کفشی که داماد را مهمان خانه عروس می‌کند

ازدواج گیلانی‌ها در گذشته با تدارک مراسم  متعددی همراه بوده است که امروزه این جشن ها و مراسم محلی در پس زندگی مدرنیته و با مشکلات اقتصادی کنونی نادیده گرفته می‌شود ولی بازخوانی این آداب و رسوم که ریشه در تمدن و فرهنگ کهن گیلان زمین دارد، خالی از لطف نیست.

به گزارش ایسنا، اولین اقدام رسمی برای ازدواج جوانان همواره برپایی مراسم خواستگاری بوده و هست، خواستگاری را در گیلان "زن خواهی" می نامند و در برخی نقاط اصطلاحات دیگری هم برای آن بکار می برند، مانند ایلچی در نومندان تالش و قاصد در دیلمان.

در مجلس خواستگاری معمولاً بزرگتران و ریش سفیدان شرکت دارند. تعیین مقدار شیربها، مهریه، قرار مجلس عقد و تهیه صورت لوازم آن و سایر قرارهای مربوط به انجام مراسم، در همین مجلس مطرح و دربارۀ آن تصمیم گیری می شود. در بعضی نقاط، خواستگاری در دو مرحله انجام می‌شود. در مرحله اول زنان برای نظرخواهی می ‌روند و در صورت توافق خواستگاری رسمی انجام می شود.

بعد از مراسم خواستگاری و جواب مثبت خانواده دختر به خانواده خواستگار، طرفین شبی را ‏جهت صورت گرفتن تعیین می کنند. برای شب بله برون، از همۀ خاله ها، دایی ها، عمه ها و ‏عموها دعوت می‌شود تا بعدها کدورتی پیش نیاید.‏ به عنوان مهریه علاوه بر مبلغی پول، زمین، مزرعه، گاو، ظروف مسی، فرش و یک دست ‏رختخواب برای عروس مشخص می شود. ‏

این مراسم در خانه دختر انجام می‌شود و مخارج آن و کلیه تدارکات اسباب پذیرایی از ‏مهمانان (میوه، شام و چای شیرینی) برعهده خانواده پسر است. یک روز قبل از شب مراسم، ‏خانواده پسر مایحتاج آن مراسم را تهیه و به منزل خانواده دختر می‌فرستند. مهمانان مورد نظر ‏خانواده پسر که معمولاً افراد بسیار نزدیک و ریش سفید خانواده یا طایفه هستند بطور شفاهی برای صورت گرفتن دعوت شده و در خانه دختر حاضر می شوند.

در ابتدای ورود به خانواده عروس ‏آینده تبریک می گویند، بعد از خوردن شام و صرف چای، میوه و شیرینی صحبت پیرامون تعیین مفاد ‏قرارداد ازدواج دو جوان آغاز می شود. مهمانان زن در اتاقی جداگانه گرد عروس آینده حلقه می زنند و ‏به وی تبریک می گویند و هدایایی هم که برای عروس آورده ‏شده و عبارت از روسری، انگشتر، خلعت (پارچه پیراهنی) و ادکلن است پس از رویت پدر و مادر ‏عروس توسط مادر و خواهر بزرگ داماد به عروس اهدا می شود. معمولاً روسری به سرش بسته و انگشتر ‏طلا را به دست وی می اندازند.

خانواده پسر در شب صورت گیری با خود یک حلقه نامزدی، عطر و یک روسری به همراه می آورند ‏و در صورتی که جواب مثبت باشد، خواهر داماد روسری عروس را بر سرش می گذارد و مادر یا ‏خواهر داماد، انگشتری را در انگشت دست عروس آینده می‌گذارند.

صورت نامه و امضای معتمدین در امر ازدواج

پس از خواستگاری روزی تعیین می شود و فامیل طرفین در خانه عروس جمع شده، طلا و جواهر و سایر وسایلی که داماد باید بخرد مشخص می کنند. در کاغذی طلا و جواهر و سایر وسایلی که داماد باید بخرد مشخص می گردد. نام کاغذ به نام (صورت نامه) است و به امضای معتمدان و حضار می رسد. جشن نامزدی بیشتر توسط خانم ها اداره می شود و وقتی مردها می‌روند مجلس کاملا زنانه می‌شود و آنها نیز به دور از چشم مردها به شادی مشغول می شوند.

بعد از صورت گرفتن، پدر داماد و عروس تاریخ معینی را برای برپایی ‏جشن شیرینی خوران معلوم می کنند. در این جشن همه مردم را دعوت کرده و از مهمانان با چای، انواع شیرینی‌های محلی و احیاناً میوه پذیرایی می‌کنند.‏

چند روز پس از جشن نامزدی مطابق قرار، چند نفر از زنان فامیل و همسایه به همراه پدر و مادر عروس و داماد به بازار می روند و مطابق صورت نامه وسایل عروس را می‌خرند که از آن جمله قرآن کریم، طلا، چمدان، لباس، آینه و شمعدان است. در این مراسم برای سادات و زن های مسن و بچه های همراه نیز چند تکه پارچه خریداری شده و به آنها هدیه می شود.

قبل از عقد، مادر داماد همراه با عمه داماد و چند نفر همسایه و یک خیاط به خانه عروس می روند و چادر عقد عروس را برش داده و با نخ کوک می دوزند. این مراسم برای اعلام نزدیکی جشن عقد و اجازه ای غیرمستقیم است که به عروس داده می شود تا لباس های خود را برای مراسم عقد آماده کند.

مراسم عقدکنان معمولا در شب حنابندان یا روز مستقلی انجام می شود، عروس چادر عقدش را بر سر می‌گذارد و سر سفره حاضر شده و با اجازه پدرش بله می‌گوید. در سر سفره علاوه بر وسایل معمولی، وجود چند عدد تخم مرغ در ظرف برنجی که سمبل آرزوی بچه دار شدن است خودنمایی می کند. در هنگام عقد افرادی مانند زنان نازا و همسایه دشمن را به بهانه های مختلف از اتاق بیرون می کنند چرا که معتقدند اگر کسی در هنگام بله گفتن عروس قفلی را بزند بعدا در زندگی دچار مشکل می شود.

لوازم مجلس عقد را معمولاً در خوانچه می‌چینند و به خانهٔ عروس می‌فرستند. در روستاهای کوهستانیِ دیلمان آن چه را که برای عقد خرید کرده ‌اند، مثل کفش و لباس عروس، آینه و چراغ، کله قند و شیرینی، عسل و نبات، برنج، روغن و غیره، همراه با قرآن، بار چند قاطر می‌کنند و قاطرها را زنگ می‌بندند و با ساز و نقاره به خانه‌ای می‌فرستند که مراسم عقد در آن برپاست. زمان روز عقد را قبلاً تعیین می‌کنند.

پس از عقد، نوبت مجلس شیرینی ‌خوران است که در خانهٔ عروس برگزار می ‌شود و معمولاً شب شیرینی‌ خوران، داماد در خانهٔ عروس می‌ ماند. در برخی نقاط، ماندن داماد در خانهٔ‌ عروس موکول به مجلس دیگری است که «پاکشدن» یا «دومازن‌ مارون» نامیده می ‌شود. پیش از برگزاری این مجلس، داماد حق ماندن در خانهٔ نامزدش را ندارد.

در این مجلس، برای ماندن داماد بنا بر رسم، باید بهانه ‌ای پیدا شود. معمولاً همراهان داماد یکی یکی می‌روند و او تنها می‌ماند. در ماسال، در آخر شب، یک نفر کفش داماد را جایی پنهان می‌کند. گم شدن کفش، گفت و شنودها و شوخی ‌های شیرین به دنبال دارد و سرانجام، داماد شب را در خانهٔ‌ عروس می‌ گذراند و به این ترتیب پای او به خانهٔ نامزدِ عقد کرده ‌اش باز می‌ شود.

فاصلهٔ زمان عقد تا عروسی که دوران نامزدی هم نامیده می‌ شود، ممکن است کوتاه باشد یا تا حدود یک سال یا بیش‌ تر به درازا بکشد. طی این دوران، خانوادهٔ عروس به تهیهٔ جهیزیه می‌پردازند و در عید نوروز، عید قربان و چلهٔ زمستان دو خانواده، هدیه ‌هایی برای یکدیگر می‌ فرستند و در کارها به یکدیگر یاری می‌رسانند.

«پشیا» پیشکش نوعروسان به خانواده داماد

عروس مدتی پیش از آنکه راهی خانه شوهر شود، در صدد گردآوری گونه های مختلفی از صنایع دستی مانند جوراب، گیوه نخی، جای ساعت و دستمال گلدوزی برمی آید. به اینگونه وسایل که جز جهیزیه او به شمار می آید «پشیا» گفته می شود. عروس «پشیا» را در داخل خورچین و یا صندوق مخصوص چیده و همراه خود به خانه شوهر می برد. پس از چند روز آن را به تناسب قرب و مقام خانواده های فامیل شوهر تقسیم کرده و سهم هر یک را در داخل یک سینی گذاشته و روی آن را پوشانده و برایشان می‌فرستد. گیرنده پشیا نیز هدیه مناسب مانند پول نقد، طلا و گاه یک راس دام، برای عروس می فرستد.

داماد هنگام نوشتن قرارداد ازدواج متعهد می شود که معادل مبلغ معینی برای عروس، لباس و زیور بخرد لذا یک روز طبق قرار، عروس و داماد همراه چند تن از اعضای خانواده خود به شهر می روند و داماد پارچه و طلا را که تعهد نموده می خرد و به خانواده عروس تحویل می‌دهد.

حنابندان، جشن خداحافظی عروس است. در آخرین شبی که عروس به طور رسمی در خانه پدرش بسر می برد برگزار می شود. در این مراسم به فراخور حال پدر عروس و داماد، با شام و شیرینی و یا هر دو از مدعوین پذیرایی می شود. در این شب از خانه داماد هفت سینی با حنا و شمع و شیرینی به خانه عروس فرستاده می شود. خواهر بزرگ داماد سینی بر سر وارد مجلس می‌شود و بعد طلاجات عروس و دیگر وسایلی که در اسباب واچینی خریداری شده به حاضرین نشان داده و طلاجات به عروس اعطا می شود. سپس بر دست عروس و داماد حنا می گذارند و حنای اضافی را نیز میان مجلس می گردانند و همه خانم ها برمی دارند. البته اگر به دوشیزگان نیز تعارف کردند نباید بردارند زیرا در اینصورت نجوائی در مجلس بلند می شود و همه در گوشی می گویند فلانی شوهر می خواهد.

«گیشه بری» نقطه اوج مراسم عروسی در گیلان

مراسم حنابندان نشانهٔ شادی است. حنابندان یکی از مهم‌ترین بخشهای مراسم عروسی است که در همه جای گیلان با تفاوت‌هایی انجام می‌شود و معمولاً شب پیش از عروسی صورت می‌گیرد. بردن عروس به خانهٔ داماد و به اصطلاح «گیشه‌بری» پرهیجان‌ترین بخش مراسم عروسی و نقطهٔ اوج این مراسم است. هنگام بردن عروس، صدای ساز، نقاره، کف زدن و ترانه‌خوانی، ‌ فضا را پر می‌کند. به این ترتیب عروس رهسپار خانهٔ‌ بخت می‌شود.

پیش از آنکه پا از خانه بیرون بگذارد «درسری» و «دائیانه» می‌گیرند. اگر راه خانهٔ داماد نزدیک باشد، عروس را پیاده می‌برند و اگر دور باشد مَرکب او اسبی خواهد بود مزین و آراسته که البته نباید مادیان باشد. در مسیر راه پیشاپیش عروس آینه و چراغ می‌برند، اسپند دود می‌کنند، می‌رقصند، مبارک‌باد می‌خوانند و نوازندگان هم با صدای ساز و نقاره جمع را همراهی می‌کنند.

آنها به جلوی خانهٔ هر خویش و آشنایی برسند، اهل خانه با شربت و شیرینی از آنان پذیرایی می‌کنند. برنج، نقل، پول و شاباش هدیه می‌کنند و آب به زیر پای عروس می‌ریزند. در نیمهٔ راه، ‌داماد یک نارنج، پرتقال، سیب یا تکه ‌ای قند به طرف عروس پرتاب می ‌کند که برکت ‌خواهی و طلب‌ نیک ‌بختی در آن نهفته است.

عروس و داماد پس از ورود به خانهٔ بخت دور حوض یا چاه آب خانه می‌گردند و عروس سکه‌ای در آب می‌اندازد. در روز عروسی معمول است که اطرافیان هدایایی را به عروس و داماد تقدیم کنند. در شب عروسی ضمن برپایی نمایش‌ ها و بازی‌ها، پهلوانان مدعو محله، ده و روستاهای اطراف، کشتی می‌گیرند. پس از برگزاری مراسم شب عروسی، در روز دوم یا سوم مراسم «عروس تماشا» صورت می‌گیرد.