عصر ایران؛ سروش بامداد- هر چند تعطیلات نوروزی به پایان رسیده اما چون از ابتدا بنا‌بر معرفی 12 مجله در تعطیلات بود این دفتر را با تورّقِ فصل‌نامۀ «مطالعات روزنامه‌نگاری جدید» با مدیریت و سردبیری «رضا غُبیشاوی» به پایان می‌رسانیم.

مجله‌ای که به سبک برخی نشریات مشهور غربی روی جلد تیتر ندارد و پرونده و موضوع اصلی خود را با یک طرح معرفی می‌کند؛ شاید بتوان گفت از این نظر شبیه «نیویورکر»است.

طرح روی جلد شمارۀ سوم روزنامه‌نگاری جدید (زمستان 99) زنی است در حال عبور از گوشی تلفن همراه با یک میکروفون در دست و کلاه روزنامه‌نگاری بر سر و دوربین عکاسی آویخته بر گردن اما این یک سوی ماجراست. چون در دست دیگر او زنبیل قرمز خرید را می‌بینیم؛ طرحی هوش‌مندانه و شاد از «فرزاد موسوی» برای «شهروند- خبرنگار».

پدیده‌ای که سردبیر فصل‌نامه دربارۀ آن می‌نویسد: «شهروند- خبرنگاران، خبرنگاران تصادفی و لحظه‌ای و موقت‌اند که به مدد شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها و در اتفاقی تاریخی همۀ ساز و‌کارها برای کنترل اطلاع رسانی را خنثی کرده و اتفاقات شوک‌آور را در معرض نگاه تک‌تک انسان‌ها قرار می‌دهند. هر جا گوشی موبایل هوش‌مندی هست و اینترنتی پیدا شود شهروند خبرنگاری هم در کنار آنها خواهد بود.»

در این نوشته نیامده ولی می‌توان این نکته را افزود که در صحت این گزاره فارغ از اطلاقِ واژۀ خبرنگار البته کسی تردیدی ندارد و بحثی اگر هست بر سر این است که اگر خبرنگاری و روزنامه‌نگاری یک حرفه است شاید بتوان شهروندی را که به صورت «تصادفی، لحظه‌ای و موقت» گزارشی را تهیه و ارسال یا منتشر می‌کند «ناخبرنگار» نامید مانند دنیای سینما و اصطلاح «نابازیگر» برای بازیگران غیر حرفه‌ای.

همان‌گونه که «نابازیگر» هم در واقع بازی می‌کند، «ناخبرنگار» هم کار خبری انجام می‌دهد اما نه حرفه‌ای و دایمی که موقت و گذرا و باز همان طور که اصطلاح «نابازیگر» تحقیر و تخفیف بازیگران غیر حرفه‌ای نیست، ناخبرنگار هم می‌تواند تحقیرآمیز یا در مقام انکار نباشد.

از بخش‌های خواندنی دیگر این مجلۀ تخصصی که نه تنها برای اهل رسانه جذاب است که مخاطب عادی هم می‌تواند با مطالعۀ آن «سواد رسانه‌ای» خود را ارتقا دهد، مثال‌هایی است که دربارۀ «خبر جعلی» آورده که راستی‌آزمایی خبرها را در خبرپراکن‌های غیر رسمی و شبکه‌های اجتماعی دشوار کرده است.

از میان مثال‌هایی که همراه با عکس انتخاب شده و مطلب را جذاب کرده است، سه فقره را نقل می‌کنیم:

-یکی تصویری با عنوان پیش‌بینی فاصله گذاری اجتماعی به دلیل کرونا در 58 سال قبل است که در شبکه‌های اجتماعی دست به دست شده و می‌شود. حال آن که در سال 1962 نقاش پیش‌بینی کرده بود در سال 2022 دربارۀ خودروهای شیشه‌ای و یک نفره اختراع می‌شود و ربطی به بیماری‌های همه گیر و فاصله‌گذاری اجتماعی ندارد.

-مثال دیگر که بسیاری از ما دیده ایم فیلمی است که امیر بحرین را نشان می‌دهد که همراه با یک ربات بادیگارد وارد یک نمایشگاه می‌شود در خبری با این مضمون: «پادشاه بحرین را در سفر به دوبی ربات بادیگاردی همراهی می‌کرد با 360 دوربین فوق حساس و سلاح فوق پیش رفته چند صد میلیون دلاری.»

حال آن که فیلم مربوط است به یک نمایشگاه بین المللی دفاعی در دوبی در سال 2019 و ارتباطی با پادشاه بحرین ندارد و فرد حاضر در فیلم هم نه پادشاه بحرین که نمایشی است از ربات «تیتان» که جلیقۀ نظامی با پرچم امارات پوشیده است.

- مورد جالب دیگر «نصب عکس نصر‌الله در خانۀ خوانندۀ لبنانی» است. جعل کنندگان با دست کاری عگس دیدار امانوئل ماکرون رییس جمهوری فرانسه و فیروز خوانندۀ لبنانی در بیروت، تصاویری از سید حسن نصرالله دبیر کل حزب الله لبنان را بر دیدار جایگزین تابلوهای نقاشی کردند!

مقالۀ تحقیقی دکتر قادر باستانی کارشناس رسانه دربارۀ چرایی گسترش اخبار جعلی نیز بسیار خواندنی و پرنکته است از جمله این بخش:

«‌از وقتی رسانه‌های اجتماعی در موبایل، قابل استفاده شده بخشی از گذران وقت مردم صرف دریافت و ارسال پیام در این رسانه‌ها می‌شود. تولید کنندگان محتوا و کاربران در برخی مواقع به طور تعمدی خبری را پوشش نمی‌دهند. پژوهش‌گران، علت این امر را به پدیدۀ "مارپیچ سکوت" نسبت می‌دهند. افراد اگر از موافقت خود با یک موضوع اطمینان نداشته باشند، احتمالاً از بحث دربارۀ هر موضوع جنجالی کنار می کشند.»

هر‌چند مجلۀ فصل‌نامۀ روزنامه‌نگاری جدید برای مخاطبان عام و هر که با رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی سر و کار دارد قابل استفاده است اما جا دارد دانشکده‌های ارتباطات و معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد با توجه ویژه به نشریات تخصصی رسانه‌ای -خاصه آن دسته که به رسانه‌های جدید می‌پردازند- به ارتقای بیشتر آنان یاری رسانند.

این یادآوری لازم است که پایان معرفی ویژه‌نامه های نوروزی به این معنی نیست که مجلات مورد نظر یا قابل استفاده محدود به همین 12 فقره بودند چرا که دست کم نگاه‌نو، سیاست‌نامه، عصر اندیشه، کرگدن، چلچراغ و سال‌نامۀ اعتماد همچنین ویژه‌نامه‌های روزنامه‌های اطلاعات و خراسان نیز در فهرست معرفی قرار داشتند اما در این صورت تا 20 فروردین 1400 به درازا می‌کشید.