چفيه؛ از تعريف تا استفاده

يك دوست‌دار ميراث فرهنگي گفت: برخي پژوهشگران لباس فولکلوريک معتقدند، ترکيب رنگ به کار رفته در «کوفيه» (چفيه) به تمدن‌هاي کهن بين‌النهرين بازمي‌گردد و ساختارهاي ترکيبي يا رنگي آن برگرفته از شکل تور ماهي‌گيري يا خوشه‌ي گندم است.

قاسم منصور آل‌كثير در گفت‌و‌گو با ايسنا، بيان كرد: تاريخ پوشاک به‌طور کلي بخشي از تاريخ تمدن و فرهنگ انسان است. اين روند از زماني آغاز شد که انسان‌ها زندگي فردي و غارنشيني را رها کردند و هسته‌هاي ابتدايي نخستين جامعه‌ي بشري را پديد آوردند. از اين رو، در هر جامعه‌اي بنا به شرايط آن جامعه، نوع پوشاک و پوشش زنان و مردان متفاوت است. آب و هوا و شرايط اقليمي، پديده‌ي شهرنشيني، کار و پيشه، کشف منابعي مانند مس و فلزات، پيدايش اديان و مذاهب و وقوع جنگ‌ها از جمله شرايطي هستند که بر پوشش انسان‌ها تأثير مستقيم دارند.

او ادامه داد: چفيه يا كوفيه يکي از بخش‌هاي پوشاک سنتي عربي است. کوفيه دستمال بزرگي است که عرب‌ها از آن به‌عنوان سربند يا پوشش سر استفاده مي‌کنند و معمولا از پنبه يا کتان است تا از سر، چشم و دهان در برابر آفتاب و شن محافظت کند. کوفيه را با رشته‌اي به نام «عقال» بر سر مي‌بندند و در مجموع، کوفيه و عقال ناميده مي‌شود. در زبان عربي خوزستاني به اين دستمال «چفيه» و «اعگال» مي‌گويند.

وي اظهار كرد: در تعريف نام و ريشه‌ي لغوي چفيه بايد گفت، تعريف فرهنگ معين از کوفيه اين چنين است: «دستار چهار گوشه‌اي که مردان عرب روي سر خود مي‌اندازند و رشته‌اي مخصوص بر آن و روي سر قرار مي‌دهند که عقال ناميده مي‌شود.» در تعريف کوفيه در فرهنگ عبدالنبي قيم اين‌گونه آمده است: «كوفيه، دستار، چفيه، عوام کفيه مي‌گويند.»

ديگر نام‌هاي چفيه

اين دوست‌دار ميراث فرهنگي توضيح داد: چفيه با نام‌هاي الغتره، الشماغ، حطه و مشده نيز شناخته مي‌شود. برخي ترک‌ها معتقدند، کلمه‌ي شماغ برگرفته از کلمه‌ي ترکي «ياسماک» (YASMAK) به معني چيز‌ بسته‌شده، گرفته شده است. اين در حالي است که عرب‌ها پيش از هم‌جواري با ترک‌ها از چفيه استفاده مي‌کردند. در برخي کشورهاي شمال جزيره‌ي عربي چفيه به نام‌هاي «کوفيه» يا «حطه» نيز ناميده مي‌شود. نام‌گذاري حطه در بلاد شام (شامات) مرسوم‌تر است. در حالي که در منطقه‌ي جزيره‌ي عربي، اردن و عراق كاربرد كلمه‌ي شماغ متداول‌تر است. در روسيه نيز چفيه را با نام «عرفاتكا» مى‌شناسند.

نحوه‌ي بستن چفيه

آل‌كثير گفت: چفيه بين عرب‌ها به شكل‌هاي متفاوتي بسته مي‌شود. بيشتر به‌شکل مثلث تا مي‌شود و روي سر قرار مي‌گيرد و بر آن عقال گذاشته مي‌شود. عقال براي نگه داشتن کوفيه بر سر است. بين عرب‌هاي عراق و عرب‌هاي ايران در خوزستان به‌جز قرار دادن عقال روي کوفيه آن را به‌شكلي ديگر و بدون عقال نيز بر سر قرار مي‌دهند. به اين صورت که چفيه را به‌شکل مثلث روي سر مي‌گذارند و دو طرف چپ و راست آن را به‌صورت برعکس، يعني طرف سمت راست چفيه را به سمت چپ سر و طرف سمت چپ آن را به سمت راست بر سر تا مي‌كنند.

او توضيح داد: يک نوع بستن چفيه بين اماراتي‌ها متداول است که آن را دور سر مي‌بندند و از پشت گردن يک ضلع از مثلث تشکيل‌شده را بيرون نگه مي‌دارند. اين سبک بستن بين عرب‌هاي ايران، بخصوص بين عرب‌هاي خوزستان ديده مي‌شود. در ايران به‌جز عرب‌ها، کرد‌ها و بلوچ‌ها نيز از چفيه استفاده مي‌کنند.

رنگ‌هاي چفيه

آل‌كثير اظهار كرد: تفاوت رنگ و نقوش در پوشش‌ها، بيانگر باورها و آداب و رسوم در ميان اقوام و در عين حال، تجلي گوشه‌اي از هنرهاي سنتي و صنايع دستي آن‌هاست. اگر به ترکيب رنگ پرچم‌هاي اين کشورها دقت کنيم، تشابه رنگي زيادي با رنگ‌هاي به کار رفته در چفيه‌ي آن‌ها مي‌بينيم. رنگ مشکي با مستطيل يا مربع‌هايي روي چفيه بيشتر بين عراقي‌ها، فلسطيني‌ها و عرب‌هاي ايران مرسوم است و در خوزستان به اين نوع چفيه، چفيه‌ي «بگعه» مي‌گويند.

او بيان كرد: چفيه‌ي ديگري وجود دارد که فقط سفيد است و آن را «الغتره» مي‌خوانند و معمولا از چفيه‌هاي نقش‌دار مانند «شماغ» سبک‌تر است. چفيه‌اي به رنگ آبي نيز که در عراق، بوستان و شادگان ديده مي‌شود، در خوزستان «امجوته» نام دارد. در دوران دفاع مقدس نيز رزمندگان از چفيه به‌عنوان نماد مقاوت استفاده مي‌کردند و حتا اواخر سال گذشته اعلام شد كه آيين‌نامه‌ي ثبت اشياي خاص دفاع مقدس مانند «سربند» و «چفيه» تدوين شده است. هر سال، در مراسم مختلف از جمله روز‌ ارتش، عرب‌هاي ايران با لباس محلي و چفيه‌ي سفيد «الغتره» و «عقال» رژه مي‌روند.

وي ادامه داد: به نظر مي‌رسد که چفيه بين جوانان به نماد حرکت‌هاي جنبشي تبديل شده است. مثلا در وقايع اخير در کشورهاي عربي، چفيه را بر سر و گردن جوانان مصر، تونس، شيعيان بحرين و ديگر کشورها ديده‌ايم. در ميان اين کشورها، فلسطين به‌عنوان نماد مقاوت کشورهاي اسلامي بسيار از چفيه استفاده مي‌کند.

ورود چفيه به ويترين مغازه‌هاي كشورها‌ي اروپايي

اين دوست‌دار ميراث فرهنگي گفت: اكنون چفيه را مي‌توان در بيشتر کشورهاي جهان دور گردن بسياري از دختران و پسران و همچنين در ويترين مغازه‌هاي کشورهاي غربي و فستيوال مد لباس ببينيم. پشت ويترين فروشگاه‌هاى معروف لباس در بازارهاي لباس غرب، براى تزيين مانكن‌هاى پلاستيكى از انواع چفيه‌ها استفاده شده است، حتا شاهد فروش چفيه‌هايي با رنگ سياه و سفيد هستيم كه به قيمت‌هاي بسيار بالايي عرضه مي‌شوند. در کشور ما نيز چند سالي است که استفاده از اين پوشش زيبا را بين دختران و پسران شاهديم. مي‌توان گفت، از چفيه به‌جز در خوزستان به‌دليل عرب‌نشين بودن اين استان، توسط جوانان پايتخت نيز استفاده مي‌شود.