عصر ایران؛ مهرداد خدیر- ساعاتی قبل از آغاز مرحلۀ نخست بازگشت تحریم های آمریکا - که شامل طلا و خودرو می شود و هنوز سراغ بانک و نفت نرفته اند- حسن روحانی رییس جمهوری ایران در یک برنامۀ تلویزیونی شرکت کرد و دربارۀ وضعیت جدید توضیحاتی ارایه داد.

هر چند پیش تر گفته شده بود گزارش رییس جمهوری بدون حضور خبرنگار خواهد بود اما این اتفاق نیفتاد و فرم قبلی حفظ شد و مرتضی حیدری به عنوان مجری حضور داشت و می توان گفت در انتخاب واژه ها و جهت گیری ها هم دقت به خرج داد و به جای این که بخواهد روحانی را گوشۀ رینگ ببرد و مسؤولیت ها را به گردن رییس جمهوری بیندازد متوجه شرایط کشور بود.

هر چند در مجموع گزارش روحانی مثبت بود زیرا نمی توان انتظار داشت یک رییس جمهور در آغاز جنگ ارزی آمریکا علیه ایران، از موضع ضعف سخن بگوید اما برخی انتظارات را برآورده نساخت اگرچه می توان حدس زد که آقای روحانی بیان برخی حقایق را که وعده داده به جلسۀ مجلس موکول کرده تا جناح پایداری و دلواپسان خود را برندۀ ماجرا نپندارند و نگویند دیدید؟ نگفته بودیم؟ زیرا در بدترین وضعت باز اروپا و روسیه و چین از تحریم خارج شده و دست کم در عرصه سیاسی در کنار امریکا قرار نمی گیرند و سایه تحریم های آمریکا نیز دوسال و هفت ماه دور بود و قطعنامه 2231 نیز قطعنامه های قبلی را باطل کرد و خروج ترامپ بر این قطعنامه اثر نگذاشته است.

باید در نظر داشته باشیم این یک جنگ است و در جنگ، رهبران امید می دهند و توی دل مردم را خالی نمی کنند. چندان که بلافاصله پس از شروع جنگ عراق علیه ایران و حمله جنگنده های عراقی به فرودگاه مهرآباد در 31 شهریور 1359 خورشیدی امام خمینی گفت: دیوانه ای آمده سنگی انداخته و رفته...

با این حال روحانی در این گزارش نه از بستن تنگه هرمز گفت و نه احتمال هر گونه مذاکره با آمریکای ترامپ را رد کرد و منتفی دانست. بلکه گفت با بازگرداندن تحریم ها چاقو را روی بازوی ما گذاشته اند و می گویند بیایید مذاکره کنیم. حال آن که اول باید چاقو (تحریم) را بردارند و بعد برای مذاکره اعلام آمادگی کنند و تازه مگر ما مذاکره نکردیم و به توافق نرسیدیم؟ کی خارج شد؟ کی میز مذاکره را ترک کرد؟ کی زد زیر توافق؟

همین حالا هم اگر می خواهند درباره پرداخت بدهی ها و غرامت های شان به ما از سال 32 تا کنون مذاکره کنند آماده ایم ولی مذاکره منوط به برداشتن تحریم هاست.

همین که مذاکره با ترامپ را علی الاطلاق نفی نکرد و از شروع واقعی تحریم ها در سه ماه بعد ( 13 آبان) سخن گفت این تصور را ایجاد کرده که چه بسا و البته ازموضع قدرت در نیویورک با ترامپ دیداری داشته باشد ولو صریح و با اخم و پر گلایه. روحانی تابوها را شکسته و اختیاراتی گرفته و به نظر می رسد مانند قبل نیاز به اجازه قبلی ندارد یا هماهنگ کرده و شاید و تنها شاید در یک موقعیت اضطراری دیدار و نه هم آغوشی صورت پذیرد تا گروه رجوی و سعودی ها فکر نکنند قرار است اتفاق مورد نظر آنها که جز فروپاشی نیست رخ دهد.

جدای این و در واقع برای سومین بار روحانی به ظرفیت اصل 59 قانون اساسی که همانا برگزاری همه پرسی در مواقع کلان است اشاره کرد.

مهم ترین کلمۀ این مصاحبه را همین «رفراندوم» می توان دانست که به رغم اشاره صریح به آن در قانون اساسی اقتدارگرایان ایرانی به آن حساسیت دارند و فورا واکنش نشان می دهند و به تعبیری مگر این کلمه چه دارد که برخی کهیر می زنند؟

شاید برای این که روحانی می داند چقدر به این واژه چه در شکل فرنگی (رفراندوم) و چه برساخته داریوش آشوری (همه پرسی) آلرژی دارند این واژه ها را به کار نبرد و گفت اصل 59که در عرف سیاسی به رفراندوم تفسیر می شود و مثال سوییس را هم آورد تا برخی نگران نشوند و گمان نکنند رفراندوم الزاما دربارۀ کلیت ساختار سیاسی برپا می شود.

فراز قابل توجه دیگر آنجا بود که از «تعمیق دموکراسی» سخن گفت و نه حتی اصطلاحی چون «مردم سالاری دینی». ساز و کار دموکراسی روشن است و با قلع و قمع کاندیداها و کاری که در آستانه هر انتخابات انجام می شود سازگار نیست یا انتخابات بدون احزاب واقعی.

روحانی گفت نگران کاهش محبوبیت اجتماعی خود نیست ولی اگر واقعا به تعمیق دموکراسی بیندیشد و برای مذاکره در موقع لازم آماده باشد و جز به منافع ملی نیندیشد چرا باید این محبوبیت روند نزولی داشته باشد؟

تا همین جا همین که روحانی سخن گفت گام مثبتی است و شاید برخی حرف ها را گذاشته برای مجلس تا نقش دلواپسان را در حذف یک ضلع مهم از برجام به آنها یادآور شود که آن قدر به ظریف و عراقچی گیر دادند که ناچار شدند برخی تاکتیک ها و پیچاندن‌‌‌ها را لو دهند و همین دست مایه ترامپ شد یا پاره ای تحرکات که به تحریک تعبیر شد.

مهم‌ترین فراز اما همان اصل 59 است و بحث همه پرسی. روحانی تا می‌تواند باید این دریچه را باز نگاه دارد ولو مجال استفاده از ان را فعلا به دست نیاورد. با این حال این جمله او که کاهش محبوبیت او در مقابل اتفاقات دیگر مهم نیست نیز از این منظر مهم است که او مانند رجالی چون محمد علی فروغی یا احمد قوام این آمادگی را دارد که برای ایران از محبوبیت هزینه کند.

در مجموع می توان گفت پالس های مثبت روحانی بیشتر بود و به نظر می رسد با کنترل اوضاع درصدد برداشتن گام بعدی است. عجله نکنیم. امید داشته باشیم. [نداشته باشیم چه کنیم؟!]