عناصر قدرت در اختیار دولت دوازدهم

عصرایران ؛ احمد جزایری  - "دولت مردان" در خاور میانه ، رویایی فکر می کنند و علمی نمی اندیشند و از این جهت در نظریه موازنه قدرت ، مفهوم منافع ملی را محور اصلی مباحث خود قرار می دهند . از این منظر" اهداف سیاست خارجه" باید بر حسب منافع ملی تعریف شوند و منافع ملی بر حسب قدرت محاسبه می شود، که بطور مسلم "قدرت" و "منافع ملی" دومفهوم اصلی و کلیدی محسوب می شوند.

این بخشی از تفکرات "هانس جی مورگنتا" نظریه پرداز آمریکایی است که وی را پدر علم سیاست خارجی در نیمه دوم قرن بیستم خوانده اند. این تفکر که بر گرفته از دیدگاه واقع گرایانه است، شاکله "سیاست خارجی" بسیاری از واحدهای سیاسی را در عرصه بین الملل شکل می دهد.

این اندیشمند سیاسی معتقد است که "برآیند مشترک بازیگران عرصه سیاست ، تلاش برای به دست گیری قدرت ، حفظ آن و نمایش قدرت به منظور کسب اعتبار و وجهه بین المللی است." از این روست که قدرت را زیر بنا و عامل اصلی اقتدار یک واحد سیاسی در فضای بین المل می داند و خود قدرت را متاثر از هشت عامل مهم یعنی :

موقعیت جغرافیایی، وجود منابع طبیعی، ظرفیت صنعتی، آمادگی دفاعی و  نظامی، ساختارجمعیتی ، خصوصیات ملی، روحیه ملی و کیفیت دیپلماسی می داند.

براساس این تفکر و اندیشه، کشور یا واحد سیاسی که  حداکثر این عوامل را ( در شرایطی که کاملاً همگرا باشند) در اختیار داشته باشد، می تواند در عرصه بین المللی اقتداری غیر قابل انکار و با ثباتی داشته باشد. اقتداری که نه یک شبه بدست می آید و نه یک شبه از کف می رود.

 براساس این مدل فکری، هرکشوری که حداکثر مقدورات داخلی و حداقل محظورات بین المللی را داشته باشد، می تواند صاحب چنین اقتداری شود. همچنین وجود 8 عامل مهم قدرت می تواند منافع ملی را نیز به خوبی تضمین کند. اما باید توجه کرد "مقدورات داخلی"  به عنوان اولین رکن در قدرتمند بودن یک واحد سیاسی، به عوامل مهمی بستگی دارد. اگرچه ظرفیت صنعتی، ساختار جمعیتی، وجود منابع طبیعی و روحیه ملی از مهمترین عناصر در جهت افزایش "مقدورات داخلی" لحاظ می شوند، اما به یاد داشته باشیم که هماهنگی و همگرایی این پتانسیلها بسیار مهم و حتی تعیین کننده است.

به عنوان نمونه، می توان به "وجود منابع طبیعی غنی"  یک کشور یا واحد سیاسی اشاره کرد، که از نظر پیش نیاز توسعه یافتگی اقتصادی – اجتماعی یک جامعه بسیار حائز اهمیت است. اما از یاد نبردیم که در اواخر دهه پنجاه میلادی وجود "منابع طبیعی" عامل "بیماری هلندی" در کشورهای صاحب ذخایر نفت و گاز در اروپای شمالی بود، و یا به عنوان مثالی دیگر به واسطه وجود ذخایر نفت در ایران، اتفاقی که در یک دهه پیش در اقتصاد کشور رخ داد، آن بود که با با بالا رفتن قیمت جهانی نفت، نسبت فروش "نفت خام" کشور نیز افزایش یافت، اما نتیجه کاملا عکس بود و به جای توسعه منطقی و صحیح، رشد بیش از 40 درصدی تورم را نصیب مان کرد.

از این رو از دیدگاه "مدیریت استراتژیک"، در آنی"فرصتها"  می توانند به "تهدید" تبدیل شوند، اما تهدیدها با اندیشه و رویکرد کاملاً علمی و منطقی امکان تبدیل و تغییر به فرصت را خواهند داشت.

"روحیه ملی" ، "منابع طبیعی" ، "خصوصیات ملی" و "ظرفیت صنعتی" از پارامترهایی هستند که اگر با راهبردی کاملاً منطقی و نه احساسی ، هدایت شوند توان ایجاد تحولی کاملاً مثبت و البته پایدار را خواهند داشت، تحولی که هیچ قدرت خارجی در عرصه بین المللی توان مقابله یا دست اندازی را حتی به فکر خود راه نخواهد داد.

عربستان ، از تور شرق آسیا تا خرید صد و ده میلیاردی سلاح

انتخابات 29 اردیبهشت و اتفاقی که افتاد، یکی از رویدادهایی است که خاستگاه هر واحد سیاسی در پنج قاره دنیاسست . اتفاقی که از قضا به "خصوصیات ملی" یک جامعه و کشور بستگی مستقیم داشته و آنهم متاثر از "روحیه ملی" همان کشور است. دو پارامتری که در تعیین قدرت یک واحد سیاسی بسیار تاثیر گذارند و علامتی کاملاً مشخص به فضای منطقه ای و بین المللی محسوب می شود.

به بیان دیگر؛ مشارکت محکم ، قوی و اصولی یک جامعه آنهم بین 70 تا 80 درصدی در انتخابات، نگاه کشورهای منطقه را کاملاً تحت تاثیر قرار می دهد و کشورهایی که به ظاهر پارامترهای قدرت را در اختیار دارند ، با احتیاط به مباحث بین المللی ورود می کنند.

در ادبیات سیاست خارجی از تور شرق آسیا تا پذیرایی از رئیس جمهور ایالات متحده ، فاصله ای اندک است که عربستان سعودی طی کرده است.

بین این دو فضای کاملاً مشخص وتبلیغاتی، انعقاد قراردادهای بزرگ نفتی و خرید سهام پالایشگاهای بزرگ تا مذاکره مستقیم با "ترامپ" و مذاکره در خصوص قرارداد یکصد و ده میلیارد دلار خرید اسلحه و امضای قرارداد نفتی به ارزش 50 میلیارد دلار میان شرکت های آمریکایی و شرکت آرامکو از جمله رویدادهای مهم تور رئیس جمهور ایالات متحده است که نظر و حواس تمامی رسانه های جهان را به خود جلب کرده است.

رویدادی که ائتلاف بزرگ 17 کشور عربی را برای حضور رئیس جمهور ایالات متحده به "ریاض" کشانده است. چندی پیش نیز "ترزا می" نخست وزیر انگلستان با حضور در اجلاس رسمی ریاض، صحبت از فروش 5 میلیارد دلار سلاح به این کشور عربی کرد.

با نگاهی گذرا ، تمامی اتفاقات ، رویدادها و کنش های مذکور در زمره فعالیتهای سیاست خارجی عربستان به منظور حفظ و افزایش "قدرت" منطقه ای است . از زمانی که مثلث معروف مدیریت ارشد این کشور یعنی "سعود الفیصل" ، "بندرین سلطان" و "علی النعیمی" از  وزرات خارجه ، امنیت داخلی و نفت بعنوان ارکان مهم قدرت این کشور در عرصه بین المللی ، کنار گذاشته شدند ، عناصر قدرت و بکار گیری از این عناصر در سیاست خارجه و عرصه بین الملل از سوی این کشور تحت تاثیر قرار گرفته است.

بدون تردید در "توان نظامی" یک کشور بعنوان یکی از عناصر قدرت نمی توان تردید داشت. اما اگر این عنصر به عنوان، عنصر و عاملی تک بعدی در نظر گرفته شود، طبق همان اصول مدیریت استراتژیک "فرصت به تهدید" تبدیل خواهد شد ، چرا که به راحتی ، سایر عناصر به فراموشی سپرده خواهد شد و رفته رفته نظامی تک بعدی بر تمامی جامعه استیلا خواهد یافت.
                                                                                                  
 از یاد نبریم که روحیه ملی و خصوصیات ملی هستند که بعنوان بستر کاملاً مشخص ، تمامی عناصر دیگر همچون ذخایر طبیعی و قدرت نظامی و یا حتی ظرفیتهای صنعتی را معنادار می کنند. در غیر این صورت همان اتفاقی خواهد افتاد که در بسیاری از کشورها شاهد هستیم و فروپاشی از درون بعنوان یکی از پیامدهای بارز چنین رویکردی خواهد بود.

"حسن روحانی" و "محمد جواد ظریف" حال در عرصه سیاست خارجی ابزاری فراتر از آنچه را که کشورهای منطقه در اختیار دارند می توانند به نمایش بگذارند ."روحیه ملی" که تنها از خصوصیات "جامعه ایرانی" درمنطقه قابل پیش بینی است "برجام" و به وعده رئیس جمهور دوازدهم "برداشتن تحریم های غیر هسته ای" ، در سایه این انسجام و قدرت درونی یک کشور است که به وقوع خواهد پیوست.

در شرایط کنونی؛ ایران در موقعیتی است که "مقدورات داخلی" را به حداکثر میزان خود نزدیک کرده است و با سیاستی کاملاً منطقی ومعقول در طول چهار سال گذشته ،" محظورات بین الملل" را نیز به حداقل خود نزدیک کرده است . بدون تردید این "راهبرد" با همیاری مردم هوشمند اتفاق افتاده است؛ عنصری از "قدرت"که در جهت "منافع ملی" حرکت خواهد کرد و کسانی که آن را در اختیار گرفته اند، به خوبی فرا گرافته اند چه باید کرد.