حمایت از ایران سوق خواهد داد.
روسها با این موضع جدیدشان به گونه ای دارند جایگاه خودشان را در نظم جدید بین المللی باز می کنند.

آنها در ازای عدم حمایت از ایران، توانسته اند نصب سیستم دفاع موشکی آمریکا در لهستان و جمهوری چک را ملغی کنند، امتیازات اقتصادی جدی گرفته اند و در مجموع جایگاه مهمتری در سیستم بین المللی به دست آورده اند.

علاوه بر این، روسیه و آمریکا با امضای توافق های هسته ای جدید وارد یک دوره همکاریهای استراتژیک می شوند و این آغاز یک دوره جدید در روابط بین الملل است.

با توجه به جایگاه حدیدی که روسیه در سیستم بین المللی پیدا می کند، به نظر می رسد که هماهنمگی اش با قدرتهای محور در نظام بین المللی بیشتر می شود. "

صادق زیباکلام، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران نیز در این باره به خبرنگار «عصرایران» می گوید: " این نهایت ساده اندیشی بود که ما از روسیه توقع داشتیم که در مقام حمایت از ما، قرص و محکم در مقابل جهان غرب بایستد.

من نمی دانم چرا ما علی الدوام روسیه را به دودوزه بازی و خنجر از پشت زدن متهم می کنیم. گویا ما فراموش کرده ایم که روسیه هم منافع ملی دارد و در وهله نخست به منافع ملی اش می اندیشد. بنابراین اگر منافع ملی روسیه اقتضا کند که بیشترین صدمات و لطمات به ایران وارد شود، ما نباید از روسیه انتظار داشته باشیم که از منافع ایران دفاع کند. حوزه روابط بین الملل که حوزه اخلاق نیست بلکه حوزه حفظ و حراست از ممنافع ملی است.

چرا ما از روسیه انتظار داریم که منافع ملی گسترده ای را که در روابطش با جهان غرب دارد، فدای منافعی اقتصادی ای کند که در رابطه با ایران نصیبش می شود؟

روسیه کلی تجهیزات فوق پیشرفته از اسرائیلی ها در یافت کرده تا موشکهای اس 300 را به ما ندهد. چرا باید موشکهای اس 300 را به ما بدهد و در قبال آن از تکنولوژی فوق العاده پیشرفته دفاع هوایی ای که اسرائیل به او می دهد صرفنظر کند؟

تازه اگر از منظر روسیه به ماجرا نگاه کنیم، می بینیم که روسها ما را به ناسپاسی و نمک نشناسی متهم می کنند. روسها می گویند اگر ما نبودیم تحریم ها علیه ایران به مراتب شدیدتر می شد. اما ایرانی ها نه تنها از ما تشکر نمی کنند بلکه طلبکار هم هستند و ما روسها را به دودوزه بازی متهم می کنند.

روسها معتقدند که اگر مسکو از ایران حمایت نمی کرد، فشار آمریکا بر ایران خیلی وحشتناک تر از فشار کنونی می شد. روسها به ما می گویند شما از سر استیصال و اضطرار و اجبار به سمت ما آمده اید و با ما قراردادهای اقتصادی بسته اید. آنها به ما می گویند شما چیزهایی را از ما می خرید که هیچ کشور دیگری در بازار بین المللی حاضر نیست این کالاها را به شما بفروشد.

شما اگر می توانستید این کالاها را از غرب بخرید، قطعاً به سراغ ما روسها نمی امدید. بنابراین بر سر ما منت نگذارید.
این ما هستیم که باید بر شما منت بگذارم. نگاه روسیه چنین نگاهی است.

اتفاقاً من معتقدم که نگاه واقع بینانه و عملگرایانه در این میان، همین نگاه روسیه است. چرا روسیه باید نیروگاه هسته ای بوشهر را 5 سال پیش تحویل ما می داد در حالی که بابت عدم راه اندازی این نیروگاه، کلی امتیاز از جهان غرب گرفته است؟
اگر هم بخواهیم به قرارداد ایران و روسیه در این زمینه اشاره کنیم، باید گفت که احتمالاً در این قرارداد بند یا تبصره ای وجود دارد که راه اندازی نیروگاه بوشهر را منوط به تحقق چیزی می کند که تا کنون محقق نشده و این راه فرار از عمل به تعهدات مندرج در قرارداد را بر روسها می گشاید. "

اما حسین سلیمی درباره اینکه آیا طفره رفتن روسها از راه اندازی نیروگاه بوشهر، ناشی از وجود چنین بند یا تبصره ای در قراداد ایران و روسیه است، می گوید: " راه اندازی نیروگاه بوشهر، امری است تابع روابط کلی ایران با سیستم بین المللی.

طبیعتاً در قراداد چنین بندی وجود ندارد ولی به نظر می رسد که روسها تا زمان حل شدن مساله غنی سازی اورانیوم در ایران، راه اندازی نیروگاه بوشهر را به تاخیر می اندازند.

البته بهانه یا دلیل اعلام شده آنها برای عدم همکاری در راه اندازی نیروگاه بوشهر، ربطی به مساله غنی سازی اورانیوم ندارد ولی به نظر می رسد که دلیل اصلی، نامعلوم بودن نتیجه بحث عنی سازی اورانیوم در ایران است. به هر حال به لحاظ حقوقی روسها موظف به تکمیل نیروگاه بوشهر هستند. "

زیباکلام درباره انتقاد احمدی نژاد از روسیه می گوید: " احمدی نژاد به تدریج دریافته است که به صلاح ما نیست که برنامه هسته ای خودمان را به هر قیمت ممکن پیش ببریم. ایشان می دانند که عسلویه عملاً به حالت تعطیل درآمده است زیرا در اثر تحریم ها، تکنولوژی پیشرفته و سرمایه خاصی وارد عسلویه نمی شود.

ایشان به تدریج دارند متوجه می شوند ما نه تنها نمی توانیم بر روی روسیه و چین حساب چندانی باز کنیم، بلکه دریافته اند که این غیرمعقول است که ما همه تخم مرغ هایمان را در سبد روسیه و چین بگذاریم.
بنابراین دولت ما به تدریج از روسیه فاصله می گیرد. به علاوه رابطه کنونی ایران و روسیه را نیز از این منظر هم باید بررسی کرد که آیا عمق وابستگی فعلی ما به روسیه ( و البته چین ) با سیاست " نه شرقی نه غربی " همسویی دارد؟
آیا ما هنوز سیاست غیرمتعهدها را دنبال می کنیم؟ من فکر نمی کنم که ما در شرایط کنونی بتوانیم خودمان را غیرمتعهد بدانیم. "

حسین سلیمی نیز در باره انتقاد ایران از روسیه و پیامدهای آن می گوید: " ایران و روسیه قرادادهای بسیار بزرگی در زمینه های گوناگون دارند و به همین دلیل، علیرغم نارضایتی ایران از مواضع اخیر روسیه، دو کشور به سمت تقابل و یا کاهش قراردادهای فی ما بین پیش نخواهند رفت.

اما علائم نشان می دهد که روسیه در آینده پشتیبان استراتژیک ایران نخواهد بود. خیلی ها در ایران بر روی این پشتیبانی حساب باز کرده بودند. به نظر می رسد که دو کشور به همکاری های خود در حوزه های اقتصادی و نظامی ادامه می دهند ولی شرکای استراتژیک یکدیگر محسوب نخواهند شد.