چه تفاوتی مابین بخش مسابقه سینمای بین‌الملل جشنواره فیلم فجر با بخش جشنواره جشنواره‌ها یا نمایش‌های ویژه آنکه مثلا برگزیدگان جشنواره‌های خارجی را نمایش می‌دهند، در نظر گرفته می‌شود؟

سعید مستغاثی منتقد قدیمی و رئیس پیشین انجمن منتقدان و نویسندگان سینمای ایران در کیهان انتقاداتی از جشنواره جهانی فیلم فجر را مطرح کرد، بخش هایی از متن به شرح زیر است:

چرا بخش بین‌الملل جشنواره فیلم فجر به جای تکرار و کپی دسته چندم از آنچه جشنواره‌های دیگر انجام می‌دهند، نبایستی مامن و پناهگاهی باشد برای آن دسته از فیلمسازانی که جایی در جشنواره‌های آنچنانی نداشته و مغضوب آنها هستند؟

آیا به دلیل تصویری است که رسانه‌های بیگانه و وابسته به نظام سلطه از کشورهایی مثل ما در اذهان شهروندان اروپایی و آمریکایی بوجود آورده‌اند؟ اگر چنین است که سال آینده و در دوره بعدی احتمالا با تصویر شتر و صحرا و کویر برروی پوستر جشنواره مواجه خواهیم شد!!

اگر جشنواره فیلم فجر می‌خواهد یک جشنواره واقعا جهانی اریژینال باشد، دعوت از فیلم‌ها و فیلمسازانی که با موضوعات صدبار تکرار شده، از جشنواره‌ها و فستیوال‌های دیگر بارها جایزه گرفته‌اند، نمی‌تواند زمین بازی این جشنواره باشد. چرا که در آن صورت نه آن فیلمسازان این جشنواره را فستیوال مهم و اصلی محسوب می‌کنند و نه فیلم‌های خود را در درجه نخست و برای نمایش اول و دوم و حتی سوم به آن می‌دهند.

از همین روست که اغلب فیلم‌های حاضر در بخش مسابقه اصلی جشنواره امسال یعنی همان «سینمای سعادت» یا «جلوه‌گاه شرق» پیش از این در جشنواره‌های ریز و درشت متعددی نمایش داده شده و جایزه گرفته و بعضا حتی به اکران عمومی هم درآمده‌اند. چنین وضعیتی ممکن است برای برگزار کنندگان جشنواره فیلم فجر اهمیتی نداشته باشد ولی به شدت از اعتبار جشنواره می‌کاهد. مانند این است که در بخش مسابقه همین جشنواره فیلم فجر که بهمن ماه برگزار می‌شود، فیلم‌هایی شرکت کنند که قبلا در سینماها نمایش داده شده‌اند. آیا مسئولین جشنواره چنین مسئله‌ای را می‌پذیرند؟!!

مثلا فیلم «دولتوف» که جایزه بهترین کارگردانی را دریافت کرد، نه تنها در جشنواره‌های برلین و بلگراد و هنگ‌کنگ (که این دوتای اخیر فستیوال‌های درجه 2 و 3 به شمار می‌آیند) در سال قبل شرکت داشت، از 10 اسفند سال گذشته هم در روسیه و از 19 اسفند در استونی به اکران عمومی درآمد.

یا فیلم "ترانه سنگ" که جایزه ویژه هیئت داوران را به عنوان یکی از مهم‌ترین جوایز جشنواره دریافت کرد، از اسفند دو سال پیش تا آبان ماه سال گذشته در جشنواره‌های متعددی مثل کارلو ویواری چک، گالوی ایرلند، میل ولی، لندن، هامبورگ، لس کابوس مکزیک و... شرکت داشته که نام برخی آنها حتی به گوششان هم نخورده! و از آبان گذشته نیز به نمایش عمومی درآمد.

و یا فیلم «پدر و پسر» که جایزه بهترین فیلم بخش جلوه‌گاه شرق را دریافت کرد، علاوه‌بر حضور در جشنواره‌های مختلف از 15 فروردین سال گذشته در سینماهای ویتنام به نمایش عمومی درآمد.

این درحالی است که حتی مجید مجیدی نیز نمایش اول فیلم اخیرش را به جشنواره فیلم فجر نداد و آن را ابتدا در جشنواره فیلم لندن به نمایش درآورد. این فیلم در حالی به عنوان فیلم افتتاحیه یعنی برگ برنده سی و ششمین جشنواره جهانی فیلم فجر به نمایش درآمد که قبل از آن، به جز لندن در فستیوال‌های متعددی مثل پوسان کره جنوبی، گوا در هند، پالم اسپرینگ و حتی در دوبی نیز نمایش داده شده! و قرار بود که اواسط اسفند ماه در تهران نیز به نمایش عمومی درآید که گویا به دلیل استقبال کم در خرید بلیط اینترنتی، نمایش عمومی آن به تعویق افتاد!! و گذار آن به جشنواره جهانی فیلم فجر افتاد و جایزه محمد امین را که بایستی به فیلم قبلی مجیدی می‌دادند، این بار به وی اعطا کردند!!!

حالا دیگر از حضور آثاری مانند فیلم پسا استعماری«شیر» ساخته گرت دیویس بگذریم که از 3 سال قبل، تقریبا کمتر سالن سینمایی در سراسر دنیاست که این فیلم را نمایش نداده باشد و DVD آن هم دو سال پیش در میان اکثر علاقمندان سینما دیده شد و بعید نیست در تلویزیون و شبکه خانگی نیز نمایش داده شده باشد!

به این ترتیب چه تفاوتی مابین بخش مسابقه سینمای بین‌الملل جشنواره فیلم فجر با بخش جشنواره جشنواره‌ها یا نمایش‌های ویژه آنکه مثلا برگزیدگان جشنواره‌های خارجی را نمایش می‌دهند، در نظر گرفته می‌شود؟ یعنی تنها اضافه کردن بخش‌ها مد نظر است و بس؟!!

یکی از قوت‌های جشنواره‌ها به برنامه‌های جنبی آن است، برنامه‌هایی مانند بزرگداشت‌ها، مرور آثار هنرمندان و فیلمسازان، کارگاههای آموزشی و... اما با این ملاحظه که این برنامه‌های جنبی، اصل و محور جشنواره یعنی بخش مسابقه اصلی آن را زیر سایه خود نبرد.

اما متاسفانه در این دوره از جشنواره جهانی فیلم فجر، بخش کارگاههای آموزشی که تحت عنوان «دارالفنون» برگزار شد به دلیل گستردگی و حضور مهمانان بعضا شناخته شده (که از فیلم‌ها و فیلمسازان اصلی بخش مسابقه بسیار معروف‌تر بودند!) تقریبا بخش‌های اصلی یعنی مسابقه بین‌الملل را از سکه انداختند. کارگاه‌هایی که علیرغم هزینه هنگفت سفر و پذیرایی از مهمانان، هنوز نتایج آن نه برروی کاغذ آمده و نه به صورت عملی مشاهده شده است.

شرکت‌کنندگان در این کارگاههای آموزشی با پول و هزینه بیت‌المال از سراسر جهان به ایران آمده، مدت 8 تا 10 روز در ایران اقامت رایگان را تجربه می‌کنند تا اینکه مثلا هم سینما یاد بگیرند و هم با فرهنگ و هنر ایرانی/ اسلامی آشنا شوند. اما در حالی که اکثر اساتید این کارگاه‌ها خارجی هستند و اغلب مربیان ایرانی نیز (آنچنانکه از آثارشان نیز هویداست) چندان علاقه‌ای به فرهنگ و هنر اسلامی/ ایرانی ندارند، چگونه قرار است، فرهنگ این سرزمین را به کارآموزان این کارگاه‌ها بیاموزند و آنها را به اصطلاح سفیران نظام جمهوری اسلامی گردانند؟!

در واقع بخش فوق به علاوه محور قرار گرفتن مهمان‌ها اعم از داخلی و خارجی که به تجمع عشقِ بازیگرها و سلفی‌بگیرها انجامید تقریبا بخش اصلی مسابقه را از یادها برد و از همین روی درحالی که تجمعات بسیاری پیرامون بازیگرها و به اصطلاح سلبریتی‌ها شکل گرفته بود، سالن‌های نمایش دهنده فیلم‌های بخش مسابقه با استقبال کم و بعضا تقریبا خالی، به اکران فیلم‌های این بخش پرداختند. به همین دلیل بسیاری از آنان که مشتری جشنواره بودند، به استثنای آثار ایرانی بخش مسابقه، فیلم‌های خارجی این بخش را ندیدند!!