موزه‌های متعدد در ایران مخاطب دارند؟

حدود ۵۰۰ موزه در کشور وجود دارد که فعالیتشان محدود به نمایش اشیای قدیمی است در این میان تنها موزه‌هایی بازدیدکننده دارند که پویا بوده و تنها به نمایش اشیا بسنده نمی‌کنند.

به گزارش مهر، در سراسر کشور ۲۵۰ موزه تنها در اختیار سازمان میراث فرهنگی است. این موزه‌ها را اگرچه سازمان متولی حفاظت از میراث کشور اداره می‌کند، اما در حقیقت هر یک از دستگاه‌های دولتی دیگر و یا حتی بخش خصوصی نیز دارای موزه‌هایی هستند که بنابر رویه کاری و موضوع مورد نظر خود اقدام به ایجاد موزه در حد وسیع و یا کوچک کرده‌اند.

تعداد این موزه‌ها به ۵۰۰ مورد می‌رسد. یکی از این موزه‌ها که از پویایی وسیعی نیز برخوردار است، موزه علوم و فناوری وابسته به وزارت علوم است که در بخشی از ساختمان کتابخانه و اسناد سابق موزه ملی و در یک ساختمان تاریخی واقع شده و طوری فضای موزه را طراحی کرده‌اند که از کودکان دبستانی تا بزرگسالان بتوانند با پرداخت مبلغ اندکی بلیط، وارد آن شده و به هوش علمی خود اضافه کنند.

برخی دیگر از دستگاه‌های دولتی نیز موزه‌هایی ایجاد کرده‌اند که شاید آن تکاپو را نداشته باشند اما همیشه دایر بوده‌اند، حتی اگر گردشگر کمی از آنها بازدید می‌کرده است مانند موزه پست، یا موزه مخابرات. به تازگی نیز شرکت نفت  می‌خواهد پمپ بنزین خیابان سعدی را به عنوان قدیمی‌ترین پمپ بنزین تهران به موزه تبدیل کند. در کنار این‌ها، سازمان هلال‌احمر ایران هم با توجه به فشار رسانه‌ها قصد کرده که موزه استاد صنعتی که مدت‌ها مخروبه بود و موجب آسیب رساندن به مجسمه‌های آن شده بود را در میدان امام خمینی(ره) بالاخره مرمت و در معرض بازدیدکنندگان قرار دهد به همین دلیل است که گاهی مردم وقتی که از میدان عبور می‌کنند متوجه حضور کارگران در این ساختمان تاریخی می‌شوند.

جان گرفتن موزه‌های خصوصی

حالا بعد از اطلاع‌رسانی‌های متعدد سازمان‌های دولتی به فکر افتاده‌اند که برای خود یک موزه داشته باشند تا روند فعالیت‌هایشان را به مخاطبان خود معرفی کنند. اما غیر از بخش دولتی موزه‌های بخش خصوصی جان گرفته‌اند حتی در بسیاری از موارد این موزه ها بیشتر از موزه‌های دولتی فعال شده اند از موزه‌های شخصی داخل خانه‌ها گرفته تا مجموعه‌داران که می‌توان آنها را در فهرست موزه‌داران نیز به حساب آورد چرا که حتی بسیار دلسوزانه‌تر از مدیران دولتی به فکر حفظ موزه کوچک و قدیمی خود هستند.

این افراد معمولاً اشیاء و وسایل قدیمی خانه خود را جمع‌آوری کرده و با وسایل و اشیایی که دیگران به آنها هدیه داده و یا از فامیل، دوست و آشنا جمع کرده‌اند در یک فضای موزه‌ای قرار داده و یا در خانه خود نگهداری می‌کنند همانند بهره‌بردار سفره‌خانه سنتی مستوفی که در زیرزمین این بنای تاریخی نزدیک به سازه‌های آبی شوشتر وسایل قدیمی را جمع‌آوری و آن محل را به موزه تبدیل کرده و اطلاعات هر شیء را نیز نوشته است تا هر گردشگری که از فضای سفره‌خانه استفاده می‌کند بتواند از این موزه هم بازدید داشته باشد. به این ترتیب می‌توان گفت راه‌اندازی یک موزه در یک فضای خانگی کار دشواری نیست تنها کمی ذوق می‌خواهد و کمی اراده.

شاید به همین ترتیب است که محمد رضا کارگر مدیرکل امور موزه‌های کشور در مصاحبه‌ها و همایش‌های مختلف اعلام می کند که به راحتی می‌توان شعار «هر خانه یک موزه» را عملی کرد تا افراد به هویت خانوادگی خود حتی در حد نگه داشتن یک سند قدیمی و یک کتاب قدیمی احترام گذاشته و از آنها محافظت کنند.

با این وجود هستند بسیاری از موزه‌هایی که از اموال تاریخی و به ارث رسیده مردم نگهداری می‌کنند و یا آن را در معرض دید عموم مردم قرار می‌دهند مانند موزه آستان حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) که میزبان کتب و نسخ قدیمی بسیاری از اهالی شهرری هست.

محمدرضا کارگر مدیرکل امور موزه‌های کشور  روز گذشته در همایش روز جهانی موزه‌ها گفت که در سال گذشته هر دو هفته یک موزه افتتاح شده و می‌خواهد امسال این زمان را به هر ده روز یک موزه کاهش دهد و در سال‌های آینده شاهد باشد که هر روز یک موزه افتتاح می شود. از نظر او موزه می‌تواند نگه داشتن یک شی در خانه باشد به همین دلیل اعلام کرد که اداره کل موزه ها می تواند این موزه‌های خانگی را هم ثبت کند.

آیا موزه‌های متعدد در ایران مخاطب دارد؟

اما آیا این همه موزه در کشور می‌تواند بازدیدکننده داشته باشد؟ آیا موزه‌هایی که تاکنون در کشور افتتاح شده بازدید کننده دارند که مسئولان سازمان میراث فرهنگی می خواهند تعداد موزه‌های کشور زیادتر شود؟

در این باره، مسعود صمدی کارشناس میراث فرهنگی و موزه داری به خبرنگار مهر گفت: اگر هر کسی بتواند نام ۵ موزه را در لحظه به یاد بیاورد نشان می‌دهد که آن موزه‌ها در معرفی خود موفق بوده‌اند. این تعداد موزه غیر از کاخ موزه‌ها باید باشند چرا که کاخ موزه‌ها به سبب داشتن فضای سبز بسیار عالی به تنهایی و بدون هیچ برنامه‌ای می‌توانند در فهرست مکان‌های گردشگری قرار گیرند. مهم این است که مردم کشورمان بتوانند نام چند موزه را به یاد بیاورند و یا درباره آن توضیح دهند این موضوع باعث می‌شود تا بفهمیم چقدر در جذب مخاطب موفق عمل کرده ایم.

وی ادامه داد: بهتر است به جای اینکه هزینه‌ها را صرف ایجاد موزه کنیم، موزه‌هایی که در اختیار داریم را مرمت، تجهیز و ساماندهی کنیم و یا برنامه‌ای برای آنها ترتیب دهیم که بتوانند پویا باشند به این ترتیب نام این موزه‌ها در اذهان باقی می‌ماند.

صمدی گفت: اکنون تنها موزه‌هایی در ایران موفق عمل کرده‌اند که هر هفته یا کارگاه و برنامه‌های آموزشی و فرهنگی دارند و یا توانسته اند با یک ترفندی مخاطب را جذب کنند مانند موزه ملک که هر از گاهی یک شی را از مخزن خود بیرون آورده و آن را نمایش می دهد تا بازدید کننده به بهانه دیدن از آن شی هم که شده تا موزه برود. برخی اوقات می بینیم که موزه ملی ایران هم نمایشگاهی برگزار می کند که این نیز می تواند در جذب مخاطب و پویایی آن مثمرثمر باشد.

لزوم برقراری ارتباط نزدیک میان مردم و موزه‌ها

در این باره، عباس علیزاده، باستان شناس موسسه شیگاگو نیز در گفتگویی با خبرنگار مهر گفت: در شیگاگو موزه داران موظف هستند که با مردم ارتباط نزدیکی برقرار کنند به همین دلیل برای آنها کارگاه‌های آموزشی برگزار کرده و از مرمت یک شی گرفته تا حد آموزش موزه داری را به آنها یاد می‌دهند.

به گفته علیزاده، وقتی ارتباط مردم با موزه‌ها نزدیک می‌شود، آنها خودشان به نوعی محافظ آن موزه هم محسوب خواهند شد چون موزه را یکی از اجزای مهم شهر خود می‌دانند. اما اگر هر از گاهی به موزه بروند دیگر آن تعلق خاطر به موزه در آنها شکل نمی گیرد.

الگوهای موفق از  پویایی موزه‌ها در کشور کم نیست منتها در اختیار همگان قرار نمی‌گیرد. با این وجود همایش‌های متعددی در روز جهانی موزه  و میراث فرهنگی برگزار می‌شود که تنها به بیان بدهیات حوزه موزه‌داری اشاره می‌شود.

در این ایام راه‌های جذب مخاطب بررسی نمی‌شود و مدیران دولتی نیز در این همایش‌ها برنامه‌ای ارائه نمی‌کنند به همین دلیل است که بعد از صد سال موزه‌داری در ایران، هنوز موزه داران کشورمان گمان می‌کنند؛ تنها وظیفه‌ای که دارند نمایش اشیای تاریخی است.