پاياني براي کاستروئیسم در کوبا

عصر ایران؛ مریم جعفری - "سياستمدار باهوش، كسي است كه زمان درست بلند شدن از سر ميز بازي سياست را بداند؛ نه يك لحظه زودتر نه يك لحظه ديرتر"؛ اين سخنان رهبري است كه در سال 2006 ميلادي، بيماري‌ هاي جدي باعث شد تا به اين بيانديشد كه نقش جهاني‌اش رو به افول است و بايد قدرت را به شخص ديگري واگذار كند. در اين زمان "فيدل كاسترو" رهبر كوبا، بيش از نيم قرن بود كه به تنهايي هدايت كوبا را در اختيار داشت.

در دوران او، كمتر كسي به محدود شدن دوران رياست‌جمهوري در اين كشور مي‌انديشد اما "رائول كاسترو" برادر كوچكتر كه قدرت را در سال 2008 به طور رسمي از برادرش به ارث برد، بر اين سنت چند ساله در كوبا خط پايان كشيد.

در حقیقت كاسترو كوچك با بالا رفتن سن شخصیت های انقلاب 1959، پذيرفته زمان بازنشستگي آنان فرا رسيده است و اكنون بايد افراد آموزش ديده با تجربه كافي و البته بالغ، سكان هدايت كوبا را در دست بگيرند.

رائول از زمان در دست گرفتن قدرت تاكنون بسياري از اهداف بنيادي انقلاب کوبا را ناديده گرفته است. او با تاكيد بر اينكه تغيير مدل كوبايي براي تكميل سوسياليسم است نه حذف آن، مشخص كرد كه طرح‌هاي دولتي همچنان در اولويت هستند ولي به بازار نقش بيشتري داده مي‌شود.

از همين رو، كنگره كوبا اصلاحات اقتصادي را براي نجات زندگي 11 ميليون كوبايي كه از نبود توليدات داخلي و كمبود مبادلات خارجي رنج مي‌برند را تصويب كرد.

در اين زمان حدود يك ميليون كارگر از بدنه دولتي خارج و به مشاغل كوچك روي آوردند. كارت‌هاي مخصوص دولتي كه بيش از نيم قرن تضميني براي تامين ماهانه غذاي هر كوباي بود به گفته رائول، به وزنه‌اي غيرقابل تحمل براي اقتصاد تبديل و مانعي بر سر راه فعاليت شد و زمان حركت فرا رسيد.

به ‌دنبال اين حركت، مردم کوبا اجازه يافتند که در 180 مورد به ‌طور مستقل و بدون مداخله دولت امور معاملاتي و کاري خود را سر و سامان دهند. کشاورزان نيز مجاز شدند که زمين‌هاي زراعي دولت را اجاره کرده و به‌طور خصوصي از آن بهره‌برداري کنند. با اين اقدامات قرار است با پيامدهاي بيکاري در بخش دولتي مقابله شود و زمينه هاي اشتغال‌زايي جديد فراهم آيد. در برنامه جديد دولت ترغيب شرکت‌هاي خارجي براي سرمايه‌گذاري در کوبا نيز در نظر گرفته شده است.

اما در عمل اين اصلاحات به كندي به پيش مي‌رود. كمتر از يك‌ پنجم يك ميليون كارگر كوبايي تا پايان ماه مارس كنار گذاشته شدند و از 200 هزار درخواست جديد براي اخذ گواهينامه تجاري تنها دو سوم توانستند اعلام موجوديت كنند و مابقي از سرمايه‌گذاري پشيمان شدند.

از همه مهمتر كارت‌هاي اعتباري وعده داده شده تاكنون به دست كوبايي‌ها نرسيده است و هنوز بسياري از مردم كوبا كه چندين سال در حال فعاليت در مشاغل خاص هستند همچنان مخفيانه به كار خود ادامه مي‌دهند.

برخي از آنان مي‌گويند كه از زماني‌ كه اين قانون به اجرا گذاشته شده است دولت نتوانست آن را به خوبي كنترل و هدايت كند. آنان براي اثبات ادعاي خود مي‌گويند براي مثال از وقتي‌ كه پيتزافروشي‌ هاي خصوصي در كوبا فعاليت خود را آغاز كردند و به خريد آرد دست زده‌اند، نمي‌توان در مغازه‌ها نان پيدا كرد.

از سوي ديگر، سران هاوانا به خوبي به اين مسئله پي برده‌اند كه براي پيشبرد برنامه‌هاي اقتصادي بايد اصلاحات سياسي را نيز اجرا كنند.


اگرچه كوبا همچنان به‌ عنوان كشوري كمونيستي و بدون رسانه‌ها آزاد شناخته مي‌شود اما تحت حكومت رائول، به كوبايي‌ها اجازه داده شد كه به‌ رغم گراني بيش از حد، موبايل و كامپيوتر شخصي داشته باشند. دسترسي به اينترنت آسان‌تر شد اما اين رفع محدويت‌ها پاسخگوي رشد جامعه نيست.

در چنين شرايطي و در حالي كه هنوز بسياري از كوبايي‌هاي مسن به كاستروها احترام مي‌گذارند و معتقدند آنان باعث بقاي كشورشان شده‌اند، اما جوانان اين كشور نمي‌توانند سياست‌هاي آنان را بپذيرند و بي‌قرار تغييرات بنيادي هستند.

جوانان در كوبا خواهان فضاي باز سياسي هستند اما پيرها معتقدند مشكلات اقتصادي در اولويت هستند.

در اين ميان دولت هاوانا به رهبري رائول از شكاف بين نسل كنوني و انقلابي به خوبي آگاه است و سعي مي‌كند با وعده‌ اصلاحات اقتصادي مردم انقلابي را راضي نگه دارد و در كنار آن، فضا را براي جوانان آماده كند. اگر این رویکرد مورد پذیرش قرار گیرد ساختارهای کهنه و میراث سنتی کاسترو شکسته خواهد شد و فضای جدید قطعا تجربه‌ای نو را بر کوبا حاکم خواهد کرد؛ رویکردی که به مدل کثرت‌گرایانه پلورالیستی بیشتر شبیه است با این تفاوت که مدام سرمایه‌داری را نقد کنند.

حتی اگر این رویکرد هم نفی شود، آن گاه حزب کمونیست کوبا مجبور به اتخاذ رویکردهای مختلط در توسعه خواهد شد که آن نیز هیچ نسبت و سنخیتی با آرمان اولیه کاسترو نخواهد داشت.

در این رویکرد مختلط به ناچار فضای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی باز خواهد شد و دایره مالکیت خصوصی از حوزه‌های جزیی و خرد به حوزه‌های وسیع گسترش خواهد یافت. نقش مسیحیت پررنگ‌تر مي‌شود. تقاضا برای سرمایه‌گذاری با تدابیری خاص صورت می‌گیرد و به تدریج این مدل مختلط با حفظ شعارهای سوسیالیستی ملایم گسترش خواهد یافت. در مجموع به نظر می‌رسد رویکرد جدید حزب کمونیست خط سیری گسسته با کاستروئیسم در کوبا را رقم بزند.